Χαιρετισμός του Φίλιππου Φέτση στην εκδήλωση της Πρωτοβουλίας για τη διάσωση της περιοχής του Κάστρου

Το ΤΑΟΛ και το οινοποιείο

Χαιρετισμός του Φίλιππου Φέτση στην εκδήλωση της Πρωτοβουλίας για τη διάσωση της περιοχής του Κάστρου που πραγματοποιήθηκε στις 3 Νοέμβρη 2021:

Το ΤΑΟΛ και το οινοποιείο

Καλησπέρα σας, φίλες και φίλοι.

Η παρούσα εισήγηση έχει σκοπό να δείξει την κοινωνική – οικονομική διάσταση που υπάρχει πέρα από το κτίριο του οινοποιείου, τις συνθήκες στις οποίες έγινε η ίδρυση του ΤΑΟΛ και να τολμήσει τη διατύπωση μιας γενικής κατεύθυνσης ανάπτυξης της περιοχής.

Αυτό που ενώνει όσους παρευρίσκονται εδώ απόψε – αλλά και πολλούς άλλους που για διάφορους λόγους δεν τα κατάφεραν – είναι το ενδιαφέρον για την τύχη και το μέλλον της περιοχής και της παραλίας του Κάστρου. Η περιοχή αυτή, για πολλούς από μας, δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι αποτελεί τοπόσημο, χαρακτηριστικό σημείο αναφοράς μας, από τα νεανικά μας χρόνια.

Η έκφραση για «μπάνιο στο Κάστρο ήταν κοινή για τους κατοίκους της πόλης και όχι μόνο. Ακολούθησε βέβαια η ερωταπόκριση που διευκρίνιζε το που ακριβώς: στη μικρή (αμμουδιά), δηλαδή την αμμόγλωσσα, στο (τουριστικό) περίπτερο, στις καμπίνες, στο ΤΑΟΛ, εννοώντας τα αντίστοιχα μέρη της αμμουδιάς. Πράγματι, η περιοχή αντιμετωπίζονται -και είναι- ως ενιαίο σύνολο.

Η εικόνα του οινοποιείου του ΤΑΟΛ, δεν ήταν πάντα αυτή που είναι σήμερα. Η δημιουργία ενός οινοποιείου που θα επέτρεπε στους συνεταιρισμένους αγρότες να παρέμβουν ολοκληρωμένα στο κύκλωμα παραγωγή – μεταποίηση – εμπορία του κρασιού, ήταν αίτημα, χρόνια πριν, αλλά και το καμάρι των συνεταιρισμών (πρωτοβάθμιων και της ένωσης τους), όπως και συνολικά του αγροτικού κόσμου της Λευκάδας, πολλά χρόνια μετά την κατασκευή του.

Το Ταμείο Αμύνης Οινοπαραγωγής Λευκάδας, όπως είναι η χαρακτηριστική επωνυμία κάτω από το αρκτικόλεξο ΤΑΟΛ, έχει συμπληρώσει πάνω από 100 χρόνια ζωής αφού ιδρύθηκε το 1915 με κυρίαρχη τη μορφή του Πέτρου Φίλιππα – Πανάγου, έχοντας περάσει όλο αυτό το διάστημα «από σαράντα κύματα», όπως λέμε, και με διάφορες νομικές μορφές (ιδιότυπη νομική μορφή του 1915, ανασυγκρότηση ως Ένωση Αναγκαστικών Συνεταιρισμών το 1925, Ένωση Ελεύθερων Συνεταιρισμών το 1953, Αγροτικός Συνεταιρισμός σήμερα).

Μέσα σε ποιες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες γεννιέται το ΤΑΟΛ;

Η αμπελοκαλλιέργεια στο νησί μας παίρνει πολύ μεγάλη έκταση, κυρίως μετά το 1869-1870, ως συνέπεια της καταστροφής των αμπελιών της Γαλλίας, της αύξησης της ζήτησης και, φυσιολογικά, της τιμής του λευκαδίτικου κρασιού. Αυξάνεται, τόσο η έκταση των καλλιεργούμενων αμπελιών, όσο και η παραγωγή, ώστε το κρασί να γίνει το σπουδαιότερο προϊόν της Λευκάδας. Μάλιστα, για τα ορεινά χωριά (Σφακιώτες, Εξάνθεια, Εγκλουβή, Καρυά), η αμπελοκομία σχεδόν αποτελεί μονοκαλλιέργεια, επομένως είναι μεγάλη η εξάρτηση των κατοίκων από την τιμή του κρασιού, ως προς την διαμόρφωση του εισοδήματος τους.

Η οινική κρίση που ξεσπάει μετά το 1892 σ΄ όλες τις αμπελουργικές περιοχές, στη Λευκάδα είναι οξύτατη και συνεχώς εντεινόμενη μέχρι το 1908-1910. Το 1900, ο περονόσπορος καταστρέφει τα αμπέλια, παύει να αγοράζεται το κρασί που χρησιμοποιούνταν ως βαφικό στο εξωτερικό (Ιταλία και Γαλλία) και η τιμή του μειώνεται με αποτέλεσμα να περιέλθουν σε δεινή οικονομική θέση οι παραγωγοί του νησιού.

Από τις πιο σοβαρές οινικές κρίσεις, που συνδέθηκαν με αγροτικές εξεγέρσεις ήταν του 1895 όταν, όπως γράφει ο Θανάσης Καλαφάτης, η κυβέρνηση έστειλε πλοία του πολεμικού στόλου στη Λευκάδα για να καταστείλουν την εξέγερση. Κινητοποιήσεις και συλλαλητήρια καταγράφονται επίσης το 1905 και 1907. Αξιοσημείωτο είναι ότι ως το 1909 δεν υπήρξε μια συλλογική οργάνωση που να οργανώνει και να κατευθύνει τους αμπελουργούς. Μόλις το 1908 αρχίζουν να ιδρύονται στα χωριά «αγροτικοί σύλλογοι» με μάλλον συμβολικό χαρακτήρα και ξένοι από κάθε αγωνιστικό περιεχόμενο, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα Κούρτη.

Είναι πλέον ώριμο αίτημα του αγροτικού κόσμου η ίδρυση μιας γερής Πανλευκάδιας οργάνωσης όλων των αμπελουργών, με οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, που η πραγμάτωση του αιτήματος αρχίζει από το Ν.ΓΦΛΓ/1910 στον οποίο προβλέπεται ίδρυση Ταμείου Αμύνης Οινοπαραγωγής Λευκάδας και φτάνει (με ενδιάμεσες νομοθετικές πρωτοβουλίες) στο Βασιλικό Διάταγμα της 30-3-1915 «περί συστάσεως Ταμείου Αμύνης Οινοπαραγωγής της επαρχίας Λευκάδος» που θεωρείται ο «γενέθλιος» νομικός κανόνας του ΤΑΟΛ.

Αξίζει να αναφερθεί ότι παράλληλα εμφανίζονται η σύσταση του σωματείου «Εργατική Αδελφότης» το 1902, του συλλόγου «Πανεργατικόν Κέντρον Λευκάδος» το 1912 και του επαγγελματικού σωματείου «Αγία Τριάς» το 1914, που σηματοδοτούν την πρώτη οργανωμένη έκφραση των σοσιαλιστικών απόψεων στη Λευκάδα.

Η εξέλιξη του τοπικού συνεταιριστικού κινήματος είναι στενά συνδεδεμένη με την πορεία του ΤΑΟΛ, αλλά η αναλυτική εξέταση αυτής της πορείας είναι εκτός του κυρίου θέματος της αποψινής συνάντησης, όσο ενδιαφέρον και όσο θα μπορούσε να φωτίσει τη σημερινή εικόνα εγκατάλειψης του οινοποιείου.
Επιγραμματικά, ως επί μέρους στοιχεία που μπορούν να ερμηνεύσουν ότι βλέπουμε, μπορούν να αναφερθούν οι συνεχείς ρυθμίσεις χρεών που έχουν δημιουργηθεί για διάφορους λόγους, προβλήματα οργάνωσης και διοίκησης, κρατική παρέμβαση και άσκηση πολιτικής μέσω των αγροτικών συνεταιρισμών, έλλειψη προσαρμογής στις μεταβαλλόμενες συνθήκες της αγοράς…… Προσοχή όμως: τα παραπάνω αφορούν σχεδόν το σύνολο των αγροτικών συνεταιριστικών οργανώσεων της χώρας, όχι μόνο αποκλειστικά το δικό μας ΤΑΟΛ.

Η βασική ανατροπή όμως είναι ότι – σύμφωνα με το Θανάση Καλαφάτη που καταγράφει και τα σχετικά στοιχεία – την περίοδο 1975 – 1985, κυριαρχεί πλέον ο τριτογενής τομέας στη Λευκάδα, ειδικότερα τουρισμός, όσον αφορά την συμβολή του στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ), σε σχέση με τον πρωτογενή τομέα (αγροτική παραγωγή) ή τον δευτερογενή τομέα (μεταποίηση κλπ).

Την περίοδο 1970 – 1979, αλλάζει το ποσοστό συμμετοχής των τομέων της οικονομικής δραστηριότητας στη διαμόρφωση του ΑΕΠ. Σταδιακά, ο πρωτογενής τομέας συμβάλλει από 20,4% στο ΑΕΠ, πέφτει στο 16% στην αρχή της περιόδου 1988 – 1998, ενώ στο τέλος της μειώνεται στο 9%. Αντίστοιχα, ο τριτογενής τομέας (κυρίως τουρισμός) από 56% αυξάνεται στο 64% και στο τέλος της ίδιας περιόδου φτάνει το 72%.

Όντως, ο εικοστός αιώνας, για την οικονομική και κοινωνική ιστορία της Λευκάδας, αρχίζει και τελειώνει νωρίτερα: αρχίζει το 1893 με το ξέσπασμα των μεγάλων οινικών και σταφιδικών κρίσεων και τελειώνει τη δεκαετία του 1980 με την κυριαρχία του τριτογενούς τομέα στο σύνολο της οικονομίας (Καλαφάτης).
Μας αρέσει η εικόνα εγκατάλειψης και κατάρρευσης που υπάρχει σήμερα στις καμπίνες, στο τουριστικό περίπτερο, ακόμη και στο οινοποιείο του ΤΑΟΛ; Όχι, δε μας αρέσει.

Φυσικά και πρέπει να αλλάξει η υπάρχουσα κατάσταση, να υπάρξει «αξιοποίηση» του υπέροχου χώρου που μας χαρίζει η λευκαδίτικη φύση. Προς ποια κατεύθυνση είναι το ερώτημα που κάθε φορά προκύπτει. Οι αρχές, οι στόχοι, τα μέσα της κοινωνικής οικονομίας, μπορούν να δείξουν το δρόμο μιας τέτοιας προοπτικής, άλλωστε οι ιστορικές της ρίζες βρίσκονται στις συνεταιριστικές επιχειρήσεις (με μορφή αλληλοβοηθητικών φορέων, μη κερδοσκοπικών ενώσεων συνεταιρισμών, συλλογικών επιχειρήσεων).

Οι κοινωνικές επιχειρήσεις είναι το θεσμικό εργαλείο που μπορεί να αξιοποιεί ανενεργούς, κατακερματισμένους πόρους (υλικούς και ανθρώπινους) της τοπικής αυτοδιοίκησης, κρατικών οργανισμών ή φορέων. Περιορίζομαι εδώ να σημειώσω ότι υπάρχει και άλλος δρόμος εκτός από την εγκατάλειψη από τη μια μεριά και την αξιοποίηση μέσω του ιδιωτικού αποκλειστικά τομέα της οικονομίας από την άλλη, υπάρχει και η διέξοδος της θεσμικής κοινωνικής οικονομίας μέσω των κοινωνικών επιχειρήσεων.

Αλλά αυτό είναι το επόμενο θέμα συζήτησης.

Σας ευχαριστώ