Το Υγειονομικό του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας

O γιατρός Γ. Τζαμαλούκας και νοσοκόμες με έναν τραυματία έξω από ένα πρόχειρο χειρουργείο

Στην οργάνωση και λειτουργία της Υγειονομικής Υπηρεσίας του ΔΣΕ είχαν αποφασιστική συμβολή οι γιατροί και ορισμένοι φοιτητές Ιατρικής. Ανάμεσά τους ο καθηγητής της Ιατρικής Πέτρος Κόκκαλης, οι γιατροί Γιώργος Τζαμαλούκας, Νώντας Σακελλαρίου, Νίκος Κοκουλιός ή Παλιούρας (χρονικά ο πρώτος γιατρός στον ΔΣΕ), Γιώργος Νεδέλκος, Τάκης Σκύφτης, Βασίλης Δαδαλιάρης, Αυγή Κτενά, Καίτη Νικολέττου – Γκιζέλη, Καίτη Ποτήρη, Βασιλική Κριτσίκη, η φοιτήτρια Πάτρα Μονά ή Σπέγγου. Συνέβαλαν, επίσης, εθελοντές γιατροί από άλλες χώρες, όπως ο Ούγγρος γιατρός Τιμπόρ, αλλά και γιατροί του αστικού στρατού που προσχώρησαν στον ΔΣΕ, όπως ο Παναγιώτης Πετρόπουλος.

O γιατρός Γ. Τζαμαλούκας και δύο νοσοκόμες σε χειρουργείο του ΔΣΕ

Οι λιγοστοί γιατροί, με τη βοήθεια του υγειονομικού και άλλου προσωπικού, παρά τις τρομακτικές ελλείψεις, την πλήρη απουσία των κατάλληλων συνθηκών που απαιτούσε το έργο τους, επιτέλεσαν άθλους, διεξάγοντας μια συνεχή πάλη ενάντια στο θάνατο. Κατάφεραν να περιθάλψουν και να σώσουν τη ζωή χιλιάδων μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ. Μόνο στο χώρο Γράμμου – Βίτσι περιέθαλψαν συνολικά περί τους 12.000 μαχητές και μαχήτριες.

O γιατρός Γ. Τζαμαλούκας με τις νοσοκόμες Χριστίνα Πετρούπη, Μαρίκα Μπλιόνα και Σίμα Ζιώτη, μετά από χειρουργική επέμβαση, Βίτσι, 1948

Παράλληλα, αντιμετωπίστηκε, όσο αυτό ήταν δυνατό, η έλλειψη νοσηλευτικού προσωπικού, με την οργάνωση Σχολών. Από τη Σχολή Μεσαίων Υγειονομικών Στελεχών του ΔΣΕ αποφοίτησαν συνολικά 152 και ονομάστηκαν Ανθυπολοχαγοί της Υγειονομικής Υπηρεσίας. Αργότερα, ακολούθησε νέα σειρά με άλλους 75. Από τη Σχολή Νοσοκόμων αποφοίτησαν πάνω από 300 άντρες και γυναίκες.

Δεν θα μπορούσε να έχει άλλος στρατός γιατρούς που χειρουργούσαν την ώρα που τους βομβάρδιζαν, τους τραυματιοφορείς που τραγουδούσαν στους τραυματίες περπατώντας έως και 12 ώρες για να αλαφρύνουν τον πόνο τους, νοσοκόμους που πιάνονταν μαζί με τους τραυματίες, υγειονομικό προσωπικό που πολεμούσε, διάβαζε, έψαχνε για υλικά (αφού και το παραμικρό υλικό δεν πήγαινε για πέταμα, δεν υπήρχαν τέτοιες πολυτέλειες). Μάχη, θάνατος και υγειονομική φροντίδα σε συνθήκες άσχημες, με πρωτόγονα μέσα, με συγκλονιστικές προσπάθειες για να εξασφαλιστεί η διατροφή των τραυματιών και αρρώστων.

Όσα κατόρθωσαν οι γιατροί και οι υγειονομικοί του ΔΣΕ πήγαζαν απ΄ την πίστη στο δίκιο του αγώνα του. Πολλοί θυσιάστηκαν, ιδιαίτερα από τους τραυματιοφορείς, που μεγάλος αριθμός τους ήταν γυναίκες, αλλά και γιατροί.

Να πώς περιγράφει την κατάσταση ο Ν. Σακελλαρίου («Το Υγειονομικό του Δημοκρατικού Στρατού», Σύγχρονη Εποχή, 2014):

«Ο γιατρός στο αντάρτικο αντιμετωπίζει και τις πιο στοιχειώδεις ελλείψεις. Στερείται τα πάντα. Έχει μονάχα ένα στηθοσκόπιο. Δεν έχει τη δυνατότητα να προμηθευτεί, να συμπληρώσει καμιά έλλειψή του. Έχει μονάχα τον βουνίσιο αέρα, την ελευθερία και τον ψυχωμένο αντάρτη, που στέκει ατάραχος, τα υποφέρει όλα και με τη συμπεριφορά του δίνει κουράγιο στο γιατρό και τον βοηθά να τραβά μπροστά (…). Είναι πολύ για ένα γιατρό να βρίσκεται μπροστά σ’ έναν τραυματία, που το μάτι του ζητά βοήθεια και μια γάζα, για να τον επιδέσεις – και συ να κάθεσαι, να τον βλέπεις, χωρίς να μπορείς να του προσφέρεις καμιά βοήθεια, να γυρίζεις πίσω σου να δεις κανένα κομμάτι πανί ή πουκάμισο να το σχίσεις και να το χρησιμοποιήσεις για γάζα. Τέτοιες στιγμές στο αντάρτικο ήταν κάθε μέρα».

Σχεδιάγραμμα από σύσκεψη γιατρών για την οργάνωση των Κινητών Ορεινών Χειρουργείων (Αρχείο ΚΚΕ)

Ο Γιώργης Τζαμαλούκας γράφει στο βιβλίο του «Ενάντια στο θάνατο στο Γράμμο και στο Βίτσι» (Σύγχρονη Εποχή, 2015):

«Με τον ερχομό μου, προσπάθησα να πείσω το προσωπικό του νοσοκομείου για την ανάγκη της καλύτερης οργάνωσης των συνθηκών ζωής και κατοικίας των αρρώστων και τραυματιών και την εξασφάλιση όσο καλύτερων όρων υγιεινής. Ανεξάρτητα πόσο χρόνο θα μέναμε στο ίδιο μέρος, το νοσοκομείο πρέπει να το οργανώνουμε σα να μέναμε για πάντα εκεί.
…

Χάρη στην επίμονη αυτή προσπάθεια, οι αντάρτες και οι αντάρτισσες που αποτελούσαν το προσωπικό του νοσοκομείου άρχισαν να καταλαβαίνουν καλύτερα τους σκοπούς και την αποστολή της Υγειονομικής Υπηρεσίας και να καλυτερεύουν αδιάκοπα τις συνθήκες ζωής και θεραπείας».

Νώντας Σακελλαρίου

Ο γιατρός Σακελλαρίου Επαμεινώνδας του Γεωργίου, γεννήθηκε στα Κανάλια Καρδίτσας το 1901. Τέλειωσε γιατρός το 1924. Υπηρέτησε Έφεδρος Ανθυπίατρος το 1925 και το 1926. Το 1927 διορίστηκε γιατρός στο Σανατόριο Ασβεστοχωρίου Θεσσαλονίκης. Το 1939 ανέλαβε τη θέση Διευθυντή Κλινικής. Κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο δεν έλαβε μέρος κατόπιν αποφάσεως του Γενικού Επιτελείου και ανέλαβε τη Διεύθυνση του Σανατορίου. Το 1943 κατατάχτηκε στον ΕΛΑΣ, ανέλαβε τη Διεύθυνση της Υγειονομικής Υπηρεσίας της Χ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ. Το 1945 και το 1946, τέσσερις φορές τα μεσάνυχτα, έκαναν έρευνα στο σπίτι του. Το Σεπτέμβρη του 1946 έφυγε για το βουνό και ανέλαβε τη Διεύθυνση της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Αρχηγείου Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας και το 1947 τη Διεύθυνση της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Γενικού Αρχηγείου του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Από το 1949 μέχρι το 1975 εργάστηκε ως γιατρός στη Δημοκρατία του Ουζμπεκιστάν. Το Μάιο του 1975 επαναπατρίστηκε στην Ελλάδα. Ο Νώντας Σακελλαρίου έφυγε από τη ζωή στις 9 Σεπτεμβρίου 1994.

Γιώργης Τζαμαλούκας

Ο Τζαμαλούκας γεννήθηκε στη Ζαχάρω το 1904. Έρχεται στην Αθήνα το 1920 όπου ακόμα από τα μαθητικά του χρόνια έρχεται σε επαφή με το ταξικό κίνημα. Εντάσσεται στο ΚΚΕ κατά την διάρκεια των φοιτητικών του χρόνων και παραμένει μέλος μέχρι και το θάνατό του το 1984 στη Δρέσδη.

Ως επιστήμονας με ταξική συνείδηση, ο Γιώργης Τζαμαλούκας εργάζεται στην Εργατική Βοήθεια την δεκαετία του 30, στέλνεται με εντολή του κόμματος στο Βόλο το 1934 για την περίθαλψη των απεργών που είχαν τραυματιστεί στα γεγονότα, εργάζεται στη Εθνική Αλληλεγγύη, εντάσσεται στο ΕΑΜ. Καθ’ όλη την δεκαετία του 30 διώκεται για την ιδεολογία του. Σέρνεται σε δίκη με άλλους 13 γιατρούς με την κατηγορία ότι μεταδίδαν αφροδίσια νοσήματα στους ασθενείς τους και ότι ετοίμαζαν πραξικόπημα. Όταν η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία του προσφέρει υποτροφία για σπουδές στη Γαλλία ο υπουργός Ασφαλείας Μανιαδάκης παρεμβαίνει και εμποδίζει την έκδοση του διαβατηρίου του. Κατά την διάρκεια της κατοχής διαφεύγει στην Αυστρία για νοσηλεία και το 1945 πηγαίνει στη Γιουγκοσλαβία. Εκεί τον βρίσκει η έναρξη του εμφυλίου. Μαζί με άλλους 15 κομμουνιστές το 1947 περνάει στην Ελλάδα και εντάσσεται στη τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

(Το μικρό αυτό αφιέρωμα στο Υγειονομικό του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας γράφτηκε με αφορμή επικείμενη επίσκεψη της ΚΟ Λευκάδας του ΚΚΕ στο Μνημείο στο χωριό Θεοτόκος στο Γράμμο και περίπατο στο Νοσοκομείο του ΔΣΕ).