Μικρό ιστορικό του Δημοτικού Σχολείου Σφακιωτών
Τρίτος από αριστερά ο Κώστας Λάζαρης, ο δεύτερος μακροβιότερος δάσκαλος στην ιστορία του Δημοτικού Σχολείου Σφακιωτών
Το πέτρινο παλιό Δημοτικό Σχολείο Σφακιωτών είναι ένα επιβλητικό κτίριο που ακολουθεί την αυστηρή αρχιτεκτονική των σχολείων της Λευκάδας τη δεκαετία του 1950. Η όψη του παρουσιάζει πλήρη συμμετρία στα ανοίγματα.
Φτιάχτηκε το 1953. Λειτούργησε την εποχή εκείνη ως διθέσιο δημοτικό σχολείο με 120 περίπου μαθητές. Χρόνια αργότερα, το 1985, έγινε η πρώτη προέκταση στο χώρο που στεγάζεται σήμερα το Νηπιαγωγείο (επαναλειτουργεί πάλι φέτος μετά από μία σύντομη διακοπή). Ακολούθησε το 1987 μία δεύτερη προέκταση, ένα διώροφο κτίριο, που στέγασε παλιότερα το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Σφακιωτών, ενώ το 2002 κατασκευάστηκε σε κοντινή απόσταση ένα νέο διώροφο κτίριο για τις ανάγκες στέγασης των μαθητών, που εγκαινιάστηκε μάλιστα ένα χρόνο αργότερα από τον ίδιο των πρωθυπουργό της χώρας, τον Κώστα Σημίτη.
Οι λίγες αυτές πληροφορίες προέρχονται από τον κ. Κώστα Λάζαρη, ο οποίος υπηρέτησε από το 1991 έως το 2014 ως δάσκαλος στο σχολείο, γεγονός που τον καθιστά τον δεύτερο μακροβιότερο δάσκαλο στην ιστορία του σχολείου. Ο μακροβιότερος δάσκαλος του Δημοτικού Σχολείου Σφακιωτών ήταν ο Αναγνώστης Πολυχρόνης Λάζαρης, ο κατοπινός ιερομονάχος Παρθένιος Λάζαρης, σύμφωνα με το ιστορικό του Σχολείου που παρουσιάζει ο Π. Γ. Ροντογιάννης στο βιβλίο του «Η Εκπαίδευση στη Λευκάδα 1613-1950» (Αθήνα, 1994), ο οποίος γράφει:
Οι Σφακιώτες είχαν σχολείο από το 1824. Ο δάσκαλος καθώς και ο αριθμός των μαθητών είναι άγνωστοι. Κατά τη δεύτερη περίοδο των Αλληλοδιδακτικών το σχολείο των Σφακιωτών άνοιξε από τα πρώτα το 1829, με δάσκαλο τον Ιωάννη Χαλικιά, που κατόπιν ήταν δάσκαλος Καρυωτών. Είναι άγνωστο πόσα χρόνια κρατήθηκε αυτό το σχολείο, που ήταν στα Λαζαράτα και στεγαζόταν, όπως και αργότερα, μέσα στο ναό του Αγίου Σπυρίδωνος.
Τον Ιωάννη Χαλικιά διαδέχτηκε ο Παρθένιος Λάζαρης. Το συμφωνητικό που ο νέος δάσκαλος έκαμε με τους γονείς των μαθητών του είναι το παλαιότερο γνωστό συμφωνητικό του είδους και χρονολογείται από τις 15 Ιουλίου 1831. Το σχολείο των Σφακιωτών στο πρόσωπο του Αναγνώστη Πολυχρόνη Λάζαρη, του κατοπινού ιερομονάχου Παρθενίου Λάζαρη, βρήκε τον επιμελή και ευσυνείδητο δάσκαλο, που για δύο περίπου δεκαετίες δίδασκε στα παιδιά των Σφακιωτών τα Γράμματα της εποχής. Η μνήμη του Παρθενίου Λάζαρη διατηρήθηκε ζωηρή και εις τα κατοπινά χρόνια, τόσο, ώστε το μικρό του όνομα Παρθένιος να γίνει παρονόμι της οικογένειας, στην οποία ανήκε, και των απογόνων της.
Παραθέτομε το συμφωνητικό των γονέων και του Παρθενίου:
«Τη 16 Ιουλίου 1831 ε.π. χωρίον Σφακιώτες λαζαράτα.
Ημείς ενγκάτοικοι του παρόντος χωρίου θέλοντες να δώσωμεν μίαν καλήν αναθροφήν εις τα τέκνα μας, ούτως και καθ΄εις άλλος οπού θελήση εκ των εδώ πλησιεστέρων μαχαλάδων, ίνα συστήσωμεν εν κοινόν Αλληλοδοδακτικόν Σχολείον, υποσχόμεθα όμως να πληρώνη ο κάθε πατήρ δια εν παιδίον εις τον δάσκαλον Πολυχρόνην Αναγνώστην Λάζαρην του Αναστασίου τον κάθε μήνα φάρδια 35 και εν μέτρον σιτάρι εις κάθε μήνα Αύγουστον. Και ούτως θέλει εξακολουθή αυτό δια δυό ακολούθους χρόνους, οίτινες είναι αναγκαίοι προς έναν μαθητήν να τελειώσει καλώς την σπουδήν του μαθήματος τούτου. Και προστούτοις υποσχόμεθα να εκτελούμεν ημείς οι γονείς τα χρέη μας προς τον διδάσκαλον και λείποντες να στενευώμευα δια της αστυνομίας. Ομοίως υπόσχομαι και εγώ ο ριθείς διδάσκαλος να εκτελώ ακριβώς τα χρέη μου, εις όσον αυτή η μέθοδος αποβλέπει δια την προκοπήν των μαθητών μου, διαβεβαιώνοντας ιδιοχειρός μου ως διδάσκαλος, και ο καθ΄εις από τους γονείς των τέκνων οπού ηξεύρει γράμματα, και έτερος δια τον μη ηξεύροντα.
Πολυχρόνης αναγνώστης λάζαρης του Αναστασίου βεβαιώνω ως διδάσκαλος.
1. Κ/νος λάζαρης πτ. δημιτρίου, υπογράφο δια το κοσταντίνος λάζαρι πτ. Ιωάννη ένα του πεδίον.
2. Αντρέας γιοργάκις π. παναγιώτη υπογράφο δια τον κονστανο γεοργάκι π. Ιωάννη ένα του πεδίον.
3. Αντρέας γιοργάκις π. παναγιώτη υπογράφο δια τον αθανάσι λάζαρη ποτε νικολάου δια έναν αδελφόν του.
4. πάνος λάζαρις υπογράφο δια τον αντρέα σταματέλο ένα του πεδίον.
5. Κοσταντις λάζαρις πτ. δεμιτρίου υπογραφο φια την χίρα κατερινι ένα της πεδιόν.
6. Βασιλις λάζαρις υπογραφο δια τον σπυρον λάζαρι πο. γέργιου δια τον ένα του πεδιό
7. Διμίτρις λάζαρις υπογράφομε.
8. Διμίτρις λάζαρις δια τον ιωάννη λάζαρι ένα του πεδίον».
Ένα σχεδόν χρόνο μετά την υπογραφή του συμφωνητικού αυτού, κι αφού φοίτησε στο Κεντρικό Αλληλοδιδακτικό, πήρε ο δάσκαλος Π. Λάζαρης το γνωστό «Αποδεικτικό» στις 11 Ιουνίου 1832. Η λειτουργία του σχολείου πρέπει να καθυστέρησε ακόμα αρκετά και ίσως άρχισε στις αρχές του 1833 ή και τέλος του 1832.
Το 1835 τι σχολείο εργάστηκε για λίγο. Έπειτα έκλεισε και έμεινε κλεισμένο και το 1836. Γι΄ αυτό και δεν το βρίσκομε να αναφέρεται στους Πίνακες των σχολείων που λειτουργούσαν αυτά τα δύο χρόνια. Δύο αιτήσεις υποψηφίων ν΄ ανοίξουν σχολείο στους Σφακιώτες, του Γεωργίου Δεσύλλα και του Νικολάου Ασπρογέρακα, χρονολογούμενες από το 1935, επιβεβαιώνουν ότι το σχολείο που άνοιξε ο Λάζαρης ήταν αυτή τη χρονιά κλειστό. Εξάλλου, στην έκθεση του δασκάλου του Κεντρικού Σχολείου Παν. Αϊτινού στα 1854 σημειώνεται πως ο Παρθένιος Λάζαρης «εκυρώθη» την 1.8.1836. Αυτό σημαίνει πως ο Λάζαρης είχε υποβάλλει τα δικαιολογητικά του το 1835, όπως και οι άλλοι, και προτιμήθηκε.
Το σχολείο ο Παρθένιος το άνοιξε τώρα πιθανώτατα στις αρχές του 1837, αφού το 1836 δεν γίνεται λόγος για σχολείο Σφακιωτών πουθενά.
Ο Παρθένιος Λάζαρης, λοιπόν, από το 1837 συνέχισε να είναι ο μόνος δάσκαλος στους Σφακιώτες ως το 1841. Τον Οχτώβρη αυτής της χρονιάς ο Ιωάννης Χαλικιάς, που είχε ματατεθή στους Καρυώτες, άνοιξε δεύτερο σχολείο στον Κάβαλλο, που δεν φαίνεται να κρατήθηκε πολύ. Ο Δημογέροντας της Παιδείας στην έκθεσή του το 1847 γράφει πως αυτό το σχολείο είχε μόνο 8 μαθητές, που δεν μπόρεσε να εξετάση, γιατί ο δάσκαλος, που ήταν από το Σπανοχώρι είχε τα βιβλία όλα σπίτι του, και πως οι γονείς είχαν παράπονα και διαφορές με το δάσκαλο και γι΄ αυτό δεν έστελναν τα παιδιά τους σχολείο. Κατόπιν, ο Αϊτινός, το 1854 στην έκθεσή του δεν αναφέρει σχολείο Καββάλου. Πιθανώτατα λοιπόν το σχολείο αυτό του Καβάλλου δεν διατηρήθηκε πολύ.
Για τον Παρθένιο αντίθετα ο Δημογέροντας γράφει το 1847 πολύ ευνοϊκά. Το σχολείο είχε αυτή τη χρονιά 31 μαθητές, που απάντησαν καλά στη γραφή, ανάγνωση και αριθμητική και οι κάτοικοι ήταν ευχαριστημένοι με το δάσκαλο. Μια είδηση άλλη, από το 1842, μας λέγει πως ο Λάζαρης εξακολουθούσε να «υπηρετή επιμελώς» το χρέος του.
Αυτό το χρονικό διάστημα 1847-1853 δεν έχουμε καμία πληροφορία για τούτο το σχολείο των Σφακιωτών. Το 1854 όμως βέβαια λειτουργούσε, με δάσκαλο τον Παρθένιο Λάζαρη. Μετά το 1854 οι πληροφορίες σταματούν και πάλι ως το 1861. Την επόμενη χρονιά (1862) δάσκαλος Σφακιωτών είναι ο Ευστάθιος Λάζαρης Καρούσος που το Μάϊο αυτής της χρονιάς και πάλι το Νοέμβριο της επόμενης ζητούσε σκεύη και διδακτικά όργανα για το σχολείο Σφακιωτών.
Τέλος, από τον Πίνακα των σχολείων του 1864 πληροφορούμεθα ότι το σχολείο Σφακιωτών λειτουργούσε.
Όπως φαίνεται από τα παραπάνω πριν από την Ένωση ένα σχολείο λειτούργησε πραγματικά στους Σφακιώτες και ήταν στα Λαζαράτα. Εδώ φοιτούσαν μαθητές και από τους άλλους μαχαλάδες. Τελευταίος, γύρω στα χρόνια της Ένωσης (1862-1864) δάσκαλος αυτού του σχολείου ήταν ο γραμματοδιδάσκαλος Ευστάθιος Λάζαρης, γνωστός και ως Καρούσος. Το σχολείο ήταν μονοθέσιο με 4 τάξεις.
Κοινό σχολείο είχαν από το 1873 ως το 1890 τα χωριά Λαζαράτα και Πινακοχώρι και πιθανώς και το Σπανοχώρι. Το κοινό αυτό σχολείο στεγαζόταν σε μικρό οίκημα έξω από το ναό του Αγίου Σπυρίδωνος. Το 1890 χώρισε το σχολείο Πινακοχωρίου και λειτούργησε ιδιαίτερα.
Το 1913 όλα τα σχολεία του Δήμου Σφακιωτών συμπτύχθηκαν σε ένα τριθέσιο (με 3 δασκάλους) σχολείο με 6 τάξεις που στεγάστηκε στο Φρυά στο σπίτι του Κάτσενου ή Τζούλιου, παλιού δημάρχου.
Το 1922-23 το τριθέσιο (με 3 δασκάλους) προηγούμενο σχολείο μεταφέρθηκε από το Φρυά στα Λαζαράτα σε οίκημα του Αριστοτέλη Λάζαρη ή Μανθαιάτου. Μετά το χώρισμα του κοινού σχολείου Σφακιωτών το 1923-34 λειτούργησε στα Λαζαράτα διθέσιο σχολείο κοινό Λαζαράτων και Σπανοχωριού ως το 1929. Και τώρα το σχολείο στεγάστηκε στο σπίτι του Αριστοτέλη Λάζαρη στις Μπαράκες (Λαζαράτα) ως το 1955-56 που οικοδομήθηκε το δημόσιο διδακτήριο. Το σχολείο ήταν διθέσιο και το 1941 είχε 133 μαθητές.
