Σχόλιο αναγνώστριας στο δημοσίευμα «Ένα ποδόμακτρο στο ναό του Αγίου Δημητρίου Αλεξάνδρου»

Της Χριστίνας Μιχαλά

Με αφορμή την παρουσία ποδόμακτρου στα μισά της σκάλας της εκκλησίας, ας μου επιτραπεί ένα ευγενικό συμπληρωματικό σχόλιο:

Η αλήθεια είναι πως έχω δει ποδόμακτρο και σε λαϊκά σπίτια και σε αρχοντικά. Ιδίως στις εισόδους, είτε εξωτερικά είτε κοντά στο κατώφλι. Μια ταπεινή απλή κίνηση με ένα βαθύ νόημα. Ήταν ένδειξη ευταξίας, καλαισθησίας και φροντίδας για την καθαριότητα του σπιτιού, αλλά και ένα είδος «κανόνα» φιλοξενίας …. σε υποδεχόταν ο χώρος και ταυτόχρονα σου υπενθύμιζε διακριτικά να σεβαστείς το περιβάλλον του. Ίσως το ποδόμακτρο να ήταν από τα ελάχιστα αντικείμενα που απαιτούσαν μια πράξη σιωπής πριν περάσεις μέσα. Δεν έκανε θόρυβο, δεν ζητούσε προσοχή — απλώς περίμενε εκεί, με τη στωικότητα των παλιών πραγμάτων, να θυμίσει στον άνθρωπο πως η είσοδος σ’ έναν χώρο δεν είναι ποτέ αυτονόητη· είναι πράξη συνείδησης.

Δεν έχω συναντήσει σε εκκλησία! Για αυτό θαρρώ η παρατήρηση είναι σημαντική. Το ποδόμακτρο στα μισά της σκάλας δεν είναι απλώς ένα παλιό αντικείμενο – είναι μια σιωπηλή μαρτυρία μιας εποχής που ο σεβασμός προς τον ιερό χώρο περνούσε ακόμη κι από τις σόλες των παπουτσιών. Ήταν και μια μικρή συμβολική πράξη καθαρμού που θυμίζει πως για να συναντήσεις το ιερό, πρέπει πρώτα να αποχωριστείς το περιττό. Οι κκ Μανωλιτσαίοι, λοιπόν, μπορεί να μην είχαν τσιμέντο, είχαν όμως συνείδηση και ευγένεια. Μια πράξη απλή, σχεδόν τελετουργική: το καθάρισμα από τη λάσπη, λες και ξεπλένεις όχι μόνο τη γη αλλά και τον εαυτό σου προτού μπεις στο ιερό. Μια μικρή κίνηση που φανερώνει βαθιά πολιτισμική καλλιέργεια σε έναν άγραφο κανόνα αξιοπρέπειας.

Άρα το ποδόμακτρο έξω από την εκκλησία…δεν είναι πια ένα απλό μεταλλικό αντικείμενο – μετατρέπεται σε συμβολική ταπεινή τελετουργία, κάθαρση. Άηχη. Προσωπική. Σα να αφήνουμε στο ποδόμακτρο, πριν μπούμε στην εκκλησία, όχι μόνο το χώμα από τον δρόμο – αλλά και ό,τι κουβαλάμε μαζί μας απ’ τον κόσμο. Είναι οι σκοτούρες, οι μικρότητες, οι φθαρμένες σκέψεις, τα λόγια που δεν έπρεπε να ειπωθούν, τα βιαστικά βήματα της καθημερινότητας, λίγο από το εγώ.

Το ποδόμακτρο, τελικά, δεν είναι παλιά συνήθεια. Είναι πολιτισμός συμπεριφοράς. Είναι η λεπτομέρεια που αποκαλύπτει τον εσωτερικό κόσμο. Και ίσως, πιο πολύ από ποτέ, να χρειαζόμαστε ξανά αυτή τη σιωπηλή, συμβολική πράξη καθαρμού.

Γιατί το πώς μπαίνεις κάπου, λέει ποιος είσαι.

Σε εκκλησία, το ποδόμακτρο αποκτά βαθύτερη, σχεδόν μυσταγωγική σημασία, γιατί δεν προετοιμάζει απλώς το σώμα – προετοιμάζει την ψυχή.

Η εκκλησία δεν είναι ένας οποιοσδήποτε χώρος· είναι καθαγιασμένος τόπος, ένας συμβολικός κόλπος μετάβασης από τον κόσμο του ανθρώπου στον κόσμο του Θεού. Δεν μπαίνεις για να δεις, μπαίνεις για να σταθείς ενώπιον.

Κι έτσι, το ποδόμακτρο γίνεται το πρώτο φίλτρο καθαρμού. Δεν σε εξαγνίζει μόνο πρακτικά· σε προσκαλεί-προκαλεί να αφήσεις τη φθορά, την ταραχή, το βάρος, της καθημερινότητας έξω από το άδυτο.

Κι αν το σκεφτούμε λίγο…..: η χειρονομία του καθαρισμού των παπουτσιών έχει πνευματική προέκταση. Στο σπίτι, είναι ευγένεια. Στο αρχοντικό, είναι σεβασμός.

Στην εκκλησία, είναι υπόμνηση ταπεινότητας και προετοιμασίας για το ιερό.

Στην καθημερινότητα, φοράμε προσωπεία: ρόλους, σπουδαιότητες, εγωισμούς, απαιτήσεις. Το ιερό μάς καλεί να τ’ αφήσουμε όλα αυτά έξω. Να σταθούμε όπως ακριβώς είμαστε: γυμνοί από αξιώματα, μόνοι με την ψυχή μας.

Και τότε, συμβαίνει το εξής παράδοξο:

Όσο πιο πολύ μικραίνεις μέσα στον ναό, τόσο πιο πολύ χωράς.

Όσο περισσότερο χαμηλώνεις το βλέμμα, τόσο πιο βαθιά βλέπεις.

Όσο πιο αληθινά αφήνεις πίσω τη «λάσπη», τόσο πιο κοντά πλησιάζεις στο φως. Ο ιερός χώρος είναι κάτοπτρο: δεν καθρεφτίζει αυτό που δείχνεις στους άλλους, αλλά αυτό που πραγματικά είσαι.