Λευκάδα: Η «πανούκλα τ΄ Αη Χαραλάμπου» και η «Άγια Κάρα»
Τo βασανισμένο νησί της Λευκάδας, στα μέσα του ΙΗ΄ αιώνα (1743-1744), γνώρισε μία ακόμη δοκιμασία. H φοβερή, για την εποχή εκείνη, «πανώλης νόσος» -ή αλλιώς, o «πανώλης λοιμός»- χτύπησε τo νησί.
Με βάση τα επίσημα στοιχεία, 1800 ψυχές αφανίσθηκαν απ΄ «την πανούκλα τ΄ Άη Χαραλάμπου» – όπως οι ντόπιοι την έλεγαν. Απ΄ αυτούς, 1.028 ήταν οι κάτοικοι της πόλης (επί συνόλου 3.457, δηλαδή 1 πρός 3 περίπου) και 772 οι κάτοικοι της υπαίθρου. Επίσης, η ενετική φρουρά αποδεκατίσθηκε. Το ίδιο και όλόκληροι οικισμοί, όπως τα Κολυβάτα του ορεινού χωριού Αλέξανδρος. Τα νεκροταφεία της μικρής πολίχνης της Άγια-Μαύρας, γέμισαν από τα πολυάριθμα ξέπνοα κορμιά των δυστυχισμένων Λευκαδιτών. Ο τρόμος για την ξαφνική μάστιγα κυριάρχησε.
|
|
Ο ιστορικός Σπυρ. Βλαντής γράφει:
| «Τα συμπτώματα ήσαν φοβερά. Το πρόσωπον, αποβάλλον την φυσικήν αυτού χροιάν, επέκτα εντός ολίγου την του πτώματος. Η ίρις των οφθαλμών διεστέλλετο, τα χείλη συνενούντο, η γλώσσα έξηραίνετο. Ταύτα συνωδεύοντο υπό δίψης, ρίγους, παραληρήματος καί μανίας, παρά τά τοσαύτα δε δεινά το σώμα, εκλειπούσης πάσης του οργανισμού άντιδράσεως, κατέκειτο ως πτώμα. Οιδήματα εις τούς βουβώνας, ή υπό τας μασχάλας. Την κοιλίαν και το στήθος έκάλυπτον άνθρακες, σημείον άλάνθαστον σωτηρίας αν ζωηροί και οδυνηροί, θανάτου δε, αν ώχροί καί άνώδυνοι. Ουδεμία διάκρισις ήλικίας, φύλου, κοινωνικής τάξεως. Γενικός ο κίνδυνος και ο τρόμος. Εν τρισίν, ή πέντε ημέραις, οι προσβαλλόμενοι απέθνησκον, ευτυχείς δε όσοι εν ολίγαις ώραις άπηλλάσοντο των δεινών των.» |
|
|
Για ενάμιση όλόκληρο χρόνο, από τον Ιανουάριο τού 1743 μέχρι τον Ιούνιο 1744, το θανατικό θέριζε τούς αδύναμους να αντιδράσουν κατοίκους του νησιού.
Τον Αύγουστο τού 1743 ο ιερομόναχος Ματθαίος, από την Ι. Μονή Δουσίκου, κοντά στα Τρίκαλα, φέρνει στην Λευκάδα την θαυματουργή κάρα (κρανίο) τού Αγίου Βησσαρίωνος, Αρχιεπισκόπου Λαρίσης.
Ένας Λευκαδίτης, ο Δημ. Πετριτσόπουλος, γράφει σχετικά στον αδελφό του, που βρισκόταν στην Ιταλία:
| «…Διο, ως προς τους έπιζώντας δεν απομένει έλπίς σωτηρίας, εκτός και αν η Παναγία Παρθένος μαλάξη υπέρ ήμων την δικαιοτάτην οργήν του υιού της. Υπό το πνεύμα τούτο δέονται πάντες μετά πικρών δακρύων, πολλοί δε μετά δακρύων αίματος. Φαίνεται, όμως, ότι η Παναγία εισήκουσε των δεήσεων των πιστών και ευλαβών, διότι ενέπνευσεν εις τας Αρχάς να έπιτρέψουν την εκ Λευκάδος διέλευσιν του περιωνύμου λειψάνου τής κάρας τον Αγίου Βησαρίωνος του θαυματουργού, του μεγάλου εκείνου Αγίου, όστις καθημερινώς τελεί τοσαύτα θαύματα και όστις δια της διαβάσεώς του εκ των πανωλοβλήτων χωρών αποδιώκει το κακόν, των προσβεβλημένων ανακτώντων αμέσως την προτέραν ευεξίαν. Ένεκα τούτου φαντάσθητι οπόση είναι η πίστις και η έλπίς πάντων ήμων, αγωνιόντων να ίδωμεν αποκαθισταμένην την υγείαν. Χθες αι πληροφορίαι εβεβαίουν ότι η αγία κάρα έφθασεν εις Πρέβεζαν και σήμερον αναμένεται ενταύθα μετ΄ αφάτου ανυπομονησίας και χαράς των κατοίκων. |
|
|
Με την παρέμβαση τού Αγίου, οι Λευκαδίτες σώθηκαν από την φοβερή ασθένεια. Έχτισαν μάλιστα ναό (σ.σ. ο ναός καταστράφηκε ολοσχερώς από τον μεγάλο σεισμό του 1948 και στη θέση του, στη συνοικία της «Αγίας Κάρας» χτίσθηκε αργότερα, το 1980, ένας μπετονένιος μονόχωρος ναΐσκος) προς τιμήν του -στον χώρο όπου είχε στηθεί προηγουμένως το Λοιμοκαθαρτήριο- και τον παραχώρησαν σαν μετόχι στην Μονη Δουσίκου. Η περιοχη εκείνη μέχρι σήμερα ονομάζεται «Άγια Κάρα». Καθιέρωσαν επίσης η 1η Ιουνίου, κάθε χρόνο, να γιορτάζεται επίσημα από την τοπική Εκκλησία σαν ημέρα ευχαριστήρια προς τον Θεό, για την απαλλαγή από το δεινό αυτό.
Όλο το άρθρο εδώ.
Συγχαρητήρια γιά την αναφορά στην πανώλη του 174-1744.Θερμή παράκληση για αναφορά των πηγων από όπου αντλήθηκαν τα επίσημα στοιχεία περί του αριθμού των θανάτων.
Όποιος πατήσει το όλο το άρθρο εδώ που γράφουμε, βλέπει ότι ο ενεργός σύνδεσμος παραπέμπει στην επίσημη σελίδα της Μητρόπολης Λευκάδας. Ως προς τον αριθμό τώρα των θανάτων που αναφέρεται στο άρθρο, κι εγώ προσωπικά πρώτη φορά άκουσα ότι εξολοθρεύτηκε τότε από την πανούκλα (πανώλη) ολόκληρος σχεδόν ο οικισμός Κολυβάτα, δεν είμαστε σε θέση να σας πούμε από ποια πηγή ή ενδεχόμενα μαρτυρία έχουν αντληθεί τα στοιχεία αυτά, καθώς δεν αναφέρεται από τον συντάκτη του άρθρου. Μιας όμως και μιλάμε για την περίοδο της Ενετοκρατίας (1743-44) και έχοντας γνώση το πόσο σχολαστικά τηρούνταν τότε τα διάφορα σωζόμενα μέχρι σήμερα αρχεία, πολύ περισσότερο μάλιστα που «η ενετική φρουρά αποδεκατίσθηκε» τότε από την επιδημία, υποθέτουμε ότι τα στοιχεία αυτά θα έχουν αντληθεί άμεσα ή έμμεσα (δια μέσου π.χ. της Ιστορίας της Λευκάδας του Ροντογιάννη -δεν κοιτάξαμε το βιβλίο και δεν ξέρουμε αν γίνεται αναφορά- ή κάποιου άλλου συγγράμματος) από τα αρχεία αυτά.
Ιστορια Ροντογιαννη τομος Α, μερος εκτο, κεφαλαιο δευτερο, σελ.478.Απο εκει και τα εγκατελειμενα νεκροταφεια στα αλωνια και η εγκαταλειψη στο Κατουνι χρονικα συμπιπτουν.
Τώρα μας έβαλες πάλι στο ψάξιμο χωριανέ και φίλε Γιώργο: Λοιπόν Π.Γ. Ροντογιάννης, Ιστορία της Νήσου Λευκάδας, Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών (Αθήνα 1980), Τόμος Α΄, Σελ. 480:
«… Η πανούκλα δεκάτισε και ταλαιπώρησε τον τόπο τρεις φορές: Το 1644, το 1673 και το 1862. Την πρώτη φορά η επιδημία κράτησε δυό χρόνια και θανάτωσε 2000 άτομα(1) τη δεύτερη φορά είχε επίσης πολλά θύματα(2) και την τρίτη διάρκεσε από τον Απρίλη ως το Μάη του 1682(3).»
(1) Βλαντή Σπυρ., όπ. πρ. σ. 98. Κ. Δ. Μέρτζιου, όπ. πρ. ΙΓ (1940) «1645 Απριλίου 23 … εις την Λευκάδα υπάρχει επιδημία πανώλους …». Ανδ. Α. Ανδρεάδου Περί της Οικονομικής Διοικήσεως της Επτανήσου Επί Ενετοκρατίας, Α. σελ. 100 σημ. 4.
(2) Clon Stepfanos, La Grece du point de vue naturel, ethnologique, anthropologique, demographique et medical, Paris 1884, σελ. 508, παραπομπή στον P. Typaldo, Γαληνός, Α΄ σ. 155. Πιστεύομε όμως πως έχει γίνει σύγχυση με το λιμό του 1743 (Ιούνιος)-1744 τέλος Μαΐου. Συμπίπτουν οι μήνες, η διάρκεια και η πληροφορία, πως η νόσος μεταδόθηκε από τη Μεσσήνη.
(3) «Και εις/τους 1682 (εν) μηνί απριλίω…/η πανούκλα εφανερώθη εις του… την θυγατέρα/έπειτα και εις …/άλους και ερχόμενος ο Ιούνιος εγώ και ο υιός μου ο|| Ιωάννης.. || το νησί οπού ήμεστεν φευγάτι, δι΄ αυτό …||». Από ενθύμηση ίσως ιερέα Ζαμπέλη στη δεύτερη σελίδα του τελευταίου λευκού φύλλου χειρογράφου μικρόσχημου βιβλίου του Μουσείου Μεταβυζαντινής τέχνης Λευκάδος. Το κείμενο έχει βαρειές ζημιές από το σκουλήκι.
Αυτές είναι οι βιβλιογραφικές αναφορές του Ροντογιάννη για τους λοιμούς.
Τώρα είναι αυθαίρετο νομίζω να ταυτίζεις χρονικά το Κατούνι, την εγκατάλειψή του και την μετεγκατάσταση αργότερα των εναπομείναντων ίσως από το λοιμό κατοίκων του παλαιότερου αυτού οικισμού στους σημερινούς οικισμούς, όπως και με το υπάρχων πράγματι νεκροταφείο στ΄ Aλώνια. Άποψή μου είναι ότι χρειάζεται μια ενδελεχέστερη μελέτη.