Η ΛΕΥΚΑΔΑ – Ένα μαγευτικό νησί του Ιονίου που το περιβάλλει η κρατική αδιαφορία

Συνεχίζουμε τα αφιερώματα με αφορμή τη συμπλήρωση φέτος των 60 χρόνων των Γιορτών Λόγου και Τέχνης Λευκάδας.

Σεπτέμβριος του 1958. Ο 24χρονος τότε Φρέντυ Γερμανός* επισκέπτεται ως ρεπόρτερ της «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ», με την ευκαιρία του Φεστιβάλ «Λόγου και Τέχνης 1958», το νησί μας. Ήταν η εποχή ακόμη που οι εκδηλώσεις αυτές είχαν πανελλήνια ακτινοβολία και όλες οι αθηναϊκές εφημερίδες είχαν εκτενείς ανταποκρίσεις, από τους πιο έγκυρους και γνωστούς αρθρογράφους τους. Μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία τόσο για την τουριστική προβολή του νησιού μας όσο και για την ανάδειξη των ουκ ολίγων προβλημάτων του. (Ο Φρέντυ Γερμανός επισκέφτηκε δυο χρόνια αργότερα, το 1960, και πάλι το νησί μας – Δες εδώ την ανταπόκρισή του).

Φθινόπωρο στον Άγιο Νικήτα (Φωτογραφία Έντυ Ηλιοπούλου)

Ο νεαρός τότε Φρ. Γερμανός, «ευθυμογράφος με πηγαίο χιούμορ, παρατηρητικότητα και πρωτότυπο ύφος», πάει πέρα από τα καθαυτό θέματα που ήταν στην ημερήσια διάταξη του φεστιβάλ «Λόγου και Τέχνης 1958». Γράφει συνεπαρμένος για τις ομορφιές του νησιού μας, που μόλις είχε αρχίσει τουριστικά να μπουσουλάει. Γράφει ύμνους για τους ξωμάχους της λευκαδίτικης υπαίθρου, για τους οποίους ο Ελευθέριος Βενιζέλος φαίνεται να είπε: «Οι Λευκαδίτες αγρότες θάπρεπε να γυρίζουν όλη την Ελλάδα και να διδάσκουν όσα ξέρουν».

(Σημ. σ.: Διατηρήσαμε την ορθογραφία του πρωτότυπου κειμένου. Τα έντονα γράμματα είναι δικά μας.)

ΛΕΥΚΑΔΑ, Σεπτέμβριος (1958). Το φεστιβάλ «Λόγου και Τέχνης 1958», που οργάνωσε στη Λευκάδα η Εταιρία Λευκαδίων Θεμάτων, έληξε. Η πλατεία της Λευκάδας πήρε πάλι τη γνώριμη όψη της με τις πάνινες πολυθρόνες των καφενείων και την απογευματινή βόλτα ως την παραλία.

Η Λευκάδα αναπνέει τις τελευταίες στιγμές του καλοκαιριού. Αυτή την εποχή η καταπράσινη φύση της μοιάζει με μισάνοιχτο στόμα που παίρνει ζωή. Οι πόροι της γης διαστέλλονται. Τα φύλλα των δέντρων σαλεύουν ανήσυχα. Το φθινόπωρο έρχεται, μπορείς να νοιώσης την ανάσα του. Το βράδυ τα πάνινα καθίσματα του Πούλου εγκαταλείπουν την παραλία και πλησιάζουν προς το εσωτερικό. Είναι κι΄ αυτό μια ένδειξη.

Για όλους όσους δεν ξέραμε την Λευκάδα και την γνωρίσαμε χάρις στο φεστιβάλ «Λόγου τα Τέχνης», το νησί αυτό του Ιονίου είναι μια εκθαμβωτική έκπληξη. Κανείς δεν περίμενε έτσι τη Λευκάδα, κανείς δεν την φανταζόταν. Που ήταν λοιπόν χαμένη τόσο καιρό; Γιατί δεν ήταν λογικό, δεν στεκόταν λογικά να υπήρχε πάντα το νησί αυτό χωρίς να το ξέρουμε. Τι έκανε ο Τουρισμός στο διάστημα αυτό; Κι΄ αφού ο Τουρισμός δεν έκανε τίποτε, πράγμα όχι σπάνιο ούτε ασυνήθιστο, γιατί δεν φρόντιζαν οι ίδιοι οι Λευκαδίτες να μας μιλήσουν για το νησί τους, να μας κάνουν να ενδιαφερθούμε γι΄ αυτό;

Αλλά οι επικρίσεις δεν είναι της στιγμής αυτής. Το σημαντικό είναι ότι γνωρίσαμε τη Λευκάδα, χαρήκαμε τις ομορφιές της, είδαμε τον ήλιο του δειλινού να βάφη τα Πριγκηπονήσια, περπατήσαμε στ΄ αχνάρια του Οδυσσέα. Αν, όπως μου είπαν, ήταν δύο χιλιάδες οι φετεινοί επισκέπτες της Λευκάδας, η Λευκάδα κέρδισε δύο χιλιάδες πιστούς και ενθουσιώδεις φίλους.

Πέρα όμως από την ειδυλλιακή όψη της Λευκάδας υπάρχει ακέραιο το ανθρώπινο πρόβλημα. Οι φυσικές καλλονές δεν φτάνουν για να δώσουν σε ένα τόπο την ευημερία του. Χρειάζεται κάποιος να ενδιαφερθή, η κυβέρνηση, ο βουλευτής, η Νομαρχία, να γίνη κάτι, να βρεθή ένα χέρι που θα σπρώξη τη ρόδα της μηχανής. Υπάρχουν αυτή τη στιγμή δύο προβλήματα από τα οποία κρέμεται κυριολεκτικά η τύχη της Λευκάδας, το πρόβλημα της ελλείψεως ενός ξενοδοχείου της προκοπής στην πόλη και το πρόβλημα των δρόμων. Υπάρχει ακόμη η ύπαιθρος, η ορεινή Λευκάδα που πάσχει οδυνηρότατα από την κρατική εγκατάλειψη.

Λευκαδίτισσα, στην πύλη του κάστρου

Είχα την ευκαιρία να γυρίσω τα χωριά της ορεινής Λευκάδας, χάρις σε μια ευγενική πρόσκληση του τέως βουλευτού Λευκάδας κ. Μάρκου Τσαρλαμπά, που αγωνίζεται πάντα να βοηθήση όσο μπορεί τον τόπο του.

Η γη στην περιοχή αυτή του νησιού, που καλύπτει το βόρειο τμήμα του, είναι τραχιά, στεγνή, αφιλόξενη. Στη γη αυτή έταξε η μοίρα τον Λευκαδίτη αγρότη. Αυτή τη γη του έδωσαν να καλλιεργή. Και την καλλιεργεί – με ένα τρόπο που προκαλεί το θαυμασμό και την κατάπληξη. Ο αγώνας του είναι μία κραυγή πάθους. Ολομόναχος κάτω από το δυνατό ήλιο, χωρίς τεχνικά μέσα στη διάθεσή του, χωρίς νερό, πατώντας σε μια γη στεγνή κι΄ αφιλόξενη ο Λευκαδίτης αγρότης θαυματουργεί κυριολεκτικά. Αξιοποιεί και το πιο ασήμαντο κομμάτι του κτήματός του, προσπαθεί να κερδίση και την τελευταία σπιθαμή της γης.

Αν κάνετε μια βόλτα στην ορεινή Λευκάδα θα δήτε ένα σπάνιο θέαμα – αμπέλια φορτωμένα ανάμεσα στους βράχους, μέσα σε χαράδρες και στις ράχες των γκρεμών. Αναρωτιέσαι πως μπόρεσε να φθάση ως εκεί ο Λευκαδίτης αγρότης για να φυτέψη το αμπέλι του. Η απάντηση είναι αυτή – μπόρεσε. Τον έσπρωξαν η ανάγκη, το αβέβαιο μέλλον του, η πείνα των παιδιών του. Είναι κάτι ανάλογο με εκείνο που συμβαίνει καμιά φορά στον πόλεμο. Η μάχη σε κάνει ήρωα.

«Οι Λευκαδίτες αγρότες θάπρεπε να γυρίζουν όλη την Ελλάδα και να διδάσκουν όσα ξέρουν», είπε κάποτε ο Βενιζέλος βλέποντας ένα Λευκαδίτη να δένεται με ένα σκοινί από ένα γκρεμό, να κατεβαίνη μερικά μέτρα και να φυτεύη από τη θέση εκείνη το αμπέλι του.

Εγκλουβή – Φωτογραφικό αρχείο Νίκου Τσιρίμπαση

Το 1925 ο Βενιζέλος είχε κάνει ένα πείραμα. Είχε διανείμει ακαλλιέργητες εκτάσεις της Ακαρνανίας σε ακτήμονες αγρότες της Λευκάδας. Και το πείραμα πέτυχε. Μέσα σε ένα ελάχιστο χρονικό διάστημα οι Λευκαδίτες αγρότες είχαν μετατρέψει τα ψευτολίβαδα που τους έδωσαν σε κήπους της Εδέμ. Σήμερα, τίθεται το ίδιο πρόβλημα. Υπάρχει αυτή τη στιγμή στη Λευκάδα, άμεση και φλέγουσα, η ανάγκη της εξευρέσεως γαιών. Η γη της Λευκάδας δεν επαρκεί. Απέναντι, στην Ακαρνανία, υπάρχουν χιλιάδες στρέμματα που μένουν ακαλλιέργητα και δεν προσφέρουν τίποτε στην εθνική μας οικονομία.

Οι Λευκαδίτες ζητούν από την κυβέρνηση να επαναλάβη το πείραμα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Τα δυνατά κι΄ άξια χέρια τους είναι η καλύτερη εγγύησις για την επιτυχία του πειράματος.

Φωτογραφία: Αιθεροβάμονας

Ένα από τα δραματικώτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ύπαιθρος της Λευκάδας είναι το νερό. Δεν υπάρχει νερό. Ένα πρόχειρο παράδειγμα η Άνω Εξάνθια. Όσες προσπάθειες έγιναν μέχρι σήμερα για να βρεθή νερό κατέληξαν σε αποτυχία. Τώρα οι κάτοικοι της Εξάνθιας στρέφουν τις ελπίδες τους προς ένα ραβδοσκόπο για τον οποίο υπάρχει η φήμη ότι έσωσε πολλά χωριά της Ιθάκης από το φάσμα της λειψυδρίας. Εν τούτοις η Νομαρχία, η οποία έχει αναλάβει τη δαπάνη της υδρεύσεως της Εξάνθιας απορρίπτει τη λύση αυτή. Γιατί; «Γιατί δεν πιστεύουμε στα πράγματα αυτά», είναι η απάντηση που δίδεται αρμοδίως. «Ο άνθρωπος αυτός είναι τσαρλατάνος». Σύμφωνοι. Αλλά ο ραβδοσκόπος δέχεται να πληρωθή μόνον εφ΄ όσον βρεθή νερό. Η πρότασίς του δεν ζημιώνει κανένα. Αν βρεθή το νερό, σωστό και δίκαιο είναι να πληρωθή. Αν πάλι δεν βρεθή, η κατάστασις δεν θα είναι χειρότερη από πριν. Πάλι όμως η Νομαρχία δεν δέχεται και λέγει στον ραβδοσκόπο ορθά-κοφτά να μη χάση τον καιρό του στην Εξάνθια γιατί ούτως ή άλλως, βρη δεν βρη νερό δηλαδή, δεν πρόκειται να πάρη δεκάρα.

Βαυκερή – Φωτογραφία: Νταίρπφελντ (W. Dörpfeld)

Αποτέλεσμα: Οι κάτοικοι της Εξάνθιας απεφάσισαν να πληρώσουν από το υστέρημά τους τον ραβδοσκόπο. Η ιστορία δεν είναι συνταρακτική, είναι όμως αρκετά αποκαλυπτική της στενοκεφαλιάς με την οποία αντιμετωπίζουν οι διάφοροι «αρμόδιοι» τα προβλήματα της υπαίθρου μας.

Η Λευκάδα μαστίζεται από την έλλειψη δρόμων. Ο τέως υπουργός κ. Γεώργιος Ράλλης έχει κάποια προσωπική πείρα του ζητήματος αυτού. Κατά την προεκλογική περίοδο του 1956, η κούρσα του κ. Ράλλη, ο οποίος περιώδευε τα χωριά της περιοχής εκόλλησε στη λάσπη της οδού Αμφιλοχίας – Λευκάδας και ήταν αδύνατο να προχωρήση. Ο κ. Ράλλης άρχισε να αγωνιά, τα χωριά περίμεναν να τον ακούσουν. Ευτυχώς την τελευταία στιγμή βρέθηκε ένας εύρωστος οδηγός ο οποίος σήκωσε τον κ. υπουργό στα χέρια και τον μετέφερε σε ξηρόν έδαφος.

Καρυά – Φωτογραφία: Αιθεροβάμονας

Λέγεται, αλλά δεν επιβεβαιώνεται, ότι κατά την διάρκεια αυτής της γραφικής μεταφοράς, ο σωφέρ είπε στον κ. Ράλλη: «Βλέπετε κ. υπουργέ τα χάλια μας;» «Τα βλέπω παιδί μου ήταν η απάντησις». «Ε, όταν με το καλό γυρίσετε στην Αθήνα και πάρετε υπουργείο μη μας ξεχάσετε». Ο κ. Ράλλης, κατά τις ίδιες πληροφορίες, το υποσχέθηκε. Αλλά μετά, όταν επέστρεψε στην Αθήνα και τον έπνιξαν τα θέματα και τα αναθέματα του γραφείου του, ξέχασε την υπόσχεσή του. Και η οδός Αμφιλοχίας – Λευκάδας επιφυλάσσει πάντοτε δυσάρεστες εκπλήξεις στον ταξιδιώτη που φθάνει στη Λευκάδα δια ξηράς. Οι αρμόδιοι πρέπει να έχουν υπ΄ όψιν τους ότι είναι αδύνατον να αξιοποιηθή τουριστικά η Λευκάδα αν δεν στρωθή προηγουμένως ο δρόμος αυτός.

Αλλά και στο εσωτερικό της Λευκάδας τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Οι καλύτεροι δρόμοι είναι εκείνοι που άνοιξε ο Βενιζέλος το 1925. Διερωτάται κανείς ποια ήταν η μέριμνα των διαφόρων «αρμοδίων» για το νησί στο διάστημα που ακολούθησε. Από τα 130 χιλιόμετρα που αποτελούν το οδικό δίκτυο της Λευκάδας μόνον ένα είναι στρωμένο με άσφαλτο. Ο δρόμος Καρυάς – Σφακιώτες αποτελεί κατά την έκφραση του τέως βουλευτή κ. Τσαρλαμπά «δημόσιο κίνδυνο». Οι λιθοδομές του δρόμου Αγίου Πέτρου – Κομηλιού καταρρέουν. Άμεση ανάγκη επισκευής και συμπληρώσεως παρουσιάζουν οι δρόμοι Τσουκαλάδες – Πευκούλια – Αγίου Νικήτα, Αλεξάνδρου – Νικιάνας και Βαυκερής – Νυδρίου.

Αυτά είναι συνοπτικά μερικά από τα κυριώτερα προβλήματα που απασχολούν την ύπαιθρο της Λευκάδας. Παράλληλα με την τουριστική αξιοποίηση του νησιού, που δεν πρέπει να βραδύνη άλλο, το κράτος ας προσπαθήση να εξασφαλίση κάπως ανθρωπινώτερες συνθήκες διαβιώσεως στους κατοίκους της υπαίθρου. Ας ανοίξη δρόμους, ας αυξήση τα αγροτικά Ιατρεία και τους υγειονομικούς σταθμούς ώστε να εξασφαλισθούν όλα τα χωριά, ας ιδρύση ένα ημιγυμνάσιο στην Καρυά που είναι το μεγαλύτερο χωριό του νησιού, ας προστατεύση τον Άγιο Πέτρο από τον χείμαρρο που τον απειλεί κάθε χειμώνα, ας κάνη τέλος πάντων ό,τι μπορεί να κάνη για να δώση στον Λευκαδίτη αγρότη τη συναίσθηση ότι δεν ζη στην ζούγκλα αλλά ανάμεσα σε ανθρώπους. Είναι καιρός το κράτος να κάνη κάτι για τη Λευκάδα. Ειδ΄ άλλως, στις επόμενες εκλογές το ποτήρι θα ξεχειλίση…

ΦΡ. ΓΕΡΜΑΝΟΣ

Πηγή: Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», Φύλλο του Σαββάτου 6 Σεπτεμβρίου 1958
__________________

* Ο Φρέντυ Γερμανός (1934-1999) γεννήθηκε στην Αθήνα με καταγωγή από τη Μυτιλήνη. Σπούδασε στην τότε Πάντειο Ανωτάτη Σχολή και στη Σχολή Δημοσιογραφίας Όλσον. Μιλούσε αγγλικά και γαλλικά. Μπήκε στο γράψιμο από 18 χρόνων. Ξεκίνησε παίρνοντας το δεύτερο βραβείο στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Διηγήματος, που καθιέρωσε ο Mπάμπης Kλάρας στη «Bραδυνή». Από το 1953 ως ελεύθερος ρεπόρτερ ανέλαβε πολλές δημοσιογραφικές αποστολές σε διάφορες χώρες για λογαριασμό εφημερίδων και περιοδικών.

Εργάστηκε ως ρεπόρτερ στην «Ελευθερία» (1954-1960), ως χρονογράφος στη «Mεσημβρινή» (1960-1967) της Ελένης Bλάχου, στην «Απογευματινή» (1968-1973) για να κλείσει τον δημοσιογραφικό κύκλο του στην «Ελευθεροτυπία» (1975-1990), απ΄ την οποία παραιτήθηκε («πρόωρα», είπαν μερικοί) για να αφοσιωθεί στο γράψιμο. Έγινε γνωστότατος ως ευθυμογράφος με πηγαίο χιούμορ, παρατηρητικότητα και πρωτότυπο ύφος.

Tο 1964 βγήκε το πρώτο του βιβλίο από τις εκδόσεις «Γαλαξίας», με μικρά χιουμοριστικά διηγήματα, τα οποία «δεν ήταν ακριβώς χιουμοριστικά, ούτε ακριβώς διηγήματα». Ήταν το «Mε συγχωρείτε, λάθος», το οποίο έφτασε τα 150.000 αντίτυπα τα επόμενα χρόνια. Έγραψε συνολικά 25 βιβλία τα οποία τον περιέλαβαν στη συντροφιά των πιο πολυδιαβασμένων Ελλήνων συγγραφέων του καιρού μας. Ο ίδιος πίστευε ότι η συγγραφική του καριέρα άρχισε ουσιαστικά το 1978, όταν έγραψε τον «Εχθρικό πλανήτη», μια σειρά από φανταστικά διηγήματα, κι ένα χρόνο αργότερα το «Ένα γελαστό απόγευμα». Tο 1985, με το ιστορικό του μυθιστόρημα «Ακριβή μου Σοφία», άνοιξε έναν καινούργιο κύκλο που συνεχίστηκε με τα βιβλία «Η εκτέλεση», 1986, «“Ελλη Λαμπέτη», 1996, «Τερέζα», 1997, κ.ά. «Το αντικείμενο», που αναφέρεται στη ζωή του Νίκου Ζαχαριάδη, είναι το τελευταίο του χειρόγραφο που εκδόθηκε, το 2000.