Η Οδύσσεια ενός κινηματογραφιστή – Μέρος 6ο

Η «Οδύσσεια ενός κινηματογραφιστή» είναι η ιστορία του μπάρμπα-Λία του Λάζαρη και του γιου του Θοδωρή, συνεργάτη και συνοδοιπόρου του μπάρμπα-Λία και συγγραφέα του παρόντος πονήματος, που περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, αλλά και πολλές αναφορές στην δύσκολη, ιδιαίτερα για την Αριστερά, εποχή εκείνη.

Ο μπάρμπα-Λίας και ο γιος του ο Θοδωρής ήταν οι πρώτοι πλανόδιοι κινηματογραφιστές στην ύπαιθρο, και όχι μόνο, της Λευκάδας.

Συνέχεια από το 5ο Μέρος

Μικρότερο νησί από το Μεγανήσι είναι και ο Κάλαμος, που έχει δύο χωριά, Επισκοπή και το μεγαλύτερο τον Κάλαμο. Εμείς «παίζαμε» στον Κάλαμο, στο καφενείο του Μάκη του Γαλάτη, που βρίσκονταν αρκετά μακρυά από το μώλο. Τα μηχανήματα τα μεταφέραμε πάνω σε άλογα. Ειδικά το καλοκαίρι ήταν πολύ κόσμος. Οι κάτοικοι ήταν ναυτικοί και είχαν οικονομική άνεση.

Καθόμαστε δύο-τρεις μέρες και μετά γυρίζαμε στον Μύτικα για να ακολουθήσει η περιοδεία στα γύρω χωριά, Καντήλα, Γεωργαλέικα, Ζαβίτσα, Αϊτός, Μπαμπίνη, Μαχαιράς και φτάναμε μέχρι τον Αστακό. Γυρίζοντας από Αστακό περνούσαμε από τα χωριά Μαχαλάς, Παπαδάτες, Κουνοπίνα και καταλήγαμε στην Κατούνα. Μερικές φορές ανεβαίναμε και στον Τρύφο, μεγάλο καπνοχώρι. Το πρώτο μας στέκι μετά την Κατούνα ήταν ο Στάνος, εύπορο χωριό· εκτός από καπνό είχε βρώσιμες ελιές και λάδι.

Ο μπάρμπα-Λίας με τη μηχανή του

Τον Ιούλιο του 1963 βύθισε στο πένθος το χωριό μια ανείπωτη τραγωδία: βούλιαξε μια υπερφορτωμένη βάρκα που μετέφερε προσκυνητές απέναντι στο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής, ανήμερα της γιορτής, και χάθηκαν γύρω στα 19 άτομα¹. Για χρόνια έβλεπα τους κατοίκους του Στάνου μαυροφορεμένους. Ανάμεσά τους και ο Γάκιας ο Σίμος, που στο μαγαζί του «παίζαμε»· ένας εξαιρετικός άνθρωπος. Στο χωριό είχε συμβεί ένα ευτράπελο περιστατικό. Ο μπάρμπα-Γιάννης ο Δράκος, υπεύθυνος της ΕΔΑ, καθώς έπιναν ούζο με τον νωματάρχη κάνουν το διάλογο: «Πόσο είναι το ποσοστό της ΕΔΑ κυρ νωματάρχη;». «14% στις τελευταίες εκλογές» απαντάει ο νωματάρχης. «Δεν είναι 14%, που το κάματε με τις βίες και τις νοθείες. Είναι πάνω από 25%», απαντάει ο μπάρμπα-Γιάννης. «Έστω μπάρμπα-Γιάννη». «Δηλαδή το 25% φορολογείται, όπως και το υπόλοιπο 75%. Άρα το 25% του μισθού σου είναι από μας. Δώσ΄ μου ένα πενηντάρι για το κόμμα», του λέει ο μπάρμπα-Γιάννης και του προτείνει το μπλοκ! Την επόμενη ο νωματάρχης του κάνει μήνυση για παράνομο έρανο και η ΕΔΑ πλήρωσε δεκαπέντε χιλιάδες δραχμές, για να μην πάει φυλακή ο μπάρμπα-Γιάννης. Και ο φουκαράς μου λέει μετά: «Αντί να βοηθήσω το κόμμα, το ζημίωσα!»

Από το ναυάγιο στη λίμνη Αμβρακία όπου έχασαν τη ζωή τους 26 νέοι άνθρωποι από το χωριό Στάνος

Στο δρόμο Αμφιλοχίας – Άρτας το πρώτο χωριό, λίγο ορεινό, είναι τα Σαρδίνινα. Κι αυτό καπνοχώρι και με βρώσιμες ελιές και λάδι. Πηγαίναμε κάπου κάπου· είχαμε καλές εισπράξεις. Ακόμα πηγαίναμε στα παραλιακά χωριά, στο Ανοιξιάτικο, στο Μενίδι και σε κάποια χωριά της Άρτας.

Επιστρέφαμε στην Αμφιλοχία και καθ΄ οδόν προς τη Λευκάδα κάναμε προβολές στο Σπάρτο, στον Δρυμό, στα Παλιάμπελα κι από εκεί στο Θύριο και στο Μοναστηράκι. Πριν καταλήξουμε στη Λευκάδα, «παίζαμε» και στον Άγιο Νικόλαο, προσφυγοχώρι. Οι κάτοικοί του συγκινούνταν ιδιαίτερα με τις «προσφυγικές» ταινίες του Νίκου Ξανθόπουλου. Θυμούνταν τις «χαμένες» τους πατρίδες και έκλαιγαν. Μερικές φορές πηγαίναμε και στην Περατιά, μικρό χωριό, αλλά ο κόσμος ήθελε την ψυχαγωγία του κινηματογράφου.

Τα Σαββατοκύριακα παίζαμε στην Καρυά και στους Σφακιώτες.

Λίγο αργότερα παρουσιάστηκε και άλλος κινηματογραφιστής, ο Γιώργος ο Λάζαρης, καλό παιδί, φίλος. Στην ουσία δεν υπήρξε ανταγωνισμός, αλλά συναγωνισμός μεταξύ μας. Ο κόσμος άλλωστε διψούσε για κινηματογράφο, ο οποίος βίωνε τη χρυσή του εποχή. Τις Κυριακές «παίζαμε» ταυτόχρονα και οι δύο στα Λαζαράτα. Εμείς βέβαια, έχοντας πολλές μηχανές, είχαμε και πολλές ταινίες. Έτσι προβάλλαμε δύο έργα με ένα εισιτήριο. Οι εισπράξεις ήταν μεγάλες. Χαρακτηριστικό είναι ότι με τρεις δραχμές το εισιτήριο κάναμε είσπραξη και χίλιες πεντακόσιες δραχμές. Σημειωτέον, επειδή υπήρχαν πολλοί αριστεροί, φροντίζαμε η δεύτερη ταινία που προβάλλαμε να είναι ρώσικη… Θυμάμαι ταινίες-σταθμό στην ιστορία του κινηματογράφου, όπως «Τα παιδιά των Παρτιζάνων», «Το γράμμα που δεν εστάλη ποτέ» με πρωταγωνίστρια την Τατιάνα Σαμοΐλοβα², «Ο αληθινός φασισμός» του Μιχαήλ Ρομ, «Το θωρηκτό Ποτέμκιν», «Κοζάρα» γιουγκοσλάβικη ταινία, «Για Κούμπα» (= «Είμαι η Κούβα») κουβανοσοβιετική παραγωγή, «Γη ποτισμένη με ιδρώτα» ινδική παραγωγή με πρωταγωνίστρια τη μεγάλη Ναργκίς³, αλλά και αξιόλογες ελληνικές ταινίες, όπως «Συνοικία το όνειρο», «Το νησί των γενναίων», «Στέλλα», «Ποτέ την Κυριακή».

Η μεγάλη ηθοποιός του σοβιετικού κινηματογράφου Τατιάνα Σαμοΐλοβα

Στο Νυδρί την ταινία «Τα παιδιά των Παρτιζάνων» την παρακολουθούσαν πολλοί αριστεροί, που τους είχε ξεσηκώσει κυρίως από τα γύρω χωριά ο μακαρίτης Κυριάκος ο Γαζής – Τζάλας. Στη διάρκεια της παράστασης οι αριστεροί στις «επαναστατικές» σκηνές χειροκροτούσαν. Η ασφάλεια «σημείωνε»…

Στην περίοδο αυτή είχε βγει στο κινηματογραφικό προσκήνιο το ντουέτο Μάρθα Βούρτση – Νίκος Ξανθόπουλος, που γνώριζε μεγάλη λαϊκή αποδοχή. Οι ταινίες τους κυριολεκτικά «έσπαζαν τα ταμεία» τόσο στα αστικά κέντρα όσο και ιδιαίτερα στην επαρχία. Τα «Γραφεία Εκμετάλλευσης Κινηματογραφικών Ταινιών» έδιναν σ΄ εμάς τους συνεργάτες τους προσκλήσεις για να παρακολουθούμε την πρεμιέρα των ταινιών στους αθηναϊκούς κεντρικούς κινηματογράφους. Την ταινία, λοιπόν, «Η Οδύσσεια ενός ξεριζωμένου» τρίωρης και πλέον διάρκειας, την παρακολούθησα στο «Κοτοπούλη» όρθιος, ακουμπισμένος σε μια κολόνα. Η αίθουσα είχε γεμίσει ασφυκτικά από τις προσφυγογειτονιές της Αθήνας.

Η πολύ δημοφιλής στην Ελλάδα ηθοποιός Ναργκίς στην ταινία «Γη ποτισμένη με ιδρώτα» («Mother India»)

Όταν πήγα στο «Ροζικλαίρ» να δω τη «Φαίδρα» συνάντησα ένα «ζεύγος» από τη Λευκάδα -η κοπέλα φορούσε την παραδοσιακή λευκαδίτικη φορεσιά- έτοιμο να βγάλει εισιτήριο. «Εδώ θα τη χάσεις τη γυναίκα σου, άμα μπεις· δεν μπαίνουν γυναίκες σ΄ αυτόν τον κινηματογράφο!», λέω στον άντρα. Ως γνωστό, το «Ροζικλαίρ» και η «Αλάσκα» διακρίνονταν για την «τολμηρότητα» των ταινιών τους. Και το «ζεύγος» το κατηύθυνα σε κοντινό «σοβαρό» κινηματογράφο.

Μετά από λίγες μέρες, με πρόσκληση από την κινηματογραφική εταιρεία ΑΝΖΕΡΒΟΣ, που διακινούσε τις σοβιετικές ταινίες, είδαμε με τον αδελφό μου και έναν φίλο τον «Αληθινό Φασισμό» του Μιχαήλ Ρομ⁴. Η ταινία προβλήθηκε στον Α΄ προβολής κινηματογράφο ΕΣΠΕΡΟ, στη Σταδίου, επί της πλατείας Κλαυθμώνος· ένας παραδοσιακός κινηματογράφος, αληθινό κομψοτέχνημα. Σήμερα στη θέση του κινηματογράφου βρίσκεται το ομώνυμο ξενοδοχείο «ΕΣΠΕΡΙΑ». Λοιπόν μπαίνοντας στη κινηματογραφική αίθουσα, καθίσαμε στο Φουαγιέ, το πίσω υπερυψωμένο μέρος, όπου και οι θέσεις των επισήμων· εμείς φυσικά είδαμε κενές θέσεις και καθίσαμε… Λίγο πριν αρχίσει η προβολή, ο άνθρωπος που μου έδωσε την πρόσκληση μας λέει: «Παιδιά, κατεβείτε στην πλατεία. Εδώ θα καθίσει το Κόμμα!». Πράγματι μετά από λίγο έφτασαν οι Ηλιού, Εφραιμίδης, Μπριλλάκης, Νεφελούδης κ.ά….

(Συνεχίζεται)
_____________________
¹ Ξημερώματα της Αγίας Παρασκευής του 1963 26 νέοι άνθρωποι από το χωριό Στάνος, του δήμου Αμφιλοχίας, πνίγηκαν στα νερά της λίμνης Αμβρακίας, όταν ανατράπηκε η βάρκα με την οποία πήγαιναν να προσκυνήσουν στο ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής στην απέναντι πλευρά της λίμνης.
² Έφυγε από τη ζωή το Μάη του 2014. Ήταν κόρη του σοβιετικού ηθοποιού Εβγκένι Σαμοΐλοφ. Γεννήθηκε το 1934 στο Λένινγκραντ και σπούδασε μπαλέτο πριν αρχίσει τη σταδιοδρομία της στο θέατρο, όπως ο πατέρας της. Το 1957 υποδύθηκε το ρόλο της Βερόνικα στην ταινία του Μιχαήλ Καλατόζοφ «Όταν περνούν οι γερανοί», η οποία χαιρετίσθηκε από τη διεθνή κριτική σε σημείο να γίνει η μοναδική ρωσική και σοβιετική ταινία που τιμήθηκε ποτέ με το Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ των Καννών (το 1958).
³ Πρωτοεμφανίστηκε στον κινηματογράφο το 1935 και η καριέρα της διήρκεσε μεταξύ των ετών 1942 και 1967. Ο μεγαλύτερος ρόλος της ήλθε με το υποψήφιο για Όσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας “Bharat Ma” («Mother India») του Mehboob Khan (1957) που παίχτηκε στην Ελλάδα στη δεκαετία 1960 με τίτλο «Γη ποτισμένη με ιδρώτα». Η δημοφιλία της Ναργκίς κορυφώθηκε με τη συμμετοχή της, το 1968, στα γυρίσματα της ταινίας «Τόσα όνειρα στους δρόμους» (του Παν. Κωνσταντίνου), με συμπρωταγωνιστές τους Κατράκη, Αυλωνίτη και Γεωργία Βασιλειάδου. Αυτό που συγκίνησε ιδιαίτερα το ελληνικό κοινό ήταν η ινδική μουσική, την οποία γνώρισε μέσα από τον κινηματογράφο – εκτός από το μουσικό θέμα του «Mother India», γνωστό στα ελληνικά ως «Δεν με πόνεσε κανείς», διασκευάστηκαν και αφομοιώθηκαν απόλυτα στο ύφος του ρεμπέτικου αμέτρητα ινδικά τραγούδια, όπως τα «Λίγο-λίγο θα με συνηθίσεις», «Αυτή η νύχτα μένει», «Οσο αξίζεις εσύ», «Είσαι η ζωή μου», «Μαντουβάλα» κ.ά.
⁴ Ντοκιμαντέρ, Ρωσία, 1965, 130’. Σκηνοθεσία: MIKHAIL ROM. Σενάριο: MIKHAIL ROMM, YURI KHANYUTIN, MAYA TUROVSKAYA. Εμφανίζονται: MARLENE DIETRICH, JOSEF GOEBBELS, HERMANN GÖRING, ADOLF HITLER, JOSEPH STALIN.
Η πιο «δημοφιλής» αντιπολεμική ταινία όλων των εποχών, αποτελεί μια καυστική καταδίκη του φασισμού όχι μέσα από μια «ψυχρή», κοινωνιολογική προσέγγιση αλλά μέσα από την ανάδειξη παρείσφρησης της φασιστικής νοοτροπίας στην καθημερινότητα του μικροαστού, μέσα από τον εύκολο συναισθηματισμό.