«1674 έν μεινή Ιουναριου 11» (Ληγατοχάρτι στο χωριό Αλέξανδρος)

Η αρραβωνιασμένη περιμένει στην αυλόπορτα του σπιτιού να ΄ρθει ο καλός της από τη δουλειά, να τον καλοδεχτεί (φωτ. 1953)

Πάει λίγο καιρός τώρα που μας το εγχείρισε, για τους δικούς του λόγους βέβαια (δες στο τέλος της ανάρτησης), ο Ζώης Μ. Ήταν μια απλή φωτοτυπία από κάποιο βιβλίο και μας πήρε λίγος χρόνος μέχρι να βρούμε τα σχετικά, που δηλαδή δημοσιεύτηκε κ.λπ.

Είναι, λοιπόν, από το βιβλίο της Ελένης Δ. Γράψα με τίτλο «Γεώργιος Μπαρμπαρίγος, Δημόσιος Νοτάριος της Αγίας Μαύρας, βιβλίο πρώτο 1707-1709» που εκδόθηκε από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους-Αρχεία Νομού Λευκάδας, με προλεγόμενα από τον καθηγητή κ. Σπ. Ι. Ασδραχά. Ο Γ. Μπαρμπαρίγος υπήρξε συμβολαιογράφος της Αμαξικής -της σημερινής πόλης της Λευκάδας- στα χρόνια που το νησί βρισκόταν στην κυριαρχία των Βενετών.Το συμβολαιογραφικό του αρχείο -14 βιβλία πράξεων από το 1707 μέχρι το 1737 και μια δέσμη εγγράφων από το 1708 μέχρι το 1739- αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα τεκμήρια την Γενικών Αρχείων της Λευκάδας, όχι μόνο λόγω του μεγέθους του αλλά και λόγω του ότι περιέχει βιβλία με πράξεις που έγιναν πριν από το 1715, το έτος που καταστράφηκε από πυρκαϊά σχεδόν όλο το προγενέστερο αρχειακό υλικό του νησιού.

Συμπεθέρα, συγγένισσα του γαμπρού, εξετάζει… ή μάλλον ξετιμώνει τα προικιά της νύφης στα «καρφώματα» (φωτ. 1948)

Μέσα από τις 108 συμβολαιογραφικές πράξεις (102 στα ελληνικά και 6 στα ιταλικά) που περιλαμβάνει η έκδοση αναδύεται ένα κομμάτι της ζωής της Λευκάδας όπως ήταν τότε, 300 χρόνια πριν. Τα πρόσωπα -οι πρόγονοί μας- με ονόματα που υπάρχουν μέχρι σήμερα, οι σχέσεις μεταξύ τους και με την εξουσία, οι ενασχολήσεις και οι συνήθειές τους, η γλώσσα τους, οι ανάγκες και τα προβλήματά τους έρχονται στο φως μέσα από αγροτικές συμβάσεις, πωλητήρια, διαθήκες, πληρεξούσια, συμφωνητικά, μέσα δηλαδή από το σύνηθες περιεχόμενο των συμβολαίων-μικρών ιστοριών της ανθρώπινης ζωής. Η έκδοση, που πραγματοποιήθηκε με δαπάνη του ΥΠ.Ε.Π.Θ., στο οποίο υπάγονται τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, δεν απευθύνεται μόνο στους ερευνητές αλλά και στην τοπική κοινωνία με σκοπό να προσφέρει μια δυνατότητα προσέγγισης της ιστορίας του τόπου μας.

Λευκαδίτικο προικοσύμφωνο του 1722, Απριλίου 8, Αγ. Μαύρα (Atti Vadimoniali του 1722, No 53 – Ιστορ. Αρχείο Λευκάδας)

Αντιγράφουμε, διατηρώντας την ορθογραφία και τις σημάνσεις του αρχικού κειμένου:

Όπως το καταλαβαίνουμε πρόκειται για ένα ληγατοχάρτι (προικοσύμφωνο) που έκανε στις 11 Γενάρη του 1674 ο Στάμος Σούνδιας και ο γιος του Παναγιώτης, όταν πάντρεψαν την κόρη και αδελφή Ασημίνα με τον Γιώργο Μανωλίτση, που καταχωρήθηκε από τον ίδιο το γαμπρό ή κάποιο συγγενή του, χρόνια αργότερα, στις 27 Σεπτέμβρη του 1708.

Νυφικό πουκάμισο κεντημένο με χρυσοκλωστές (φωτ. 1969)

Αναφέρει ο Πανταζής Κοντομίχης στο σύγγραμμά του «Ο Λευκαδίτικος Γάμος» (Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 1999) για το ληγατοχάρτι:

«Ληγάτο (από το λατιν. legatum = κληροδοσία, το δια διαθήκης δώρον) λένε το σύνολο της κινητής και ακίνητης περιουσίας, που δίνουν ως προίκα στη νύφη· και ληγατοχάρτι το έγγραφο, που περιέχει αναλυτικά όλα τα στοιχεία της προίκας. Το χαρτί το πηγαίνουν στο σπίτι του γαμπρού οχτώ μέρες μετά το δόσιμο του λόγου. Την ορισμένη μέρα ξεκινά το συμπεθεριό, αποτελούμενο από πρόσωπα συγγενικά της νύφης, σε ζυγό αριθμό πάντα -δύο, τέσσερα, έξι- και πάει στο σπίτι του γαμπρού. Από τη συνοδεία λείπει ο πατέρας της νύφης, καθώς και η ίδια. Δεν επιτρέπεται να πάνε. Επικεφαλής των συμπεθέρων είναι ο μεγαλύτερος αδελφός ή η μάνα της νύφης, και μαζί τους ένας πρωτοξάδελφος […]. Στο σπίτι του γαμπρού είναι συγκεντρωμένοι και περιμένουν και λιγοστοί συγγενείς του, προσκαλεσμένοι κι αυτοί, για ν΄ ακούσουν το χαρτί. Μόλις φτάσουν οι συμπεθέροι, χωρίς άργητα και πολλές διαδικασίες, μαζεύονται όλοι στο μεγάλο δωμάτιο του σπιτιού κι εκεί ο αδελφός ή η μάνα της νύφης δίνει με επισημότητα το χαρτί στο γαμπρό να το διαβάσει εις επήκοον όλων […]. Αν το περιεχόμενο του προικοσύμφωνου ήταν σύμφωνο με την προφορική τους συμφωνία, τότε τελείωνε η συμπεθεριά».

Οι συμπεθέροι μεταφέρουν τον προικώο ρουχισμό της νύφης με άλογα στο σπίτι του γαμπρού. (φωτ. 1936, από το λεύκωμα «ΛΕΥΚΑΔΑ» του «ΟΡΦΕΑ», έκδ. 1954)

Τώρα, για να έρθουμε και στο Ζώη Μ., ο οποίος, όπως μας είπε, ήθελε να δείξει αφενός μεν την εμφάνιση από παλιά του επιθέτου Μανωλίτσης (Μανωλίτζης) αφετέρου δε ότι υπήρχε, ως ονομασία, από παλιά το χωριό Αλέξανδρος.

Ως προς το πρώτο είναι γνωστό ότι η καταγωγή των Μανωλιτσαίων είναι από την Σερβία. «Χάσαμε» δυστυχώς κάποια βιβλιαράκια του συγχωριανού μας φιλολόγου – συγγραφέα Σπύρου Σούνδια που κάνει ειδική μνεία. Από προηγούμενες όμως αναφορές στη σελίδα βλέπουμε ότι γράφει στο βιβλίο του «Παναγία της Γύρας (Λευκάδας)»: «Οι Μανωλιτσαίοι δώδεκα περίπου οικογένειες έφτιαξαν δική τους εκκλησία και νεκροταφείο στην ανατολική άκρη του χωριού, τον Άγιο Δημήτριο. Είναι και αυτό μια ένδειξη της αλλοτινής των προέλευσης». Είναι επίσης αλήθεια ότι αυτή η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου δεν καταγράφεται στον τοπογραφικό χάρτη του Sebastian Alberti του 1688. (Δες εδώ). Ίσως να μην είχε ακόμη φτιαχτεί.

Και προσθέτει ακόμη ο Σπ. Σούνδιας: «Αλέξανδρος είναι κυρίως το όνομα της κοινότητας, που αποτελούνταν από τρεις μαχαλάδες Μαυρογιαννάτα, Κολυβάτα, Κοκλάτα (Κιάφα). Αργότερα προστέθηκε και ο μαχαλάς της Νικιάνας που ήταν διεσπαρμένη από τον Επίσκοπο ως πέρα στου Πασά τη Βρύση. […] Αργότερα (μετά το 1960) η Νικιάνα αναπτύχθηκε πολύ, αφού κατέφυγαν σ΄ αυτή οι πληθυσμοί (κάτοικοι) των τριών μαχαλάδων, επειδή ο τουρισμός που αναπτύχθηκε υπόσχονταν πολλά. Η προσωνυμία Αλέξανδρος, που την κέκτηται η κοινότητα από παλιούς χρόνους, αποδίδονταν στο μεγαλύτερο μαχαλά της κοινότητας (σημ.: στα Μαυρογιαννάτα δηλαδή), που ήταν η έδρα με τον κοινοτάρχη, το γραφείο της, το δημοτικό σχολείο, τα συνέδρια (τοπικά), τις κοινοτικές εκδηλώσεις, τις κυριότερες διαβάσεις κ.ά. Και φαίνεται πως ο πιο μεγάλος μαχαλάς από το 1400 και ύστερα ήταν αυτός που καθιερώθηκε και το όνομα Αλέξανδρος, χωρίς να έχει εκλείψει και η ονομασία Μαυρογιαννάτα.» (Δες εδώ). Παρεμπιπτόντως κάποτε που είχαμε ξεκινήσει να ψάχνουμε για τους Αλεξανδρίτες που είχαν μεταναστεύσει στις αρχές του προηγούμενου αιώνα στην Αμερική (Δες εδώ κι εδώ) είχαμε βρει το επίθετο Μανωλίτσης να απαντάται -με διάφορες παραλλαγές του- και εκτός Ελλάδας.

Ως προς το δεύτερο τώρα, κανείς δεν αμφισβήτησε την ύπαρξη του «χωρίου Αλέξανδρος». Του χωριού Αλέξανδρος με τους τρεις μαχαλάδες του: Κολυβάτα, Μαυρογιαννάτα και Κοκλάτα (Κιάφα). Εξού και ο διαχωρισμός σε παλιά ληξιαρχικά βιβλία: Αλέξανδρος – Κολυβάτα ή Αλέξανδρος – Μαυρογιαννάτα (Μαβρογενάτα). (Δες εδώ). Ο διαχωρισμός γίνεται επίσης, εκτός του προαναφερθέντος χάρτη του Sebastian Alberti του 1688, και σε άλλους χάρτες, όπως π.χ. του Βιντσέντσο Μαρία Κορονέλι (V. M. Coronelli) του 1696 (Δες εδώ), του Νταίρπφελντ (1905) -έγινε από τους λοχαγούς του αυτοκρατορικού γερμανικού στρατού Walther von Mareèes (1905) και Konrad Gräfinghoff (1910)-, όπου σε αυτόν γίνεται διαχωρισμός μεταξύ των οικισμών Alexandros Ost (ανατολικός), Αλέξανδρος West (δυτικός) και Αλέξανδρος Süd (νότιος) (Δες εδώ) … και ίσως και σε κάποιους άλλους, που δεν έχουν πέσει ως ώρας στα χέρια μας.

(Οι φωτογραφίες και οι λεζάντες είναι από το βιβλίου του Πανταζή Κοντομίχη Ο Λευκαδίτικος Γάμος, Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 1999)