Για τα χωριά Κολυβάτα, Μαυρογιαννάτα, Νικιάνα… "Αλέξανδρος"

Αφιερωμένο με εκτίμηση στους Π. Σ., Γ. Μ., Θ. Δ. και… άλλους Μαυροϊννάτες (Μαυρογιαννάτες)
………………………………………………………………………
Το ΄χω πει, το λέω επανειλημμένα σε κατ” ιδίαν συζητήσεις και το επαναλαμβάνω και δω: Δεν υπάρχει χωριό με το όνομα Αλέξανδρος στη Λευκάδα, όπως δεν υπάρχει και χωριό Κολλυβάτα, με δύο λάμδα δηλαδή.

Μα θα μου πούν και μου λεν κάποιοι, εδώ το γράφουν οι χάρτες, οι τουριστικοί οδηγοί και αμφισβητείς την ύπαρξή του. Και όμως ναι! Υπήρξε η πρώην κοινότητα Αλεξάνδρου, υπάρχει σήμερα το Δημοτικό Διαμέρισμα Αλεξάνδρου του καποδιστριακού Δήμου Λευκάδας με τους οικισμούς του: Μαυρογιαννάτα, Κολυβάτα, Κοκλάτα (Κιάφα) και Νικιάνα. Xωριό όμως μ΄ αυτή την ονομασία δεν υπάρχει. Έγινε κάποτε το λάθος και σήμερα αναπαράγεται σωρηδόν απ” όλους. Σιγά τώρα μη καθίσουμε να το ψάξουμε! Έτσι το ΄δαμε, άρα έτσι θά ΄ναι. Και δεν είναι φυσικά η πρώτη φορά που αναπαράγονται λάθη. Καμιά φορά και εσκεμμένα.

Πάρτε το μοναστήρι του Αη Γιώργη στα Κολυβάτα (στους Σκάρους). Φτιάχτηκε το 1611 έγραψε ο Μαχαιράς («Ναοί και Μοναί της Λευκάδας»), ένας από τους πρώτους που ασχολήθηκε με τα μοναστήρια και τις εκκλησίες του τόπου μας, βασιζόμενος σε σημειώσεις του «ιστορικού» Πετριτσοπούλου. Το ίδιο γράφει και ο Ροντογιάννης, θεωρώντας ως εξακριβωμένη την ημερομηνία αυτή, στο σύγγραμμά του «Ιστορία της Νήσου Λευκάδος», το ίδιο και οι μεταγενέστεροι. Έπρεπε να ΄ρθει, ο συγχωριανός μας Σπύρος Σούνδιας, ένας ακούραστος ερευνητής της ιστορίας του τόπου μας, για να γράψει, βασιζόμενος σε δημοσιευμένες μαρτυρίες του Ν. Πετρή που είχε επισκεφτεί το μοναστήρι προς το τέλος του 19ου αιώνα, ότι γινόταν αφιερώσεις σ” αυτό από το 1514 ακόμη. Οπότε το μοναστήρι πρέπει να είναι προγενέστερο. Τα αρχιτεκτονικά εξάλλου λείψανα -ιδίως η ύπαρξη θολωτών κτισμάτων- μαρτυρούν ότι χτίστηκε στη βυζαντινή περίοδο. Το λάθος όμως έγινε και έκτοτε αναπαράγεται κι αυτό θα γίνεται εσαεί, γιατί έτσι το ΄γραψε ο Μαχαιράς, γιατί έτσι το αναφέρει ο Ροντογιάννης.

[Άποψη του χωριού Κολυβάτα του Δ. Δ. Αλεξάνδρου του Δήμου Λευκάδας]

Ανάλογο λάθος έγινε, κατά την άποψή μου, και με την ονομασία Αλέξανδρος καθώς και με αρκετά άλλα. Κάποτε -νομίζω την εποχή της επτάχρονης δικτατορίας, περίοδο του απόλυτου σκοταδισμού για το τόπο μας- έγινε και δω, όπως με τα δύο λάμδα του χωριού Κολυβάτα, το λάθος με τις νέες οδικές πινακίδες που τοποθετήθηκαν τότε. Στην είσοδο του χωριού Μαυρογιαννάτα τοποθετήθηκε μια που έφερε την ονομασία «Αλέξανδρος», ονομασία που χαρακτήριζε μέχρι τότε την κοινότητα και όχι κάποιο χωριό της. Αφαιρέθηκε φυσικά η παλιά πινακίδα που υπήρχε εκεί -την θυμάμαι προσωπικά- με το όνομα Μαυρογιαννάτα. Δεν υπήρξε αντίδραση. Έγινε λοιπόν το λάθος και έκτοτε συνεχίζει να γίνεται. Έλα μωρέ και τι έγινε, λένε κάποιοι που είτε εσκεμμένα είτε αθέλητα, αναπαράγουν την όλη ιστορία.

Τι θυμάμαι τώρα πάλι. Έδινα κάποτε εξετάσεις στη Γερμανία, για την απόκτηση του διπλώματος του μεταφραστή – διερμηνέα στην αρμόδια Κρατική Εξεταστική Επιτροπή, που ανήκε στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού του Ομοσπονδιακού Κρατιδίου της Έσσης. Δύσκολες εξετάσεις, που απαρτίζονταν από το προφορικό και γραπτό μέρος. Με το ζόρι τις πέρασα. Άντε να μεταφράσεις στα Γερμανικά τις ατάκες του Ρίζου και του Γκιωνάκη ή την πομπή των Ολυμπιακών Αγώνων στην αρχαία Ολυμπία – αυτά ήταν μεταξύ των θεμάτων. Αλλά άλλο ήθελα να πω. Με ρωτούν οι εξεταστές στο προφορικό μέρος των εξετάσεων -είχαν μπροστά τους το βιογραφικό μου- για το που γεννήθηκα. Στα Κολυβάτα Λευκάδας τους απαντώ. Όπως λέω στον καθένα που με ρωτάει. Και ας μπερδεύουν σήμερα κάποιοι το όνομα -λόγω τουρισμού πλέον- με τον έτερο ομώνυμο οικισμό που βρίσκεται στα νότια του νησιού της Λευκάδας, στην περιοχή της Βασιλικής. Ναι, αλλά εδώ γράφει Alexadros μου λεν, έτσι το “χα γράψει στη βιασύνη μου αντί του σωστού που ήταν Alexandros. Άντε τώρα να εξηγείς στους ανθρώπους!

Ήμουν πρόσφατα στην πλατεία του χωριού μου, στα Κολυβάτα που είναι αδιέξοδο, που ο δρόμος τελειώνει εκεί, και σταματάνε κάποιοι ξένοι τουρίστες που ήθελαν να παν στον «Αλέξανδρο». Άντε πάλι να τους εξηγείς, ότι χωριό μ΄ αυτό το όνομα δεν υπάρχει, αλλά τελικά τους υπέδειξα το δρόμο για τον «Αλέξανδρό» τους, για τα Μαυρογιαννάτα δηλαδή. Είπα όμως αν μου συμβεί άλλη φορά θα τους στείλω στον κατήφορο, για την κολυβιάτικη βρύση και ας πάνε να τον βρουν.

[Άποψη του χωριού Μαυρογιαννάτα του Δ. Δ. Αλεξάνδρου του Δήμου Λευκάδας]

Ας δούμε όμως τι γράφει ένας καθαρόαιμος Μαυροϊννάτης, ο προαναφερόμενος φιλόλογος-ιστορικός Σπύρος Π. Σούνδιας στο βιβλιαράκι του «Παναγιά της Γύρας (Λευκάδας)» (σελ. 143, Αθήνα 2005), ο οποίος έχει εκδόσει με δικά του έξοδα συνολικά τέσσερα βίβλια -δεν τα είδα δυστυχώς και δεν ξέρω το λόγο στην πρόσφατη έκθεση Λευκαδίτικου βιβλίου, που διοργανώθηκε από το Σύλλογο Λευκαδίων Φοιτητών και Σπουδαστών Αττικής- για τον τόπο μας:

«Αλέξανδρος είναι κυρίως το όνομα της κοινότητας, που αποτελούνταν από τρεις μαχαλάδες Μαυρογιαννάτα, Κολυβάτα, Κοκλάτα (Κιάφα). Αργότερα προστέθηκε και ο μαχαλάς της Νικιάνας που ήταν διεσπαρμένη από τον Επίσκοπο ως πέρα στου Πασά τη Βρύση. […] Αργότερα (μετά το 1960) η Νικιάνα αναπτύχθηκε πολύ, αφού κατέφυγαν σ΄ αυτή οι πληθυσμοί (κάτοικοι) των τριών μαχαλάδων, επειδή ο τουρισμός που αναπτύχθηκε υπόσχονταν πολλά. Η προσωνυμία Αλέξανδρος, που την κέκτηται η κοινότητα από παλιούς χρόνους, αποδίδονταν στο μεγαλύτερο μαχαλά της κοινότητας (σημ.: στα Μαυρογιαννάτα δηλαδή), που ήταν η έδρα με τον κοινοτάρχη, το γραφείο της, το δημοτικό σχολείο, τα συνέδρια (τοπικά), τις κοινοτικές εκδηλώσεις, τις κυριότερες διαβάσεις κ.ά. Και φαίνεται πως ο πιο μεγάλος μαχαλάς από το 1400 και ύστερα ήταν αυτός που καθιερώθηκε και το όνομα Αλέξανδρος, χωρίς να έχει εκλείψει και η ονομασία Μαυρογιαννάτα.»

Δεν πιστεύω να έγινε αυτό τόσο παλιά -από το 1400- όπως αναφέρει ο συγγραφέας. Δεν είναι τυχαίο που το Δημοτικό Σχολείο που φτιάχτηκε το 1912, καθώς και το κοινοτικό κατάστημα αργότερα, δεν βρίσκονται, όπως σ΄ όλα τα χωριά της Λευκάδας, μέσα στο χωριό Μαυρογιαννάτα, αλλά κάπου μεταξύ των δύο μαχαλάδων Κολυβάτα και Μαυρογιαννάτα. Είναι γεγονός ότι μεταπολεμικά -μετά τον Β” Παγκόσμιο Πόλεμο- οι περισσότεροι κοινοτάρχες που εκλέγονταν ήταν από τα Μαυρογιαννάτα γιατί ο μαχαλάς αυτός είχε και τους περισσότερους κατοίκους. Μόνο στις δημοτικές εκλογές του 1960 εκλέχτηκε -ελέω ΕΔΑ- ως κοινοτάρχης ο αείμνηστος Ξενοφώντας Βρεττός, που ήταν από τα Κολυβάτα. Η έδρα εξάλλου του γραμματέα της κοινότητας -για δεκαετίες ολόκληρες διατέλεσε ο μπάρμπας μου ο Σπύρος Δουβίτσας- ήταν στα Κολυβάτα. Προπολεμικά επίσης πολλοί κοινοτάρχες ήταν Κολυβιάτες.

[Το εγκαταλειμένο σήμερα Δημοτικό Σχολείο, της πρώην κοινότητας Αλεξάνδρου]

Είμαι της άποψης ότι όπου αναφέρεται η ονομασία Αλέξανδρος -λαογραφικά συγγράμματα, απογραφές, εκλογές κ.ά.- αναφέρεται συνολικά στην κοινότητα ή στην περιοχή της κοινότητας και όχι σε κάποιο μαχαλά της. Όταν όμως κρίνεται αναγκαίο γίνεται διαχωρισμός μεταξύ των μαχαλάδων της, και δη των κυριοτέρων, που ήταν παλιότερα τα Μαυρογιαννάτα και τα Κολυβάτα. Όπως σ΄ αυτό το δημοσιευμένο άρθρο -πάλι από το Σπύρο Σούνδια το πήραμε- που αφορά στην περιοδεία του Μακράκη στη Λευκάδα το έτος 1886. Ο συνονόματός μου παπά Φίλιππος Κολυβάς που κρέμασαν οι Άγγλοι μαζί με τρεις άλλους, ως πρωταίτιους της Εξέγερσης των Χωρικών το 1819, ήταν Αλεξανδρίτης και έτσι αναφέρεται σε ιστορικά συγγράμματα. Καταγόταν δηλαδή από την κοινότητα (περιοχή) Αλεξάνδρου και έτσι αναφέρεται, παρότι ήταν Κολυβιάτης. Υπάρχουν φυσικά και πολλά άλλα τέτοια παραδείγματα. Η εσφαλμένη ταύτιση του ονόματος της κοινότητας με αυτό του μεγαλύτερου μαχαλά της έγινε, όπως ανέφερα πιο πάνω, πολύ μεταγενέστερα, κατά τη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας. Ένα λάθος που διαιωνίζεται δυστυχώς μέχρι σήμερα. Που δεν θα ΄θελα όμως να βοηθήσω, τουλάχιστον από την πλευρά μου, στη περαιτέρω διαιώνιση του. Γι΄ αυτό και σ΄ αυτό το μπλογκ, όταν τύχει να αναφερθώ, κάνω συνειδητά το διαχωρισμό μεταξύ της ονομασίας Αλέξανδρος, που είναι για μένα η περιοχή, η πρώην κοινότητα και το νυν σημερινό Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Λευκάδας, και του χωριού Μαυρογιαννάτα που είναι ένας μαχαλάς, ένα από τα χωριά -με λίγους κατοίκους σήμερα- του Δημοτικού Διαμερίσματος.

[Το μνημείο της Εξέγερσης των χωρικών το 1819. Αναμνηστική πλάκα με τα ονόματα των τεσσάρων απαγχονισθέντων από τους Άγγλους: Σπύρος Ασπρογέρακας ποτέ Γεωργίου από το χωριό Σφακιώτες, Παπά Θεόκλητος Στραβοσκιάδης ποτέ Σπύρου από την Απόλπαινα, Βασίλειος Πάλμος ποτέ Παπαστάθη από τον Πόρο και ο συγχωριανός μας Παπά Φίλιππος Κολυβάς ποτέ Δημητρίου από την περιοχή Αλεξάνδρου (από το χωριό Κολυβάτα)]