Ένας δρόμος μια ιστορία (Πλατεία Γεράσιμου Γρηγόρη στη Νεάπολη Λευκάδας)

Ο Γεράσιμος Γρηγόρης με τον Γιώργο Κοτζιούλα, στον οποίο είχε αφιερώσει το ποίημα «Χωριάτες»¹ (Πηγή)

Πάει καιρός τώρα που είχαμε ξεκινήσει στην παρούσα σελίδα την στήλη «Ένας δρόμος, μια ιστορία» (αν θυμόμαστε τώρα καλά είχαμε δανειστεί τον τίτλο από κάποια παλιά τοπική εφημερίδα που μας διαφεύγει όμως το όνομά της), σε μια προσπάθεια να καταγράψουμε την προέλευση των ονομάτων των δρόμων της πόλης μας, της πόλης της Λευκάδας. Στο πλαίσιο αυτό είχαμε κάνει αναφορά σε λίγους δρόμους: Καρούσου Τζαβαλά, Στράτου Τσέγιου, Σταύρακα Πανάδα και Διονυσίου Δεβάρη.

Γεράσιμος Γρηγόρης, Λογοτέχνης, 1907-1985. Η προτομή του στην ομώνυμη πλατεία στη Νεάπολη Λευκάδας

Η προσπάθεια όμως αυτή δεν είχε συνέχεια -που να τα προλάβει κανείς κι όλα- αν και το είχαμε πάντα κατά νου. Επανερχόμαστε σήμερα, αν και δεν πρόκειται ακριβώς για δρόμο αλλά για πλατεία. Την πλατεία Γεράσιμου Γρηγόρη. Με την ευκαιρία να αναφέρουμε ότι στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις -το βλέπουμε όμως συχνά τώρα τελευταία και σε αρκετές πόλεις της Ελλάδας- κάτω από το όνομα του δρόμου ή της πλατείας αναγράφεται η κύρια ιδιότητα του τιμώμενου προσώπου καθώς και οι ημερομηνίες γέννησης και θανάτου του. Έτσι μπορεί εύκολα ο καθένας να καταλάβει περί τίνος πρόκειται. Είναι ενδεικτικό ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία μιας έρευνας της Α’ Λυκείου Λευκάδας (Τμήμα Α1, 2ου ΓΕΛ Λευκάδας, 2012-13), με υπεύθυνους καθηγητές τους Κατοίκου Μαίρη και Βαγενά Παναγιώτη, οι περισσότεροι συντοπίτες μας (σε ποσοστό 65%) δεν γνωρίζουν καν από που προήλθε το όνομα του δρόμου που διαμένουν. (Δες εδώ).

Η ομώνυμη πλατεία στη Νεάπολη Λευκάδας

Το φαινόμενο αυτό το συναντήσαμε και μεις, μόλις χθες, στην πλατεία Γεράσιμου Γρηγόρη, «του πεζογράφου, δημοσιογράφου και σκιτσογράφου, ο οποίος πολλά προσέφερε στα ελληνικά γράμματα και πολύ συνετέλεσε στην πνευματική προκοπή και προαγωγή της αγαπημένης του Λευκάδας»². Ρωτήσαμε, λοιπόν, δυο μεσήλικες γυναίκες που καθόταν σε ένα παγκάκι της πλατείας (ο καιρός είναι ακόμη καλός) αν ξέρουν ποιος είναι αυτός με την προτομή, τι έκανε και τον τίμησαν, λέγοντας και το όνομα Γεράσιμος Γρηγόρης. Οι απαντήσεις: «Μα ξέρω κι εγώ κι ας κάθομαι τόσα χρόνια εδώ δίπλα», «Μην είναι ο γιατρός ο Γρηγόρης;», «Τι έκανε; Ό,τι κάνανε και οι άλλοι, όλοι τα φάγανε!». Μαζί με τα ξερά καίγονται δυστυχώς και τα χλωρά…

Σπίτι καμωμένο από πηλό και ξύλο

Η περιοχή πάντως της Νεάπολης με τα «καμαρούλα μια σταλιά» πολύχρωμα σπιτάκια της, κάποια φτιαγμένα κυριολεκτικά από πηλό, με τις καθαρές μικρές αυλές τους και δίπλα το πηγάδι, να μοσχοβολούν πάστρα και βασιλικό (όσα έχουν απομείνει βέβαια από την ταχεία επέλαση των μπετονένιων τριώροφων και τετραώροφων που μοιάζουν γιγάντια μπροστά τους) ταιριάζει μια χαρά και είναι γνώριμος τόπος για τον «εκπολιτισμένο χωριάτη, που αν και έζησε χρόνια στην Αθήνα ποτέ δεν πρόδωσε την λευκαδίτικη καταγωγή του, ποτέ δεν υιοθέτησε την επιτηδευμένη συμπεριφορά των ανθρώπων της πόλης.»³

Οι δρόμοι στην περιοχή είναι αφιερωμένοι στην πλειοψηφία τους σε αγωνιστές της επανάστασης του 21

Τώρα πάλι, μιας και αναφερόμαστε σε ονόματα δρόμων, είναι να απορεί κανείς πως μπλέχτηκαν οι ήρωες της επανάστασης του 21 -οι δρόμοι έχουν στην πλειοψηφία τους τέτοια ονόματα- και δη ο Οδυσσέας Ανδρούτσος (τον έριξαν κι αυτόν από την Ακρόπολη) με τον 35ο στη σειρά πρόεδρο των ΗΠΑ Τζον Κένεντι και τι συνάφεια μπορεί να είχε ο δεύτερος με το νησί μας. Αλλά θα μου πείτε «ήρωας» κι αυτός ενός άλλου πολέμου, του Ψυχρού Πολέμου!

Τα λίγα βιογραφικά στοιχεία για τον επιφανή συντοπίτη μας, καθώς και οι φωτογραφίες, είναι από το βιβλιαράκι «Γεράσιμος Δ. Γρηγόρης 1907-1985» της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών με τα πρακτικά της τιμητικής εκδήλωσης που διοργάνωσε στις 3 Δεκέμβρη του 2003. Γράφει ο Δημ. Σκλαβενίτης:

«Ο Γεράσιμος Γρηγόρης γεννήθηκε στους Σφακιώτες της Λευκάδας το 1907 από αγροτική οικογένεια. Μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο Λευκάδας σπούδασε φιλολογία στο πανεπιστήμιο της Αθήνας. Επαγγελματικά ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία.

Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα με δημοσιεύσεις ποιημάτων σε περιοδικά της εποχής του, από τα φοιτητικά του χρόνια. Συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά και εφημερίδες. Έλαβε μέρος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και στην Εθνική Αντίσταση.

Ο Γρηγόρης πολύπλευρη προσωπικότητα, όπως ήταν, πέρα από τη δημοσιογραφία, έγραψε ποίηση και πεζογραφία. Ασχολήθηκε με τη σκιτσογραφία, τη ζωγραφική, τη λαογραφία και μετέφρασε αρχαίους τραγικούς. Ως λογοτέχνης ο Γρηγόρης ευδοκίμησε περισσότερο στον πεζό λόγο.

Οικογένεια Γερ. Γρηγόρη (1969): Με τον μικρότερο γιο Βαγγέλη, τη σύζυγο Καίτη και τον Δημήτρη

Η πρώτη συλλογή διηγημάτων με τίτλο Πορεία μέσα στη νύχτα εκδόθηκε το 1939 και περιλαμβάνει 9 διηγήματα. Ακολουθούν οι συλλογές: Η πολιτεία ξέσκεπη το 1958 με 10 διηγήματα που πήρε Κρατικό Βραβείο, Πέρα από την όχθη το 1964 με 9 διηγήματα που πήρε το Α΄ Κρατικό Βραβείο, Εστία αντιστάσεως το 1970 με επιλογή διηγημάτων από την 2η και 3η συλλογή, Τα καινούργια άρβυλα το 1972 με 9 διηγήματα και Φύλλα δάφνης το 1992. Ο Γρηγόρης εξέδωσε μια μόνο ποιητική συλλογή με τον τίτλο Επιστροφή στην ποίηση το 1980.

Ρόδος το καλοκαίρι του 1964: Με τους γιους του Βαγγέλη και Δημήτρη

Κοντά στο πρωτότυπο έργο του πολύ αξιόλογο είναι και το μεταφραστικό του έργο. Μετέφρασε έμμετρα Τραχίνιες, Αντιγόνη και Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή. Η μετάφραση της Αντιγόνης βραβεύτηκε από το Εθνικό Θέατρο. Ο θίασος «Δεσμοί» της Ασπασίας Παπαθανασίου ανέβασε την Αντιγόνη σε μετάφραση του Γρηγόρη.

Ο Γρηγόρης επιμελήθηκε την έκδοση δύο λευκωμάτων, ένα για τον Άγγελο Σικελιανό το 1971 και ένα για τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη το 1975, που εκδόθηκαν με δαπάνη της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών.

Το πεζογραφικό του έργο μεταφράστηκε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Η συλλογή Ξέσκεπη Πολιτεία μεταφράστηκε στα ρουμανικά σε 10.000 αντίτυπα. Μεγάλο μέρος από το έργο του είναι δημοσιευμένο σε περιοδικά και ανθολογίες».

¹ Ο ίδιος ο Γρηγόρης γράφει στις σημειώσεις της μοναδικής ποιητικής συλλογής «Επιστροφή στην ποίηση» που εξέδωσε το 1980: «Το 1934 ο Κοτζιούλας μού έστειλε ένα ποίημα που τό ’γραψε για μένα. Η φιλία του και η προσφορά του με κολακεύουν, γιατί «ο γιος του ταχυδρόμου» από την Πλατανούσα ήταν πολύ γνωστός στους λογοτεχνικούς κύκλους των νέων με τις συχνές δημοσιεύσεις σε διάφορα έντυπα, με το μελέτημά του για τον Μυριβήλη και τα «Εφήμερα», την ποιητική συλλογή του που είχε τυπώσει. Ενώ εγώ δημοσίευα άτακτα στίχους και σκίτσα μου. πραγματικά είχε δημιουργηθεί μια εγκάρδια φιλία που οφειλόταν στα πολλά κοινά ενδιαφέροντά μας, εκτός από τον κοινό παρονομαστή της χωριάτικης καταγωγής μας. (Πριν από τρία χρόνια είχε περάσει από τη Λευκάδα, κατεβαίνοντας από τα βουνά του για την Αθήνα και είχε φιλοξενηθεί για λίγες μέρες στο σπίτι μου, στο χωριό.) Του εξέφρασα λοιπόν τη συγκίνησή μου για την προσφορά του. Και από το ποίημα «Χωριάτες» που είχα γράψει εκείνον τον καιρό, του απάγγειλα μερικούς στίχους που του άρεσαν. Γι’ αυτό, εκείνη τη στιγμή, αποφάσισα να του αφιερώσω το ποίημα. Αλλά δεν του ανακοίνωσα τη σκέψη μου. Επιφυλάχτηκα για να του κάνω έκπληξη όταν θα το δημοσίευα κάπου ή όταν θα τύπωνα την ποιητική συλλογή μου, που όλο την ετοίμαζα και όλο την ανέβαλλα. Και να που τώρα, σαράντα πέντε χρόνια μετά από τη μακάρια εκείνη εποχή κι όταν ο ποιητής βρίσκεται «εικοσιπέντε χρόνια μες τη γης» εκπληρώνω την κρυφή υπόσχεσή μου, να του χαρίσω, με τόσο μακρόχρονη καθυστέρηση, στη μνήμη του τώρα – αλίμονο – το ποίημά μου. Αλλά με παρηγορεί το γεγονός ότι δεν περίμενε την αφιέρωσή μου η μνήμη του για να συντηρηθεί. Το ίδιο του το έργο τον καταξιώνει το χορεία των αθανάτων, που έψαλαν τους καημούς και τα βάσανα του λαού μας.»
² Σκλαβενίτης, Δ., Γεράσιμος Δ. Γρηγόρης 1907-1985, στην τιμητική εκδήλωση της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα, 3 Δεκεμβρίου 2003.
³ Γρηγόρης, Β., ό.π.