Προζύμια όπως παλιά, στον Αλέξανδρο Λευκάδας

Η τελευταία φορά που βιώσαμε δια ζώσης τα προζύμια, που γινόταν παλιότερα στο πλαίσιο του Λευκαδίτικου γάμου, ήταν το τέλος της δεκαετίας του 1960, ίσως το 1969. Ήταν τα προζύμια της νύφης, στα Κολυβάτα Λευκάδας, λίγο πριν τον γάμο της Ελένης Κωνστ. Βλάχου (Βλαχάκια) με τον Χαρίλαο Παντ. Μανωλίτση.

Από εκεί είναι και η πιο πάνω φωτογραφία (για τους εικονιζόμενους δες εδώ), που την είχε τραβήξει, μάλλον, ο Σπ. Μανωλίτσης (Δίας), ο οποίος είχε φέρει και το ηλεκτρόφωνο για την απαραίτητη μουσική κάλυψη, πέρα από τα τραγούδια που ακούγονταν στο ασήμωμα του προζυμιού -«εγκωμιαστικά συνήθως, αλλά και αυτοσχέδια πειραχτικά στιχάκια»- και που μόλις χθες μάθαμε, ότι λεγόταν στα μέρη μας «ορμάδες».

Το ξαναζήσαμε πάλι χθες, 47 χρόνια αργότερα, στην πλατεία του Αλεξάνδρου, στα προζύμια δυο νέων παιδιών, του Κωνσταντίνου Μανωλίτση (εγγονός του προαναφερόμενου Σπύρου (Δία) και γιος του Βασίλη Μανωλίτση) και της Εβίτας Βούλγαρη, που παντρεύονται την Κυριακή και θέλησαν, συνεπικουρούμενοι από τους γονείς τους, να αναβιώσουν το παλιό αυτό έθιμο του γάμου. Τους ευχόμαστε να είναι η ώρα η καλή και να ευτυχήσουν στη νέα τους κοινή ζωή.

Όταν εχόρευες κοφτό κι έψελνες στο ψαλτήρι
πολλές σε αγαπήσανε αλλά μιας έγινε το χατήρι

Τα κατσαρά σου τα μαλλιά με τις πολλές πλεξούδες
τρελάνανε σ΄ όλα τα χωριά όμορφες κοπελούδες

Τα στιχάκια είναι έμπνευσης του Ευγένιου Άγγ. Μανωλίτση.

Γράφει ο Πανταζής Κοντομίχης στο βιβλίο του «Ο Λευκαδίτικος Γάμος» (εκδόσεις Γρηγόρη, 1999) για τα προζύμια:

«Είμαστε στην τελευταία εβδομάδα πριν από το γάμο. Την Τρίτη το βράδυ «αναπιάνουν» τα προζύμια του γαμπρού. Το πρωί της ίδιας μέρας δύο άνθρωποι του σπιτιού, κρατώντας ένα κόκκινο μαντήλι στο χέρι, γυρίζουν και καλούν τους συγγενείς και φίλους τους, σχεδόν όλο το χωριό, να παραβρεθούν το βράδυ στα προζύμια…

… Το κοσκίνισμα σε πολλά χωριά αρχίζει μετά τις 12 τα μεσάνυχτα, γιατί υπάρχει η γνωστή πρόληψη για την Τρίτη. Έτσι ουσιαστικά το ανάπιασμα γίνεται την Τετάρτη. Όταν, λοιπόν, συνταχτούν όλοι και ετοιμαστούν τα σύνεργα: σκαφίδι, αλεύρι, σήτα κ.λπ. κι αφού λαλήσει το πρώτο μεταμεσονύκτιο ορνίθι, αρχίζει η τελετή.

… Ύστερα κάθονται με τη σειρά και οι υπόλοιποι παρευρισκόμενοι, άντρες, γυναίκες, παιδιά στην ίδια καρέκλα και ασημώνουν κι αυτοί το προζύμι, ενώ οι γυναίκες εξακολουθούν να τραγουδούν δίστιχα για όλους, σε καθέναν και το δικό του, ανάλογα με την ηλικία και την θέση του… Λένε ωραιότατα λιανοτράγουδα, εγκωμιαστικά συνήθως, αλλά και αυτοσχέδια πειραχτικά στιχάκια, όπως ταιριάζει στον καθένα.

Την Τετάρτη το βράδυ αναπιάνουν τα προζύμια της νύφης, που ακολουθείται η ίδια, πάνω κάτω, διαδικασία: Κάλεσμα, άφιξη των συμπεθέρων, απόδειπνα κ.λπ. Προσθέτομε μόνον εδώ μερικές λεπτομέρειες, που δεν τις αναφέραμε στα προζύμια του γαμπρού, παρότι κι εκεί συμβαίνει το ίδιο: Οι συμπεθέροι φτάνουν στο σπίτι της νύφης φέρνοντας τα καλούδια τους: γλυκά, μύγδαλα, καρύδια, σύκα, σταφίδες, παξιμάδια, κ.λπ. και τα δίνουν στην μάνα ή την αδελφή της νύφης. Κι όταν οι αρματωμένες κοπέλες κοσκινίζουν και αναπιάνουνν το προζύμι, οι γυναίκες τραγουδούν ταιριαστά ή προσαρμοσμένα στην περίπτωση τραγούδια.»