Εξπρεσιονισμός (Μέρος 1ον)

Του Θεόδωρου Αραβανή

-Στον εξπρεσιονισμό ήταν πάντα έντονος ο υποκειμενισμός. Προηγείτο η εσωτερική ύπαρξη του καλλιτέχνη, η αναζήτηση μιας εσωτερικής πραγματικότητας, από την αληθινή. Παρά όμως αυτό το φλερτ με τον υποκειμενισμό (και τον μυστικισμό κατ΄ άλλους), ο Εξπρεσιονισμός ήταν βαθιά ριζωμένος στην πραγματικότητα της εποχής του σημαδεύοντας καθοριστικά την εξελικτική της ανθρώπινης κουλτούρας.

-Σαν ρεύμα ο εξπρεσιονισμός ξεχωρίζει από τα αντίστοιχα ρεύματα του μοντερνισμού και της πρωτοπορίας, που αναπτύχθηκαν στην εποχή του (κύρια στην Γαλλία) και που αποσκοπούσαν στην ολοκλήρωση της μορφής, ενώ ο Εξπρεσιονισμός έδινε καταλυτική έμφαση στο περιεχόμενο. Η αναζητητική του Εξπρεσιονισμού ψάχνοντας βρήκε τον Γερμανικό όρο stimmung (αίσθηση) για το «όλον».

Βασίλι Καντίνσκυ, Η οδός Μουρνάου με γυναίκες. Έργο του 1908

-Ο Εξπρεσιονισμός σαν ρεύμα εξαπλώθηκε στο μέσο της δεύτερης δεκαετίας του εικοστού αιώνα. Επέδρασε και επιδρά ακόμη σε πολλά ρεύματα σκέψης και αναζητήσεων. Δεδομένης της έμφασης στο περιεχόμενο, πολλά στοιχεία του Εξπρεσιονισμού ανιχνεύονται και θα ανιχνεύονται σε μια μεγάλη ποικιλία καλλιτεχνικών και όχι μόνο αναζητήσεων. Ακόμα και στους εκφραστές της αφηρημένης τέχνης.

-Ο Εξπρεσιονισμός είχε έντονο αντι-αστικό χαρακτήρα. Δεν κατευθύνονταν όμως προς τον σοσιαλισμό. Έστελνε τα βέλη του ενάντια στις αξίες του αστικού κόσμου, μια και αυτές δεν οδηγούσαν στον άνθρωπο ως ολότητα (το ανθρώπινο όλον).

-Δεν αρνήθηκε ο Εξπρεσιονισμός την ροπή προς τον μυστικισμό, είτε αυτόν της χριστιανικής θεολογίας, είτε προς τις Ασιατικές θρησκευτικότητες, στην προσπάθεια του να ψάχνει μια διέξοδο απ΄ την κοινωνική πίεση της εποχής του.

-Ορατή και οξεία ήταν η αντίδραση του Εξπρεσιονισμού, απέναντι στην «πνευματική νύχτα» (κατά Βασίλι Καντίνσκυ), ψάχνοντας την γνώση και το προχώρημα. Δεν έκλεισε τα μάτια της η Εξπρεσιονιστική σκέψη στα όρια του παρόντος. Και ας ήταν πολλές φορές -αυτή η Εξπρεσιονιστική σκέψη- αιχμηρή και βίαια, μέχρι σημείου μυστικισμού. Αλλά όχι από διάθεση φυγής στην μεταφυσική, αλλά κινητοποιώντας ακόμα και την παρόρμηση για την αντίσταση σε μια τυφλή πραγματικότητα. Και εδώ ας αναλογιστούμε την πραγματικότητα της εποχής του.

Γκέοργκ Γκρός, Ρεμπουμπλικάνικα αυτόματα. Έργο του 1920 (Λεπτομέρεια)

Εποχή του μεσοπολεμικού μιλιταρισμού και ανταγωνισμού των χωρών, των τραυμάτων απ΄ τον πρώτο στην ιστορία της ανθρωπότητας Γενικευμένο Παγκόσμιο Πόλεμο, των κλειστών συνόρων και του απομονωτισμού των κρατών. Την τραγική εξαθλιωτική οικονομική κατάσταση της Γερμανίας την δεκαετία του 1920 με τον εξώκοσμο Γερμανικό πληθωρισμό του 1923 (η νομισματική κυκλοφορία είχε φτάσει σε επίπεδα 29 πεντάκις εκατομμυρίων -με δεκαοχτώ μηδενικά-) και την γενικευμένη στην Γερμανική κοινωνία σε πρωτοφανή μεγέθη έκλυση των ηθών. Και ταυτόχρονα την οικονομική συγκέντρωση και δύναμη στα χέρια των βιομηχανικών και τραπεζικών καρτέλ μιας μικρής ομάδος «βασιλέων χωρίς στέμμα», μαζί με τους Πρώσσους Γιούνκερς επικεφαλής του Κρατικού και Στρατιωτικού μηχανισμού και τα αυτοκρατορικά οράματα μέχρι το 1918.

Ερνστ Κίρχνερ. Έργο του 1915. – Έντβαρτ Μουνχ, Η κραυγή, έργο του 1893

«Μέσα σε αυτό το κλίμα, το Εξπρεσιονιστικό όραμα δεν αποθηκεύτηκε στις Ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες, αρνήθηκε τις ψεύτικες συμβάσεις, τους αποπνικτικούς θεσμούς, και τον βρώμικο πόλεμο. Το εξπρεσιονιστικό όραμα κοιμήθηκε με τους ζητιάνους και τους εξαθλιωμένους κάτω απ΄ τις γέφυρες, και με τις πόρνες στα Γερμανικά μπορντέλα, ψάχνοντας να βρει που υπάρχουν άνθρωποι». (1*)

Σημείωση (1*): Αναφορά του Γιάννη Μπασκόζο στην δεκαπενθήμερη επιθεώρηση «Διαβάζω».

(Συνεχίζεται)

Αναφορές – Βιβλιογραφία:
-Πάπυρος Πρες
-Πάπυρος Λαρούς
-Πήτερ Γκαίυ, Η πνευματική ζωή στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης (Γερμανία 1919-1933)
-Περιοδικό Διαβάζω
-Συλλογή δοκιμίων για την γερμανική επανάσταση και την παγκόσμια πολιτική των ετών 1918-1922. Troeltsch, Ernst, Spektator-Briefe, επιμ. hHans Baron (1924)
-Bayer, Alfred H, Jr, Cubism and Absstract Art (1936)
-Bayer, Herbert, Ise Gropius και Walter Gropius. Bauhaus 1919-1928
-Και διάφορα ιστορικά τεύχη και αναφορές.

Ευχαριστώ και τον φίλο Λευκάδιο μεταφραστή πολλών κειμένων, ο οποίος δεν θέλησε να αναφερθεί το όνομα του.