Η ιστορία μιας μαρμάρινης κεφαλής κόρης που εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο ΝΥ
Αγοράσθηκε το 1910 στην Αμερική από Έλληνα μετανάστη
Στην αρχαία ελληνική συλλογή του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης εκτίθεται από το 1910 και μέχρι σήμερα η μαρμάρινη κεφαλή μιας κόρης, που χρονολογείται στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. (ca. 350–325). Προέρχεται, πιθανώς, από κάποιο επιτύμβιο μνημείο της Αττικής και είναι προϊόν αρχαιοκαπηλίας. Την δώρησε στο Μουσείο ένας πλούσιος Αμερικανός, ο James Loeb, που την είχε αγοράσει την εποχή εκείνη από ένα Έλληνα μετανάστη. Αξίζει να παρακολουθήσουμε ένα κομμάτι της ιστορίας της μέσα από τις στήλες της ομογενειακής Νεοϋορκέζικης εφημερίδας «ΑΤΛΑΝΤΙΣ» (National Daily Greek Newspaper) την εποχή εκείνη.
Η μαρμάρινη κεφαλή κόρης που εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης (Πηγή)
Βρισκόμαστε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Το πρώτο μαζικό μεταναστευτικό κύμα προς την Αμερική πρωτοεμφανίζεται στη δεκαετία του 1890. Τη δεκαετία 1906-1915 μετανάστευσαν προς τις ΗΠΑ 250.000 άτομα. Οι περισσότεροι προέρχονταν από αγροτικές κυρίως περιοχές. Κάποιοι απ΄ αυτούς φαίνονται να μεταφέρουν καλά κρυμμένους στις αποσκευές τους θησαυρούς της ελληνικής γης, που, προστατευόμενοι από υψηλά ιστάμενα πρόσωπα, τους πουλούν όσο-όσο σε πλούσιους Αμερικανούς, οι οποίοι με τη σειρά τους τους δώριζαν σε διάφορα Μουσεία.
Κάπως έτσι φαίνεται να πλούτισαν τις αρχαιοελληνικές τους συλλογές γνωστά σήμερα Μουσεία, μετά την μεγάλη έξοδο των αρχαιοτήτων που έγινε επί τουρκοκρατίας, και το ζητούμενο είναι αν, πέρα από τα Ελγίνεια Μάρμαρα, θα έπρεπε να ζητηθούν κάποτε πίσω όλοι αυτοί οι ελληνικοί θησαυροί που αποκτήθηκαν αποδεδειγμένα παράνομα και αποτελούν προϊόντα αρχαιοκαπηλίας.
Ας δούμε, λοιπόν, την ιστορία της μαρμάρινης κεφαλής της κόρης, με την «εκτάκτως ωραίαν και γοητευτικήν μορφήν», που πιθανολογείται ότι είναι έργο γνωστού γλύπτη της κλασσικής Αρχαιότητας, και η οποία όχι μόνο μοιάζει ως προς την «θωπευτικήν έκφρασιν» και «κόμωσιν» με την Δήμητρα της Κνίδου, που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο, αλλά υπερτερεί κιόλας αυτής «ως προς την ωραιότητα του μαρμάρου».
Γράφει η «ΑΤΛΑΝΤΙΣ» το Γενάρη του 1910:
«Η αρχαιοκαπηλία – Νέον ελληνικόν έργον θαυμασίας τέχνης ηγοράσθη υπό Αμερικανού
Η αρχαιοκαπηλία, η διεξαγωμένη υπό τινων Ελλήνων ενταύθα, προστατευομένων υπό εκείνων, οίτινες υποτίθεται ότι αντιπροσωπεύουσι την Ελλάδα, ταχθέντες φρουροί των συμφερόντων της επί αδρά πληρωμή, εξακολουθεί λαμβάνουσα μείζονας διαστάσεις. Η «Ατλαντίς» εξακολουθεί το έργον της, όπως ανακαλύψη τους αθλίους αρχαιοκαπήλους, και πράγματι πολλά περιήλθον εις γνώσιν της αφότου ήρξατο των ανακρίσεων. Αλλά τι το όφελος, όταν δεν δυνάμεθα να τους καταδιώξωμεν; Τι το όφελος όταν αυτή η επίσημος Ελλάς τους προστατεύη;
Ο κ. James Loeb, εις εκ των πλουσίων της Νέας Υόρκης ηγόρασεν εσχάτως παρά τινος Έλληνος αρχαιοκαπήλου ωραιοτάτην μαρμαρίνην κεφαλήν, παριστώσαν κόρην Ατθίδα, την οποίαν εδώρησεν εις το Μουσείον των Ωραίων Τεχνών. Η κεφαλή αύτη εξαισίας γλυπτικής τέχνης ανήκει, κατά τους ειδήμονας εις την τετάρτην π.Χ. περίοδον, εξετέθη δε από χθες εις μίαν εκ των αιθουσών του Μουσείου εν τω Κεντρικώ Κήπω, ένθα και τόσα άλλα κειμήλια της αρχαίας ημών τέχνης ευρίσκονται, κλαπέντα εξ Ελλάδος και πωληθέντα ενταύθα υπό των αρχαιοκαπήλων.»
Λίγες μέρες αργότερα η εφημερίδα επανέρχεται, μετά την επίσημη ανακοίνωση του τότε υποδιευθυντή του Μητροπολιτικού Μουσείου κ. Robinson:
«Αρχαιοκαπηλίας τεκμήρια – Νέον ελληνικόν απόκτημα του Μητροπολιτικού Μουσείου
Σήμερον έχομεν μίαν επίσημον επιβεβαίωσιν των ιδιαιτέρων πληροφοριών περί της εν μεγάλη κλίμακι διενεργουμένης αρχαιοκαπηλίας. Την επιβεβαίωσιν ταύτην παρέχει το τελευταίον μηνιαίον δελτίον του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης, το οποίον αναγγέλλον τον πλουτισμόν της ελληνικής συλλογής του Μουσείου δια της μαρμαρίνης κεφαλής μιας κόρης, λέγει ότι η κεφαλή αύτη είνε καλλιτεχνικόν αριστούργημα της Τετάρτης προ Χριστού εκατονταετηρίδος και αποτελεί πολύτιμον προσθήκην εις την μικράν μεν, αλλά καθ΄ ημέραν αυξανομένην συλλογήν των πρωτοτύπων ελληνικών έργων του Μητροπολιτικού Μουσείου.
Πώς δε αυξάνεται η συλλογή αύτη από ημέρας εις ημέραν; Πως άλλως παρά δια της ασυστόλως διενεργουμένης υπό τινων αντεθνικών ανθρώπων αρχαιοκαπηλίας. Αφού μας απήγαγον οι ξένοι επί τουρκοκρατίας όσα αριστουργήματα της τέχνης των προγόνων μας ηδυνήθησαν, απογυμνούται και τώρα η Ελλάς από τον αρχαιολογικόν θησαυρόν της υπό συστηματικών Ελλήνων ααρχαιοκαπήλων και εξακολουθούσι, πλουτιζόμενα εις βάρος μας, τα ξένα Μουσεία. Ιδού τι λέγει δελτίον περί της κεφαλής ταύτης:
«Η μαρμαρίνη κεφαλή μιας κόρης, την οποίαν ο κ. James Loeb εδώρησεν εις το Μουσείον, δεν είνε ίσως εκ των καλλιτέρων αριστουργημάτων της ελληνικής γλυπτικής, έχει όμως εκτάκτως ωραίαν και γοητευτικήν μορφήν.
Ιστάμενός τις προ της ωραίας ταύτης κεφαλής, αναπολεί την εν τω Βρετανικώ Μουσείω εξαισίαν Δήμητραν της Κνίδου. Οι οφθαλμοί της έχουσι την αυτήν θωπευτικήν έκφρασιν, επίσης δε ομοιάζει και η απλή κόμωσις της κεφαλής της κόρης ταύτης προς την της κεφαλής της Δήμητρος. Ως προς την ωραιότητα του μαρμάρου η κεφαλή της κόρης υπερτερεί την Δήμητραν του Βρετανικού Μουσείου. Το όπισθεν μέρος της κεφαλής δεν είνε λεπτώς επεξειργασμένον, τούτο δε ήγαγεν τον υποδιευθυντήν του Μουσείου κ. Robinson εις το εύλογον συμπέρασμα ότι η κεφαλή απετέλει μέρος Αττικού επιτυμβίου μνημείου. Το ανέπαφον μέρος του προσώπου της κόρης είνε τόσον ωραίον, ώστε αποκλείεται η πιθανότης ότι είνε έργον τυχαίου γλύπτου. Ως έργον φαίνεται πολύ ολίγον κατώτερον της κεφαλής της Δήμητρος»».
Η Δήμητρα της Κνίδου στο Βρετανικό Μουσείο
