Για τον ιστορικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο «Πέραμα» Καλλιγονίου

Πρώτη φορά ακούσαμε να γίνεται λόγος για τον ιστορικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στην περιοχή «Πέραμα» Καλλιγονίου πριν λίγες μέρες, με αφορμή μια ανακοίνωση, ότι θα λειτουργήσει (εσπερινός και υπαίθρια αγρυπνία) ξανά μετά πολλές δεκαετίες.

Πήραμε το δρόμο χθες βράδυ και φτάσαμε στον οικισμό του Καλλιγονίου, για να διαπιστώσουμε λίγο αργότερα, ζητώντας πληροφορίες από τον εφημέριο του ενοριακού Ναού της Αγίας Τριάδος, ότι ο ερειπωμένος σήμερα Ναός του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται μεταξύ των οικισμών Σπασμένης Βρύσης και Καλλιγονίου, προς τη μεριά της θάλασσας. Άντε πάλι πίσω, με τα πόδια. Τον βρήκαμε όμως εύκολα αυτή τη φορά, αφού μια πινακίδα που έχει πρόσφατα τοποθετηθεί δείχνει το δρόμο.

Κάποιος που καθάριζε ακόμη το χώρο δεν ήταν σε θέση να μας δώσει πληροφορίες. Μας μπέρδεψε κιόλας ότι ο εσπερινός ήταν για σήμερα το βράδυ. Σκεφτήκαμε ότι μπορεί και να κάναμε λάθος, αλλά δεν ήταν κι αυτό το κύριο…

Πρόκειται για έναν εντυπωσιακό πράγματι Ναό που για την οικοδόμησή του καθώς και των παρακείμενων κτισμάτων φαίνεται να έχουν χρησιμοποιηθεί κατάλοιπα της αρχαίας Νηρίκου, που είναι διάσπαρτα σε όλη την ευρύτερη περιοχή. Η αρχιτεκτονική του κτίσματος είναι μονόκλιτη βασιλική. Είναι ένας από τους πιο παλιούς Ναούς στο νησί της Λευκάδας. Η ανέγερσή του ανάγεται στον 14ο αι. Καταστράφηκε από το σεισμό του 1743 και ξαναφτιάχτηκε στις σημερινές του διαστάσεις. Ο καταστροφικός σεισμός του έτους 1948, ο δεύτερος που έγινε τη χρονιά αυτή στις 30 Ιούνη, τον ξαναγκρέμισε χωρίς έκτοτε ποτέ να ανακατασκευαστεί. Ένα παλιό εικόνισμα (εικονοστάσι) σε μια άκρη θύμιζε στους περίοικους και περαστικούς την παλιά αίγλη. Δεν γνωρίζουμε που βρίσκονται σήμερα οι εικόνες του Ναού που διασώθηκαν.

Από τις δυο μεριές του Ιερού υπάρχουν εξωτερικά κτίσματα που εφάπτονται του Ναού (κελιά;), τα οποία λειτούργησαν παλιότερα ως λοιμοκαθαρτήριο (λαζαρέτο), για την υποδοχή και προσωρινή απομόνωση των ταξιδιωτών που έφταναν με πλοίο σε περίπτωση που είχε εκδηλωθεί επιδημία.

Γράφει η Βάννα Πανδή-Αγαθοκλή στα Ιατρικά Χρονικά Βορειοδυτικής Ελλάδος (Τόμος 8, Τεύχος 2, σελ. 20): «Το πρώτο λοιμοκαθαρτήριο της Λευκάδας θεμελιώθηκε το 1718 στην είσοδο του καναλιού της Αγίας Μαύρας ανάμεσα στις περιοχές Καλλιγόνι και Μπρίκι. Φαίνεται ότι η τύχη και λειτουργία αυτού του πρώτου λοιμοκαθαρτηρίου δεν ευοδώθηκαν, διότι μερικά χρόνια αργότερα, όταν το νησί έπληξε η καταστροφική επιδημία του 1743, οι Αρχές πανικόβλητες έσπευσαν να καλύψουν τις ανάγκες με το στήσιμο πρόχειρων παραπηγμάτων σε διάφορες τοποθεσίες στις παρυφές του αστικού οικισμού, χωρίς να γίνεται καθόλου λόγος για το μόνιμο λοιμοκαθαρτήριο. Η πανώλης που μάστισε το νησί το 1744 είχε 1.800 θύματα.»

Για το ιστορικό του ναού καταγράφεται στην τοπική ιστοριογραφία:

Η χριστιανική λατρεία στα χρόνια της ακμής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας δηλώνεται στη Λευκάδα από την ύπαρξη ναΐσκων και μάλιστα τοιχογραφημένων, όπως ο Ναός του Αγίου Ιωάννου των Καραβιάδων στο Βουρνικά, ο παλαιότερος Ναός της Οδηγήτριας στην Απόλπαινα, όπου αργότερα, το 1449/50 θα ανεγερθεί ο ονομαστός για τις τοιχογραφίες του ναός της Μονής της Οδηγήτριας, ο ναός της Επισκοπής έξω από το Σπανοχώρι λίγο μετά το 1331, ο Άγιος Γεώργιος στο Πέραμα το 14ο αιώνα, η Παναγία στη Γύρα το 1460, ο ναός της Αγίας Μαύρας μέσα στο φρούριο το 1463 και άλλων σε άλλα μέρη του νησιού. Η σπάνις, ωστόσο, βυζαντινών μνημείων στη Λευκάδα, όπως και στα άλλα νησιά, οφείλεται και στους συχνούς σεισμούς. (Χριστιανική Ζωγραφική – Η μεταβυζαντινή και επτανησιακή τέχνη στις εκκλησίες και μοναστήρια της Λευκάδας (15ος-20ος αι.), Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα 1999).

Ο Κωνστ. Γ. Μαχαιράς στο σύγγραμμά του «Ναοί και Μοναί Λευκάδος» (Αθήναι, 1957) αναφέρει:

«Ο Ναός ούτος, κείμενος εν θέσει Πέραμα της περιφερείας του χωρίου Καλλιγωνίου, είναι αρχαιότατος. Καίτοι δεν είναι γνωστόν το έτος της ανεγέρσεώς του, εν τούτοις, εκ παλαιών τινων εγγράφων προκύπτει, ότι ούτος υπήρχε διαρκούσης της επί της νήσου κυριαρχίας των Τόκκων (Tocchi), δουκών της Λευκάδας (1362-1479)¹.

Τη 20 Αυγούστου 1685 δια διατάγματος του Καπετάνου του κόλπου Βενεδίκτου Σανούδο (Sanudo) ο εν λόγω Ναός περεχωρήθη μεθ΄ όλων των κτημάτων του εις τον εν τω φρουρίω της Αγίας Μαύρας Ναόν των Αγίων Τιμοθέου και Μαύρας².

Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου, καταρρεύσας κατά τον σεισμόν του 1743, ανωκοδομήθη εν ταις σημεριναίς του διαστάσεσι πρωτοβουλία του Πέτρου δε Τζώρτζη³.

Σήμερον, ο εν λόγω Ναός είναι εξωκκλήσιον του Μητροπολιτικού Ναού της Υπεραγίας Θεοτόκου της Ευαγγελίστριας».

Για τον καταστροφικό σεισμό του 1948, τον δεύτερο που έγινε στις 30 Ιουνίου (την ίδια χρονιά είχε προηγηθεί στις 22 Απριλίου επίσης μεγάλος σεισμός με σημαντικές καταστροφές στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού) γράφει ο Άγγ. Γαλανόπουλος στη «Σεισμική Γεωγραφία της Ελλάδος» (Στο: Π. Γ. Ροντογιάννης, Ιστορία της Νήσου Λευκάδος):

«Λίαν καταστρεπτικός σεισμός, μεγέθους 6 1/4 εις το βορειοδυτικόν τμήμα της Λευκάδος, με επίκεντρον 38ο.9 Ν, 20. 4 Ε. Εις την πρωτεύουσαν κατεστράφησαν τελείως ή κατέστησαν ακατοίκητοι περί τας 280 οικίαι· 880 περίπου υπέστησαν κατά το μάλλον ή ήττον σοβαράς ζημίας και 150 ελαφράς ρωγμάς. Εν συνόλω, υπό αμφοτέρων των σεισμών, κατεστράφησαν τελείως ή κατέστησαν ακατοίκητοι 1453 οικίαι· 2867 εβλάβησαν κατά το μάλλον ή ήττον σοβαρώς και 818 ελαφρώς. Επομένως, υπό του τελευταίου σεισμού κατεστράφησαν 1209 οικίαι και 1869 υπέστησαν σημαντικάς κατά το μάλλον ή ήττον ζημίας. Τα αποτελέσματα όμως αυτά δεν αντιστοιχούν εις το πραγματικόν έργον του δευτέρου σεισμού, καθόσον ταύτα ηυνοήθησαν πολύ από τα αποτελέσματα του πρώτου σεισμού. Κατά τον δεύτερον σεισμόν αι μεγαλύτεραι καταστροφαί παρετηρήθησαν εις τα χωρία Τσουκαλάδες, Άγιος Νικήτας, Δρυμώνας, Καλαμίτσι και Εξάνθεια. Εσημειώθησαν 7 νεκροί και 100 τραυματίαι…».

(Φωτογραφικό άλμπουμ με 40 φωτογραφίες)

______________________________________________
¹ Αρχειοφυλακείον Λευκάδος
² Καπιτολάριον του Ναού των Αγίων Τιμοθέου και Μαύρας.
³ Εκ σημειώσεως του ιστορικού Δημ. Πετριτσοπούλου.