Ο Πιατσανίτης αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης Νίκος Μάλφας εξόριστος στο κολαστήρι της Μακρονήσου το 1948

Δυο μάρτυρες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και του ΔΣΕ από το χωριό Πηγαδισάνοι

Όρθιος, τρίτος από αριστερά,  ο Νίκος Μάλφας και δίπλα του ο ναύτης Αποστόλης Σάντας (1948)

Ο Νίκος Μάλφας γεννήθηκε στο χωριό Πηγαδισάνοι Λευκάδας. Κατάγονταν από φτωχή αγροτική οικογένεια. Ο πατέρας του ακολούθησε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα μαζί με πολλούς άλλους Λευκαδίτες το κύμα της πρώτης μαζικής μετανάστευσης στην Αμερική. Όταν επέστρεψε έφτιαξε με τις οικονομίες του ένα σπίτι αρχοντικό για την εποχή εκείνη που ξεχώριζε στο χωριό του. Η Κατοχή τον βρίσκει να είναι πρόεδρος της κοινότητας, όπως επίσης και του δραστήριου Μορφωτικού Συλλόγου Πηγαδισάνων «Πρόοδος», που ανέβαζε έργα του Βαλαωρίτη, του Περεσιάδη κ.ά., με ντόπιους ερασιτέχνες ηθοποιούς, στα οποία έπαιζε και ο ίδιος, ενώ στους βασικούς σκοπούς του συλλόγου ήταν επίσης η αλληλοβοήθεια των κατοίκων.

Τρίτος από αριστερά ο Νίκος Μάλφας από τους Πηγαδησάνους (1938)

Η Κατοχή βρίσκει το Νίκο Μάλφα να είναι φοιτητής στο Πανεπιστήμιο. Επέστρεψε στο χωριό του και πήρε με ολόκληρη την οικογένειά του ενεργό μέρος στο μεγαλειώδες κίνημα της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης. Ο ίδιος εκλέχτηκε Γραμματέας στην 2η Τομεακή Επιτροπή Καρυάς του ΕΑΜ¹, στη συνδιάσκεψη που έγινε στις 17 Μάρτη του 1944 με «πολύ καλή και με πλατιά συμμετοχή αντιπροσώπων»², τις εργασίες της οποίας είχε παρακολουθήσει από πλευράς της Επαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ Λευκάδας ο οργανωτικός της Γραμματέας Παπά Στάθης Κτενάς³.

Με την ιδιότητά του αυτή συμμετείχε επίσης στην αντιπροσωπεία της οργάνωσης του ΕΑΜ Λευκάδας που πήρε μέρος κάτω από αντίξοες και επικίνδυνες συνθήκες, μέσω Βόνιτσας – Παλιαμπέλων – Κατούνας, στην Ολομέλεια της Περιφερειακής Επιτροπής του ΕΑΜ, που έγινε στις 21 Μάρτη του 1944 στην Κωνωπίνα Ξηρομέρου. Στην πενταμελή αντιπροσωπεία συμμετείχαν οι: Ζαχ. Κατωπόδης, Γραμματέας της Τομεακής Λευκάδας, Νίκος Μάλφας, Γραμματέας της Τομεακής Καρυάς, Τάκης Φίλιππας, Γραμματέας της Τομεακής Εξάνθειας-Σφακιωτών και Γιώργος Σγουρός, ειδικός απεσταλμένος της ΠΕ του ΕΑΜ στη Λευκάδα. (Δεν συμμετείχαν ο Γραμματέας της Επαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ Λευκάδας γιατρός Ξενοφώντας Γρηγόρης -με αστεία δικαιολογία και παρά την υπόσχεση όπως γράφει ο Γ. Σγουρός-, καθώς και ο Γραμματέας της 5ης Τομεακής Αγίου Πέτρου-Νότιας Λευκάδας Σπύρος Αλ. Βλασσόπουλος, για λόγους όμως ανεξάρτητους από τη θέλησή του. Επίσης δεν πήρε μέρος, για άγνωστους λόγους -ίσως λόγω δυσκολίας μετακίνησης-, ο Γραμματέας της 5η Τομεακής Μεγανησίου Ντίνος Πάλμος)⁴.

Οι δυο αδερφές του Νίκου Μάλφα, η Ελένη και η Πόπη Μάλφα-Ζακυνθινού πήραν κι αυτές μέρος στην Εθνική Αντίσταση, ως στελέχη της νεολαιίστικης οργάνωσης της ΕΠΟΝ (Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων). Η πρώτη καθοδηγούσε τη δύσκολη λόγω της δράσης των ΕΔΕΣιτοράλληδων και των συνεργατών των Γερμανών κατακτητών περιοχή της Νότιας Λευκάδας και η δεύτερη -η Πόπη- τα χωριά της βορειοδυτικής Λευκάδας που σήκωσαν και το βάρος του αγώνα: Καρυά, Πηγαδισάνοι, Εγκλουβή, Βαυκερή, Πλατύστομα, Αλέξανδρος, Κολυβάτα, Πινακοχώρι, Λαζαράτα, Σπανοχώρι, Ασπρογερακάτα, Κάβαλος, Δρυμώνας, Εξάνθεια, Καλαμίτσι και Άγιος Νικήτας. Γράφει η Πόπη Μάλφα-Ζακυνθινού για τις απαρχές του αγώνα:

«Στο σπίτι υπήρχε κίνηση μεγάλη. Έβλεπα τους φίλους του αδελφού μου Νίκου που ήταν φοιτητής αλλά και άλλους άγνωστους να μαζεύονται και να μιλούν χαμηλόφωνα, κλεισμένοι σ΄ ένα από τα δωμάτια του σπιτιού μας ώρες ολόκληρες. Θυμάμαι ότι τους μαγείρευε η μάνα μου και τους περιποιούνταν. Έμαθα αργότερα ότι γεννιόνταν η Εθνική Αντίσταση. Τα πρόσωπα που θυμάμαι: Από την Καρυά ο Λευτέρης ο Γλένης, από την Εγκλουβή ο Κώστας Κοντογιώργης (Κουτσοκωστάκης), από την Βαυκερή ο Αντώνης ο Καλοκαίρης, από τα Πλατύστομα ο Στάθης ο Καλύβας, από τον Αλέξανδρο ο Πανταζής ο Μανωλίτσης και από τους Πηγαδισάνους ο Νίκος ο Μάλφας, ο αδελφός μου… Όλες οι κινήσεις γίνονταν συνωμοτικά. Προσπαθούσαν αυτοί οι άνθρωποι σιγά σιγά να δημιουργήσουν επαφή με τον κόσμο και να ριζώσουν στις καρδιές των ανθρώπων ότι πρέπει να αντισταθούμε στην φασιστική λαίλαπα…»⁵.

Οι οικογένεια του Νίκου Μάλφα ακολούθησε τη γνωστή πορεία των διώξεων, των βασανιστηρίων και των δολοφονιών που είχαν όλοι όσοι πήραν μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Ο ίδιος συνελήφθη στην Αθήνα από την Ασφάλεια, ύστερα από προδοσία συντοπίτη του Λευκαδίτη, και εξορίστηκε στη Μακρόνησο, απ΄ όπου και η πρώτη φωτογραφία τον Απρίλη του 1948, που τον βρίσκουμε να είναι εξόριστος μαζί με άλλους Λευκαδίτες στο Γ΄ Τάγμα Σκαπανέων.

Ο Κώστας Οδυσ. Ζακυνθινός (Ρέντζος) από τους Πηγαδισάνους

Οι αγωνιστές και αγωνίστριες του χωριού Πηγαδησάνοι που πήραν μέρος στην Εθνική Αντίσταση ήταν πολλοί και θα άξιζε τον κόπο μια ξεχωριστή ανάρτηση, για την οποία υποσχόμαστε να επανέλθουμε. Δεν έλειψαν βέβαια και στο χωριό αυτό τα ζιζάνια, οι «κατσαπλιάδες» και όσοι συνεργάστηκαν με τους κατακτητές. Σήμερα θα σταθούμε σε δύο μόνο ηρωικούς νεκρούς των Πηγαδισάνων. Ο πρώτος είναι ο ΕΠΟΝίτης Κώστας Ζακυνθινός (Ρέντζος) που συμμετείχε στη δημιουργία του Αρχηγείου Ξηρομέρου-Λευκάδας του ΔΣΕ με αρχηγό τον Πάνο Γιαννούλη και σκοτώθηκε στη Μάχη της Πούντας. Οι κανίβαλοι του έκοψαν το κεφάλι και το κρέμασαν μαζί με τα κεφάλια έξι ακόμη αγωνιστών του ΔΣΕ στο Πεντοφάναρο της κεντρικής πλατείας Λευκάδας.

Ο Σπύρος Μικρώνης με την αδερφή του Κωνσταντίνα (Τζαβέλαινα) και τη μητέρα τους

Ο άλλος ήταν ο ΕΠΟΝίτης Σπύρος Μικρώνης, αδελφός της καπετάνισσας Τζαβέλαινας (Κωνσταντίνα Δημ. Μικρώνη) και από τους πρώτους αντάρτες του ΕΛΑΣ, που πιάστηκε το Μάη του 1945 από τις παρακρατικές συμμορίες και είχε τραγικό θάνατο. Ένα κενοτάφιο σήμερα στο νέο νεκροταφείο του οικισμού θυμίζει το περιστατικό, αφού οι απάνθρωποι δολοφόνοι του φρόντισαν να εξαφανίσουν το κατακομματιασμό σώμα του και οι τελευταίοι που ήξεραν πήραν το μυστικό στον τάφο τους.

«Ένα λεβεντόπαιδο από το χωριό μου, τους Πηγαδισάνους, τον Σπύρο Μικρώνη (Φάνη), αδελφός της Τζαβέλαινας, τον αναποδογύρισαν στην Πλατεία του Φρυά, τον κρέμασαν από τα πόδια και του έβαλαν φωτιά και τον έκαψαν ζωντανό, φέρνοντας από το χωριό μου τη δύστυχη μάνα για να είναι θεατής στο μακάβριο έγκλημά τους…»⁶.

1η Φωτό: «Από αριστερά, ορθοί: 3. Μάλφας Ν., 4. ο ναύτης Αποστόλης Σάντας (ο ήρωας που μαζί με τον Μαν. Γλέζο γκρέμισαν τη πολεμική γερμανική σημαία από την Ακρόπολη τη νύχτα της 30-31 Μαΐου 1941), 5. Γατζίας Καλίστρατος Καθιστοί: 1. Κατωπόδης Γ., 2. Καραμποΐκης Επ., 4. Θερμός Νίκος», σημείωση Νίκου Μάργαρη στο πίσω μέρος της φωτογραφίας. Λεζάντα φωτογραφίας: Λευκαδίτες από διάφορους λόχους στο Γ΄ Τάγμα Σκαπανέων. Ημερομηνία φωτογραφίας: 4/1948. Προέλευση φωτογραφίας: Φωτογραφικό Αρχείο Νίκου Μάργαρη. Πηγή: Μακρόνησος-Ψηφιακό Μουσείο.

2η Φωτό: Παλαιότερη φωτογραφία αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, το 1938. Διακρίνονται οι αγωνιστές Λευτέρης Γλένης, από την Καρυά, Απόστολος Σταύρακας, από την Καρυά, μαθηματικός, Νίκος Μάλφας, από τους Πηγαδησάνους και Μήτσος Φωτεινός, από την Κατούνα, γιατρός. Όλοι τους πρόσφεραν σημαντικά στον αγώνα του λαού μας. Πάλεψαν μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ. (Πανταζής Ν. Παπαδάτος, Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας, Σύγχρονη Εποχή, 1982).

Κλείνοντας και απαντώντας στο … «έλα μωρέ τι τα σκαλίζεις αυτά, θα πρέπει να τα ξεχάσουμε…»: «Δεν θέλω να γυρίσω πίσω μη δω και φρίξω, αλλά ο φασισμός δεν πέθανε. Σήμερα άλλαξε πρόσωπο, έγινε βάρβαρος και καταστρεπτικός. Οι ασπρομάλληδες με όσο δύναμη έχουν θα βοηθήσουν τους νέους να μάθουν…. Η συγκυρία που ζούμε είναι άσχημη και δύσκολη. Είμαστε μια γενιά που φεύγει με ικανοποίηση ότι έπραξε τον καθήκον της. Η σημερινή άρχουσα τάξη θέλει να ξεγράψει ότι γράφτηκε με αγώνες και αίμα…»⁷.

____________________________________
¹ H επαρχιακή οργάνωση του ΕΑΜ Λευκάδας περιλάμβανε: α) την Επαρχιακή Επιτροπή, β) την 1η Τομεακή Λευκάδας (πόλης), γ) την 2η Τομεακή (Καρυάς), με γραμματέα τον Νίκο Μάλφα, δ) την 3η Τομεακή (Εξάνθειας-Σφακιωτών), με γραμματέα τον Τάκη Φίλιππα, ε) την 4η Τομεακή (Αγίου Πέτρου-Νότιας Λευκάδας), με γραμματέα τον Σπύρο Αλ. Βλασσόπουλο και στ) την 5η Τομεακή (Μεγανησίου), με γραμματέα τον Ντίνο Πάλμο.
² Χειρόγραφο Γιώργου Σγουρού, ειδικού απεσταλμένου της ΠΕ του ΕΑΜ στη Λευκάδα από τον Φλεβάρη μέχρι τον Μάη του 1944 (Στο: Ιωάννης Α. Αναγνώστου, «Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ (1941-1944)», διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 2002) [Δες εδώ].
³ Στην πρώτη Επαρχιακή Επιτροπή του ΕΑΜ Λευκάδας συμμετείχαν οι: Ξενοφώντας Γρηγόρης, γιατρός, (Γραμματέας), Κώστας Λιβιτσάνος, Γιώργος Καλαφάτης, Τάκης Βεργίνης, Ξενοφώντας Κούρτης και Παπά Στάθης Κτενάς (Οργανωτικός Γραμματέας).
⁴ Χειρόγραφο Γιώργου Σγουρού, ειδικού απεσταλμένου της ΠΕ του ΕΑΜ στη Λευκάδα από τον Φλεβάρη μέχρι τον Μάη του 1944 (Στο: Ιωάννης Α. Αναγνώστου, «Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ (1941-1944)», διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 2002) [Δες εδώ].
⁵ Πόπη Μάλφα-Ζακυνθινού, αδημοσίευτο χειρόγραφο.
⁶ ό.π.
⁷ ό.π.