Το αρχείο του θιακού Κώστα Κουβαρά, η μυστική επιχείρηση «Περικλής» και μέρος του χαμένου αρχείου του ΕΛΑΣ

Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου ΄Αποστολή «Περικλής»΄ του Ηλία Θερμού

Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ καλωσορίζουν τα μέλη της αποστολής «Περικλής» στον Κάλαμο Ευβοίας (Πηγή)

«… Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ διέπραξαν το μεγάλο σφάλμα να πιστέψουν ότι με τη δύναμη που διέθεταν μέσα στο λαό, θα ήταν ακατανίκητα. Δε λογάριασαν πως είχαν να παλαίψουν με λύκους κι αλεπούδες» (Κώστας Κουβαράς)

Ο Θιακός Κώστας Κουβαράς* κατατάχθηκε στη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου στο αμερικανικό στράτευμα και υπηρέτησε στο Office of Strategic Services (OSS). Το 1944 μετατέθηκε στο Κάιρο για να έρθει σε επαφή με την ελληνική αντίσταση και στις 30 Απριλίου αποβιβάστηκε στην Εύβοια ως επικεφαλής της μυστικής επιχείρησης «Περικλής». Έγινε δεκτός από την ηγεσία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ως σύνδεσμος με τους Αμερικανούς και εισήλθε στην απελευθερωμένη Αθήνα τον Οκτώβριο, όπου παρέμεινε μέχρι την ανάκλησή του στις ΗΠΑ τον Ιούνιο του 1945 για να αποστρατευτεί μετά από λίγο.

Άρης Βελουχιώτης και Κώστας Κουβαράς, Τρίκαλα 2 Φεβρουαρίου 1945 (Πηγή)

Το 1976, χρονιά που αποχαρακτηρίστηκε ο φάκελλος «Περικλής» από τη CIA, ο Κ. Κουβαράς δημοσίευσε το βιβλίο «O.S.S. Με την Κεντρική του ΕΑΜ: Αμερικανική Μυστική Αποστολή “Περικλής” στην κατεχόμενη Ελλάδα» που κυκλοφόρησε σε μετάφραση του Γιάννη Κρητικού από τις εκδόσεις «Εξάντας Εκδοτική ΕΠΕ». Το αφιερώνει «στα παιδιά τού ελληνικού λαού πού πολέμησαν με το ΕAM-ΕΛΑΣ με αυτοθυσία κι ενθουσιασμό για το καλό της πατρίδας τους». Το 1979, και λίγους μήνες πριν πεθάνει, δώρισε στα αρχεία του Ιδρύματος Χούβερ, το οποίο στεγάζεται στην πανεπιστημιούπολη του Στάνφορντ, το πρωτογενές υλικό που είχε συλλέξει στην Ελλάδα, η ύπαρξη του οποίου, όπως έγραφε το 2014 στην «Καθημερινή» ο δρ Ηλίας Χρυσοχοΐδης, ιστορικός ερευνητής στο Stanford University, φαίνεται πως είχε διαφύγει την προσοχή των ιστορικών μέχρι σήμερα.

Κώστας Κουβαράς, γνήσιος δημοκράτης, ακούραστος αγωνιστής, συνεπής πατριώτης (Πηγή)

Oι περίπου πεντακόσιες σελίδες του αρχείου του Κώστα Κουβαρά περιέχουν τμήμα του χαμένου αρχείου του ΕΛΑΣ. Συγκεκριμένα, περιέχει μία διαταγή (αρ. 1988), ένα δελτίο της 8ης Μεραρχίας προς το Γενικό Επιτελείο για την κατάληψη της Αμφιλοχίας (13 Ιουλίου 1944) και 57 δελτία στρατιωτικής κατάστασης (αρ. 102 μέχρι 198 με κενά) για την περίοδο 23 Ιουνίου – 1 Οκτωβρίου 1944. Εκτός από τέσσερα δακτυλογραφημένα έγγραφα, όλα τα υπόλοιπα είναι χειρόγραφα. Εκδίδουσα αρχή είναι το τρίτο γραφείο του Γενικού Στρατηγείου και υπογράφονται είτε από τον «Έκτορα» είτε από τον επιτελάρχη Ν. Παπασταματιάδη και περιστασιακά από τον «Ντίνο». (Εφημερίδα «Καθημερινή», 09.03.2014).

Ο Κώστας Κουβαράς το 1945 πηγαίνοντας προς τα Τρίκαλα για να συναντήσει τον Αρη Βελουχιώτη (Πηγή)

Στα επίσημα αυτά αρχεία της Αποστολής «Περικλής» του αμερικανικού OSS (Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών) στην κατεχόμενη Ελλάδα από την 1η Μαΐου 1944 έως την απελευθέρωση, στις 12 Οκτωβρίου 1944 βασίζεται το βιβλίο «Αποστολή «Περικλής» – Τα επίσημα αρχεία του Γραφείου Στρατηγικών Υπηρεσιών (OSS) των ΗΠΑ στην κατεχόμενη Ελλάδα (Μάιος-Οκτώβριος 1944)» του συντοπίτη μας Ηλία Θερμού που θα παρουσιαστεί την Παρασκευή 22 Σεπτέμβρη και ώρα 19.00 στην Αίθουσα συνεδρίων του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Λευκάδας.

Ο Κώστας Κουβαράς στα βουνά των Αγράφων, Φωτογραφία Σπύρου Μελετζή (Πηγή)

(Σημ.: Οι υπογραμμίσεις με μαύρα γράμματα στο κείμενο είναι δικές μας.)

Μπήκα στην Ελλάδα σε μια πολύ δύσκολη καμπή του πολέμου την Άνοιξη του 1944 και προσκολλήθηκα στην Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ. Από κει παρακολούθησα το ελληνικό δράμα και προσπάθησα, όσο μπόρεσα, να το καταλάβω και να το κάνω γνωστό στην Αμερικάνικη Υπηρεσία στην οποία ανήκα. Εδώ πρέπει να τονίσω ότι η αποστολή μου, που είχε την επωνυμία «Περικλής», ήταν ανεξάρτητη από τη Συμμαχική Στρατιωτική Αποστολή, που ήταν προσκολλημένη στο Αρχηγείο του ΕΛΑΣ.

Προσπάθησα να κρατήσω τη δική μου αποστολή εντελώς μυστική από τους Άγγλους και το κατόρθωσα ως ένα σημείο. Τελικά, στα μέσα Ιουλίου 1944, από ένα τηλεγράφημά μου σχετικά με την άφιξη της Ρωσικής Στρατιωτικής Αποστολής, οι Άγγλοι έμαθαν για τον «Περικλή». Το τηλεγράφημά μου έφτασε στο Κάιρο πολλές μέρες προτού φτάσει η είδηση από τα κανάλια της Συμμαχικής Αποστολής και θορύβησε πολύ τις αγγλικές υπηρεσίες. Έτσι, το Αμερικανικό Γραφείο Πληροφοριών του Καΐρου αναγκάστηκε να ανακοινώσει στους Άγγλους την ύπαρξη Αμερικάνικης Αποστολής, προσκολλημένης στην Κεντρική του ΕΑΜ. Οι Άγγλοι είχαν από καιρό υποψιαστεί κάτι τέτοιο, γιατί πολλές πληροφορίες που έστελνε η Αποστολή έρχονταν σε σύγκρουση με τις δικές τους, και είχαν βγάλει λογικά το συμπέρασμα ότι κάποιος τους κάνει χαλάστρες!

Τον καιρό του πολέμου οι Αμερικάνοι δεν είχαν δική τους πολιτική στα ζητήματα της Ελλάδας. Για το λόγο αυτό οι οδηγίες που μού δόθηκαν ήταν απλές και καθαρές. Η Αμερικάνικη Υπηρεσία ενδιαφερόταν για στρατιωτικές, πολιτικές και οικονομικές πληροφορίες. Αφηνόταν στην κρίση μου το αν τελικά θα πήγαινα στην Αθήνα ή στο Βουνό. Όταν μπήκα στην Ελλάδα, πήρα την απόφαση να κατευθυνθώ στο Βουνό, γιατί έμαθα ότι εκεί είχε σχηματιστεί Κυβέρνηση, η ΠΕΕΑ, εκεί επρόκειτο να συνέλθει το Εθνικό Συμβούλιο κι εκεί ήταν συγκεντρωμένοι όλοι οι ηγέτες του ΕΑΜ. Όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων δεν είχα λαθέψει παίρνοντας αυτή την απόφαση.

Ίσως είναι δύσκολο σήμερα που η Αμερική είναι μπλεγμένη στο ελληνικό πρόβλημα, να καταλάβει κανείς πως στην περίοδο του πολέμου η επίσημη αμερικάνικη πολιτική δεν έδειχνε ουσιαστικό ενδιαφέρον για τα ελληνικά πράγματα, αλλά πρέπει να πάρουμε υπόψη ότι αυτή ήταν η εποχή του Προέδρου Ρούζβελτ μια εποχή προοδευτικής διακυβέρνησης της χώρας, που ακολούθησε τη μεγάλη οικονομική κρίση, και που χαρακτηρίζεται από μιαν ανανεωμένη προσήλωση του αμερικάνικου λαού στα δημοκρατικά ιδεώδη. Το Δόγμα Τρούμαν δεν υπήρχε τότε και οι ΗΠΑ είχαν εγκαταλείψει την πολιτική των στρατιωτικών επεμβάσεων στη Νότια Αμερική και εγκαινιάσει την πολιτική της «καλής γειτονίας». Στο ελληνικό πρόβλημα, η Αμερική ήταν διατεθειμένη ν΄ ακολουθεί την αγγλική πολιτική στις γενικές της γραμμές, δίχως όμως και να υποστηρίζει τις πιο ωμές επεμβάσεις της, όπως στα Δεκεμβριανά της Αθήνας. Εξάλλου, ο αμερικάνικος λαός, στη μεγάλη πλειοψηφία του, καταδίκασε την αγγλική ένοπλη επέμβαση το Δεκέμβρη του 1944.

Δεν μπορούμε να ξέρουμε τι επίδραση είχαν οι εκθέσεις της Αποστολής «Περικλής» στην πολιτική των ΗΠΑ για την Ελλάδα. Όταν όμως επέστρεψα στη Ουάσιγκτον, ο τότε διοικητής του Εργατικού Τμήματος του Γραφείου Πληροφοριών όπου ανήκε η αποστολή μου, και κατοπινός αντιπρόσωπος των ΗΠΑ στα Ηνωμένα Έθνη, ο Arthur Goldberg, μου είπε ότι οι εκθέσεις μου δόθηκαν σε περίληψη στον Πρόεδρο Ρούζβελτ να τις διαβάσει. Η ίδια πληροφορία αναφέρεται στο βιβλίο «The Scarlet Thread» του Donald Downes, σελ. 169-170. Για την Αποστολή «Περικλής» το βιβλίο «The Secret War Report of the OSS», σελ. 261, γράφει τα ακόλουθα: «Η μόνη από τις βρετανικές ή αμερικανικές αποστολές που δημιούργησε καλή επαφή με την Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ ήταν η Αποστολή «Περικλής», που ακολούθησε την εαμική ηγεσία από τις 29 του Απρίλη 1944 μέχρι σχεδόν το ξέσπασμα του εμφύλιου πολέμου στα τέλη του χρόνου.

…Η κυριότερη συνεισφορά της Αποστολής «Περικλής» ήταν ότι έδινε στις ΗΠΑ ανεξάρτητες πληροφορίες πολιτικού χαρακτήρα για το ΕΑΜ, για τη σύνθεσή του, τη δύναμή του και την ηγεσία του, για τις αντιδράσεις του στις συνδιασκέψεις που γίνονταν στη Μέση Ανατολή, για την οργάνωση του Εθνικού Συμβουλίου του Απρίλη του 1944 και άλλες παρόμοιες πληροφορίες, πολύτιμες για το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ. Η Αποστολή «Περικλής» έδωσε επίσης πρώτη την είδηση για την απροσδόκητη κι ανεπιθύμητη από τους Άγγλους άφιξη της Ρωσικής Στρατιωτικής Αποστολής τον Ιούλιο του 1944, τον ίδιο καιρό, που οι Βρετανοί μελετούσαν το ενδεχόμενο να αποσύρουν τις δικές τους αποστολές από το ΕΑΜ. Η Αποστολή «Περικλής» μεταβίβασε κατ΄ αποκλειστικότητα πληροφορίες για το προσωπικό και τους εμφανείς σκοπούς της Ρωσικής Αποστολής και για την υποδοχή που έτυχε εκ μέρους του ΕΑΜ».

Το ίδιο βιβλίο αναφέρει στη σελ. 268 τα εξής: «Η Αποστολή Περικλής» του OSS (Γραφείου Στρατηγικών Υπηρεσιών) ήταν ο μόνος σύνδεσμος των Συμμάχων με το Αρχηγείο του ΕΑΜ. Διαβιβάζοντας μηνύματα προς και από την ηγεσία του ΕΑΜ και εκθέσεις για τις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις, ο αρχηγός της Αποστολής «Περικλής» διέσχιζε τις εχθρικές γραμμές με πολιτική ενδυμασία σχεδόν καθημερνά… Εφόσον ο στρατηγός Σκόμπι δεν επέτρεπε στους ξένους πολεμικούς ανταποκριτές να πάρουν συνέντευξη με τους ηγέτες του ΕΑΜ, ακόμα και παρουσία Βρετανών αξιωματικών, το OSS ήταν το μόνο που έδινε μιαν ανεξάρτητη γενική εικόνα του Εμφύλιου Πολέμου».

Το καϊκάκι που μας μετέφερε από τη Σμύρνη έφτασε σε μιαν ερημική ακρογιαλιά νότια από την Κύμη της Εύβοιας στις 29 του Απρίλη 1944. Είχε περάσει μήνας που είχαμε φύγει από την Αίγυπτο και είχαμε πολλές ταλαιπωρίες στο ταξίδι μας. Αλλάξαμε τρία καΐκια στη Μεσόγειο και το Αιγαίο και μια φοβερή θαλασσοταραχή μας κράτησε δυο βδομάδες στην Κύπρο. Το δυσκολότερο όμως μέρος του ταξιδιού ήταν το Βόρειο Αιγαίο. Δεν ήταν μόνο επικίνδυνη η διαδρομή λόγω των γερμανικών περιπολικών που αυλάκωναν τα νερά σε κείνη τη ζώνη, αλλά ήταν κι ο καιρός απαίσιος.

Ποδίσαμε τρεις φορές όσο να φτάσουμε στον προορισμό μας. Ευτυχώς οι Έλληνες ναυτικοί τα ΄βγαλαν πέρα μια χαρά με το καΐκι των δέκα μέτρων, κι έτσι ένα σκοτεινό και βροχερό βράδυ, βγήκαμε στις ελληνικές ακτές. Η Αποστολή «Περικλής» απαρτιζόταν από τρία άτομα: τον Κώστα Κουβαρά, αρχηγό, τον Κώστα Παπαδόπουλο, ασυρματιστή, και τον Γιάννη Κακοσαίο, που μας τον έδωσαν οι Εαμικές οργανώσεις της Αιγύπτου για σύνδεσμο με το ΕΑΜ. Οι δυο πρώτοι ήταν αμερικανοί πολίτες: ο Κουβαράς, αξιωματικός του αμερικανικού Στρατού και ο Παπαδόπουλος, υπαξιωματικός του αμερικανικού Ναυτικού.

Η πρώτη επαφή μας με τους αντάρτες έγινε σ΄ ένα ερημικόν ορμίσκο της Εύβοιας, τον Κάλαμο. Εκεί συναντήσαμε ένα φυλάκιο του 3ου Τάγματος του ΕΛΑΣ της Εύβοιας, όπου και μείναμε δυο μέρες. Αυτά που είδαμε και ακούσαμε, μας ενθουσίασαν. Βρήκαμε εκεί προπαντός άδολο πατριωτισμό, αλτρουισμό, ψυχικό θάρρος και πνεύμα αυταπάρνησης και αφοσίωσης στο καθήκον. Μεγάλη εντύπωση μας έκαμαν οι αντίξοες συνθήκες μέσα στις οποίες ζούσαν και δρούσαν οι άντρες του ΕΛΑΣ. Έχοντας γνωρίσει τις υλικές ανέσεις και την αφθονία των εφοδίων που διαθέτει ο αμερικάνικος στρατός, η εντύπωση αυτή γινόταν ακόμα πιο έντονη και οδυνηρή. Οι αντάρτες του Καλάμου ήταν ρακένδυτοι και πολλοί απ΄ αυτούς ανυπόδητοι, άλλοι δεν είχαν ούτε όπλο ούτε σφαίρες. Κινήσαμε από την Εύβοια για το Καρπενήσι, όπου, όπως μάθαμε, είχε την έδρα της η ΠΕΕΑ και η Κεντρική του ΕΑΜ. Χρειάστηκε να βαδίσουμε δεκαεφτά μέρες για να φτάσουμε στον τελικό προορισμό μας. Στο μεταξύ το Κάιρο μάς θεώρησε ως εξαφανισθέντες, γιατί μόλις φύγαμε από τον Κάλαμο χάσαμε την επαφή με τη βάση μας από υπαιτιότητα του ασυρματιστή που άφησε τις μπαταρίες να χάσουν το υγρό τους.

Τέλος φτάσαμε στο Καρπενήσι, όπου εκείνες τις μέρες, στο χωριό Κορυσχάδες, συνεδρίαζε το Εθνικό Συμβούλιο και είχα τη μεγάλη ευχαρίστηση να παρακολουθήσω τις συνεδριάσεις του. Ο αναγνώστης θα βρει στο κείμενο λεπτομέρειες για τη δουλειά μου στο Βουνό και για την κατοπινή μου δράση στην Αθήνα, μετά την Απελευθέρωση, στην περίοδο των Δεκεμβριανών και της τρομοκρατίας της Δεξιάς που άρχισε μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Τούτο το ημερολόγιο είναι μια εξιστόρηση των γεγονότων της εποχής εκείνης, όπως τα είδε ένας ελληνικής καταγωγής Αμερικανός πολίτης, που δεν ήταν βέβαια δρων πρόσωπο στα όσα διαδραματίσθηκαν στην Ελλάδα, αλλά που είχε αρκετές γνώσεις για το τι συνέβαινε στον τόπο αυτό, ώστε να μπορεί να σχηματίσει δική του γνώμη.

Το κείμενο αυτό, το παρουσιάζω σήμερα στον αναγνώστη, έτσι όπως γράφτηκε τότες που τα γεγονότα ήταν νωπά στη μνήμη μου, δίχως αλλαγές ή προσθαφαιρέσεις. Εκτός από τις σημειώσεις που κρατούσα στο Βουνό, σε μικρά τετράδια, έκαμα χρήση και μερικών από τις εκθέσεις μου προς την Αμερικάνικη Μυστική Υπηρεσία. Το χειρόγραφο έμεινε αχρησιμοποίητο τόσα χρόνια, γιατί νόμιζα πως δεν είχε έρθει ο καιρός για τη δημοσίευσή του. Σήμερα που άρχισε να φυσάει κάποιος άνεμος ελευθερίας και που μπαίνει πια επιτακτικά το θέμα της αποκατάστασης της Ελληνικής Εθνικής Αντίστασης στον τόπο όπου αυτή ξετυλίχθηκε, και ύστερα από παροτρύνσεις που είχα από αγαπητούς φίλους, το δίνω στη δημοσιότητα, με την ελπίδα ότι μπορεί να αποτελέσει μια συμβολή στην κατανόηση μιας μεγαλειώδους περιόδου της ελληνικής ιστορίας που οι νέες γενιές των Ελλήνων έχουν χρέος να γνωρίσουν.

Για μένα προσωπικά είχε μεγαλύτερη σημασία η πολιτική όψη του ελληνικού προβλήματος. Γι΄ αυτό και συγκέντρωσα την προσοχή μου κατά κύριο λόγο σ΄ αυτό τον τομέα. Πρόσεξα φυσικά και τη στρατιωτική πλευρά ως ένα βαθμό, αλλά αυτή, στη δική μου οπτική, έπαιρνε δευτερεύουσα θέση. Γιατί είχα φτάσει στο συμπέρασμα ότι στην πορεία των ελληνικών πραγμάτων πρωταρχικό ρόλο θα έπαιζαν οι σχέσεις μεταξύ Βρετανών και ΕΑΜ. Οι Γερμανοί θα έφευγαν έτσι κι αλλιώς από την Ελλάδα, κάτω από την πίεση των Ρώσων από Βορρά, και κείνο που ενδιέφερε ήταν ποιος θα κυβερνούσε στην Ελλάδα μετά τον πόλεμο. Είχα σαφή αντίληψη του ρόλου των Άγγλων στα ελληνικά πράγματα κι αυτός ο ρόλος δεν μου ήταν καθόλου ευχάριστος. Θεωρούσα λογικότερο και δικαιότερο να διευθύνουν οι Έλληνες μόνοι τους τις τύχες τους. Έβλεπα καθαρά τον κίνδυνο του διχασμού να μεγαλώνει διαρκώς, τους συνεργάτες του εχθρού να ισχυροποιούνται, βοηθούμενοι στο καταχθόνιο έργο τους από τους Άγγλους. Είχα βεβαιωθεί ότι η βρετανική πολιτική στην Ελλάδα ήταν η συσπείρωση όλων των εσωτερικών δυνάμεων της χώρας που μπορούσαν να σταθούν αντιμέτωπες στο ΕΑΜ τη στιγμή της δυναμικής αναμέτρησης.

Οι βρετανικές αποστολές έδιναν τη μεγαλύτερη υποστήριξή τους στον Ζέρβα και, μέσω του Ζέρβα και του ΕΔΕΣ, ενίσχυαν άλλες δεξιότερες οργανώσεις, όπως τη «Χ» του τότε συνταγματάρχη Γρίβα, τα Τάγματα Ασφαλείας κ.ά. Όλα τούτα τ΄ ανάφερα στην Υπηρεσία μου, κάθε φορά που μού δινόταν η ευκαιρία. Την εποχή που βρισκόμουν στο Βουνό, πίστευα και δε νομίζω πως είχα λαθέψει ότι η πολιτική του ΕΑΜ ήταν να δεχτεί, μετά την Απελευθέρωση, την ετυμηγορία του λαού, και ότι η ηγεσία του ΕΑΜ είχε την πεποίθηση ότι ο ελληνικός λαός θα τη δικαίωνε. Το συμπέρασμά μου ήταν ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων αγαπούσε και υποστήριζε το ΕΑΜ κι ότι, επιπλέον, ο ΕΑΜ είχε κάθε λόγο και δικαίωμα να προσδοκά ότι αυτό θα αναλάμβανε μεταπολεμικά τη διακυβέρνηση της χώρας. Στο κάτω κάτω, ποιο δικαίωμα είχαν οι Βρετανοί να διευθύνουν τις υποθέσεις της Ελλάδας;

Έβλεπα όμως, παράλληλα, την αντίδραση να δυναμώνει, τα παλιά κόμματα να κινούνται, τελικά, για την ανακατάληψη της εξουσίας. Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ διέπραξαν το μεγάλο σφάλμα να πιστέψουν ότι με τη δύναμη που διέθεταν μέσα στο λαό, θα ήταν ακατανίκητα. Δε λογάριασαν πως είχαν να παλαίψουν με λύκους κι αλεπούδες. Όταν τα πράγματα φτάσανε στο αδιέξοδο, οι Βρετανοί και η Δεξιά δε δίστασαν να προκαλέσουν τον εμφύλιο πόλεμο για να επιβάλουν τη θέλησή τους. Έχυσαν άφθονο το αίμα του ελληνικού λαού κι έτσι δίχασαν το έθνος. Το επόμενο βήμα ήταν να χρησιμοποιήσουν όλα τα μέσα προπαγάνδας για να κερδίσουν με το μέρος τους τους ταλαντευόμενους. Με τον τρόπο αυτό στήθηκε το Κράτος και το παρακράτος της Δεξιάς που κατόρθωσε να διευθύνει τις τύχες της Ελλάδας τα επόμενα τριάντα χρόνια. Η τρομοκρατία της Δεξιάς άρχισε αμέσως μετά τα Δεκεμβριανά. Στην αρχή, κάπως ανοργάνωτα, αλλά στην πορεία όλο και πιο οργανωμένα και συστηματικά.

Με εκθέσεις μου στην Αμερικάνικη Υπηρεσία τρεις απ΄ αυτές δημοσιεύονται στο τέλος του παρόντος τόμου επισήμανα τις μεθόδους και την οργάνωση αυτής της τρομοκρατίας και τις ολέθριες συνέπειές της για τον τόπο. Με την άνοδο της Δεξιάς στην εξουσία, ο ελληνικός λαός έχασε μια μεγάλη ηθική δύναμη. Τη δύναμη εκείνη που βοηθάει τα έθνη να επιζήσουν και να μεγαλουργήσουν. Κι αυτή η δύναμη αντλείται και τρέφεται από τον ιστορικό μύθο, από τις παραδόσεις παλικαριάς κι αντίστασης ενός λαού στις ώρες που χειμάζεται σαν έθνος. Οι πολεμιστές γίνονται θρυλικοί ήρωες κι ο εθνικός μύθος πλάθεται γύρω από κείνους που πάλεψαν και πέθαναν για την πατρίδα. Οι αρχαίοι Έλληνες μετουσίωναν τους ήρωες σε ημίθεους και οι πρώτοι χριστιανοί σε αγίους. Ο λαός, ο ίδιος που αναδείχνει ήρωες, τους αποζητάει και συντηρεί ευλαβικά τη μνήμη τους, για να μπορεί, να νιώθει περηφάνια κι ανωτερότητα απέναντι στους άλλους, και για να μπορέσει να επιζήσει σαν έθνος. Αυτό είναι ακόμα πιο επιτακτικό για τους μικρούς λαούς.

Η παλικαριά κι ο ηρωισμός έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην επιβίωση του Ελληνισμού μέχρι σήμερα. Δεν έχω καμιάν αμφιβολία ότι ο Έλληνας μαχητής της Αντίστασης, ο Έλληνας αντάρτης, θα γίνει η κυριαρχούσα μορφή στο μύθο της μελλοντικής Ελλάδας και θα συντελέσει στην επιβίωση και άνθησή της σαν έθνους. Ποιον όμως εθνικό μύθο, ποιαν ιστορική παράδοση μπορούσαν να δημιουργήσουν οι συνεργάτες του εχθρού, οι μαυραγορίτες, εκείνοι που πούλησα τον εθνικισμό τους για ένα πινάκιο φακής; Αυτούς θα τους αποτινάξει από πάνω του ο λαός σαν σιχαμερούς φορείς της κάθε εθνοφθόρας αρρώστιας και μόλυνσης, που δεν τους σηκώνει καμιά υγιής κοινωνία.

Τον καιρό που ήμουν στο Βουνό δεν είχα καμιάν αμφιβολία πως οι μαχητές που γνώρισα θα ήταν εκείνοι που θα κυβερνούσαν την απελευθερωμένη Ελλάδα. Ίσως να σκεφτόμουν λίγο απλοϊκά κι επιπόλαια! Δεν πήρα υπόψη μου τα όσα έγιναν μετά την Επανάσταση του 21. Και τότε, οι πολεμιστές που είχαν απελευθερώσει τη γη των πατεράδων τους δε γεύτηκαν τους καρπούς των αγώνων και θυσιών τους. Οι περισσότεροι πέθαναν φτωχοί και καταφρονεμένοι. Άλλοι αναγκάστηκαν να ξαναβγούν κλέφτες στα βουνά και μερικοί από τους μεγαλύτερους ήρωες του εθνικού ξεσηκωμού σάπιζαν για χρόνια στα μπουντρούμια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Τα μεγάλα τζάκια κι οι παλιοί συνεργάτες των Τούρκων κατόρθωσαν να επιπλεύσουν και να σφετεριστούν όλα τα αξιώματα της πολιτείας. Ο Ιωάννης Κωλέτης, «απόφοιτος» της σχολής του Αλή Πασά, χρημάτισε για πολλά χρόνια πρωθυπουργός της Ελλάδας. Η ιστορία της Ελλάδας σ΄ αυτήν την περίπτωση επαναλαμβάνεται. Ο μεγαλύτερος ήρωας της Αντίστασης, ο Άρης Βελουχιώτης, δολοφονήθηκε και το κεφάλι του αναρτήθηκε σε τηλεφωνικό στύλο. Οι αγωνιστές που πολέμησαν τον εχθρό είναι ακόμα στην εξορία. Οι συνεργάτες των Γερμανών, που πήραν μέρος στα Τάγματα Ασφαλείας, κυβέρνησαν την Ελλάδα εφτάμιση χρόνια και πολλοί τιμήθηκαν με παράσημα. Μη χειρότερα!

Νοέμβρης, 1976
Κώστας Κουβαράς

Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΒΑΡΑΣ γνήσιος δημοκράτης και ακούραστος αγωνιστής έγινε γνωστός πριν αρκετά χρόνια, από δημοσιεύματά του και το βιβλίο του «OSS: Με την κεντρική του ΕΑΜ», όταν εκδόθηκε στην Ελλάδα, όπου καταθέτει την μαρτυρία του για την Αντίσταση. Γεννήθηκε στη Βραΐλα της Ρουμανίας το 1911 από Έλληνες γονείς. Σε ηλικία 2 ετών γύρισε μαζί με τους γονείς του στο πατρικό του σπίτι στο Σταυρό της Ιθάκης. Ο πατέρας του είχε στο μεταξύ καταστραφεί οικονομικά και ο Κώστας αναγκάστηκε να εργαστεί από 11 ετών σε ένα μπακάλικο ενώ συγχρόνως τελείωνε την Πέμπτη τάξη του Δημοτικού στο σχολείο του νησιού. Σε ηλικία 13 ετών πήγε στην Αθήνα όπου εργάστηκε ως γκρουμ στο ξενοδοχείο «Αγγλία» στην πλατεία Συντάγματος και συγχρόνως σπούδαζε και βοηθούσε την οικογένεια του.

Με την βοήθεια φίλων συνέχισε τις σπουδές του στο Κολλέγιο «Ανατόλια» της Θεσσαλονίκης όπου αποφοίτησε με υποτροφία, για να συνεχίσει τις Πανεπιστημιακές σπουδές στο COR NELL στην πολιτεία της Νέας Υόρκης. Συνέχισε να εργάζεται στην Νέα Υόρκη γιατί ή υποτροφία κάλυπτε μόνο τα δίδακτρα του και κατάφερε να πάρει το 1939 Master στην Ιστορία. Στην συνέχεια εργάστηκε σαν ανταποκριτής ελληνικών εφημερίδων και στον ελληνόφωνο «Εθνικό Κήρυκα» της Νέας Υόρκης. Κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου κατατάχθηκε στον Αμερικανικό Στρατό και υπηρέτησε αρχικά στο πεζικό και πυροβολικό και κατόπιν στις Υπηρεσίες Πληροφοριών.

Το 1944 το εργατικό Τμήμα της υπηρεσίας πληροφοριών του Στρατού (OSS) τον στέλνει στο Κάιρο και του αναθέτει την σύνδεση και παρακολούθηση των ελληνικών κινημάτων Αντίστασης που διέθεταν λαϊκή βάση. Ο Κουβαράς διαλέγει ο ίδιος να ηγηθεί αυτής της αποστολής και έτσι την άνοιξη του 1944 ξεκινά για την Ελλάδα με το βαθμό του Ανθυπολοχαγού του αμερικανικού στρατού. Έχει προηγηθεί σύνδεση με το ΕΑΜ μέσω αντιπροσώπου του κινήματος στην Αίγυπτο. Φτάνει στις 30 του Απρίλη στην Εύβοια με καΐκι, συνδέεται με τοπική μονάδα του ΕΛΑΣ και οδηγείται στην έδρα της ΠΕΕΑ στους Κορυσχάδες, όπου συναντάται με τους ηγέτες του ΕΑΜ που του δίνουν θέση αρχηγού ξένης αντιπροσωπείας, με σύνδεσμο το Γιάννη Ιωαννίδη.

Στο βουνό συναντά και το θείο του Νίκο Καρβούνη. Στέλνει μηνύματα και αναφορές προς το αρχηγείο του στο Κάιρο και τον Οκτώβρη του 1944 μπαίνει με την Κ.Ε. του ΕΑΜ στην απελευθερωμένη Αθήνα. Συνδέεται αμέσως με την ανώτερη αμερικανική αποστολή και εξακολουθεί να παρακολουθεί τα δραματικά γεγονότα των ημερών εκείνων και να βρίσκεται σε επαφή με τους ηγέτες της Αριστεράς. Υποβάλλει πολλές εκθέσεις προς τους ανωτέρους του για τα Δεκεμβριανά και την τρομοκρατία και μεταφέρει σε αυτές τις απόψεις των ηγετών της Αριστεράς.

Ανακαλείται στην Αμερική τον Ιούνιο του 1945 για να αποστρατευτεί μετά από λίγο. Στην Αμερική δραστηριοποιείται πολιτικά και γίνεται γραμματέας της «Επιτροπής Βοήθειας για την Δημοκρατία στην Ελλάδα» (AMERICAN RELIEFFOR GREEK DEMOCRACY) που είχε επίτιμο πρόεδρό της την Ελέανορ Ρούσβελτ. Στις 31 Μαρτίου 1947 εμφανίζεται στην επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Αμερικανικής Γερουσίας και καταθέτει σχετικά με τον εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα. Η κατάθεση του και τα ντοκουμέντα που υποβάλλει, αποκαλύπτουν τον Ζέρβα σαν συνεργάτη των Γερμανών. Η αποκάλυψη αυτή στάθηκε αποφασιστική και προκάλεσε την παραίτηση του Ζέρβα που ήταν τότε Υπουργός Δημόσιας Τάξης.

Η επικράτηση του Δόγματος Τρούμαν και η εποχή του Μακ Κάθρυ που ακολουθεί, σημαδεύουν μια εποχή διώξεων καθώς η «Επιτροπή Βοήθειας για τη Δημοκρατία στην Ελλάδα» μπαίνει στη μαύρη λίστα στις ΗΠΑ. Υπομένει τις διώξεις και δεν συμβιβάζεται και αυτό του στοιχίζει την επαγγελματική και επιστημονική του καριέρα. Για να ζήσει ανοίγει πλυντήρια στο Λος Άντζελες. Η βαθειά πατριωτική και δημοκρατική του συνείδηση τον φέρνει αντιμέτωπο με την ελληνική χούντα το 1967. Επικεφαλής Αντιδικτατορικής Επιτροπής στο Λος Άντζελες βοηθά, κυρίως οικονομικά τις αντιστασιακές οργανώσεις στην Ελλάδα. Μέχρι τον θάνατο του παραμένει η ψυχή της «Επιτροπής Σωτηρίας της Κύπρου», σαν ταμίας και συνεκδότης του πληροφοριακού δελτίου της επιτροπής το 1976 ήρθε σαν απεσταλμένος της Επιτροπής στην Κύπρο και συναντά τον Πρόεδρο Μακάριο.

Ο Κώστας Κουβαράς μέχρι την ημέρα του θανάτου του ανήμερα το Πάσχα 22 Απριλίου 1979 παρέμεινε συνεπής πατριώτης και υποστηριχτής της δημοκρατίας στην Ελλάδα καθώς και της Κυπριακής υπόθεσης.

(Πηγή: Τα κείμενα έχουν ανέβει στην πλατφόρμα διακίνησης ψηφιακών βιβλίων Scribd από τον Γιώργο Παπανικολάου).