«ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΑ, Ο πρώτος ελληνικός εμφύλιος πόλεμος» της Δέσπως Καλέζου – Γράψα

Της Κατερίνας Λιβιτσάνου-Ντάνου

Στις αρχές του 2025 κυκλοφόρησε το έκτο βιβλίο της αγαπημένης μου καθηγήτριας φιλολόγου Δέσπως Καλέζου – Γράψα, με τίτλο «Θουκυδίδου Κερκυραϊκά» και υπότιτλο «ο πρώτος ελληνικός εμφύλιος πόλεμος». Πρόκειται για ένα αξιόλογο βιβλίο, με αναφορά στον 5ο π.χ. αιώνα στην Αρχαία Ελλάδα, αλλά με διαχρονικά και σημαντικά μηνύματα για τον άνθρωπο και τις αξίες του, για τον ολέθριο πόλεμο (ειδικά τον εμφύλιο) και τα αγαθά της ειρηνικής ζωής, όταν αυτή κυριαρχεί! Στη σελίδα 65 αναφέρεται «σε περίοδο ειρήνης και ευημερίας οι πόλεις και οι πολίτες ως άτομα εμφορούνται από ευγενή αισθήματα, γιατί δεν αντιμετωπίζουν αξεπέραστες ανάγκες. Αντίθετα ο πόλεμος, επειδή αφαιρεί την ευμάρεια της καθημερινής ζωής, γίνεται δάσκαλος της βίας και προσαρμόζει τις διαθέσεις του πλήθους στην παρούσα κατάσταση. Σε περίοδο ειρήνης οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με σύνεση
και λογική, στον πόλεμο, επειδή βιώνουν φοβερές καταστάσεις, εξάπτονται τα βίαια ένστικτά τους και ωθούνται σε απίστευτες ωμότητες”.

Το βιβλίο είναι αφιερωμένο « στον εγγονό της Γιώργο», ενώ πλήρως κατατοπιστικός για την κατανόηση του περιεχομένου του είναι ο πρόλογος της φιλολόγου – συγγραφέως Αλέκας Κατσουλίδη, η οποία μεταξύ των άλλων τονίζει τη διαχρονικότητα και την αξία του έργου του Θουκυδίδη, του μεγαλύτερου ιστορικού της αρχαιότητας, με τον οποίο η συγγραφέας επιμένει να ασχολείται (Η αλαζονία της Δύναμης 2011, Το τέλος του Αθηναϊκού Ιμπεριαλισμού «Σικελικά» 2017: δύο βιβλία της Δέσπως Καλέζου, σελίδα 9). Μας βάζει στο κλίμα της εποχής, στην οποία αναφέρονται τα Κερκυραϊκά, μιλάει για τη γλώσσα και το ύφος του Θουκυδίδη, τονίζει τις δημηγορίες και το ρόλο τους, θυμίζει τα «γιγνόμενα» του Θουκυδίδη σε αντίθεση με τα «γενόμενα» του Ηροδότου και καταλήγει ότι η ενασχόληση με το έργο αυτού του αξεπέραστου ιστορικού είναι «μάθημα και σπουδή ες αεί».

Στα κεφάλαια που ακολουθούν (σύγκρουση Κορινθίων και Κερκυραίων για την Επίδαμνο, δημηγορία Κερκυραίων, δημηγορία Κορινθίων, απόφαση Αθηναίων, οι Κορίνθιοι επιτίθενται εναντίον της Κέρκυρας / Ναυμαχία Συβότων, εμφύλιος πόλεμος στην Κέρκυρα, η τύχη των ολιγαρχικών) εκθέτονται αναλυτικά: τα γεγονότα, οι δημηγορίες, οι ηγετικές ικανότητες ή μη των αρχηγών, οι μεγάλες
δυνάμεις της εποχής με τα συμφέροντα και τους στόχους τους για τον τότε κόσμο, ο ηθικός ξεπεσμός, τα όργανα του πολιτεύματος, οι φρυκτωρίες, οι παιάνες, οι εκτελέσεις και οι αιχμαλωσίες, οι αντίπαλες πολιτικές παρατάξεις, ο εμφύλιος πόλεμος και οι συνέπειές του, ο ρόλος των γυναικών. Στη σελίδα 52 διαβάζουμε «αν και δεν κατέχει ιδιαίτερη θέση στην ιστορία του Θουκυδίδη η γυναίκα, εδώ προβάλλει με ιδιαίτερη έμφαση την τόλμη με την οποία υπερασπίζονται τις ιδέες τους, την αντοχή τους στο θόρυβο και την αγριότητα της μάχης, στοιχεία ενάντια στη φύση τους, που όταν το απαιτούν οι περιστάσεις εκμηδενίζονται, αποδεικνύεται αγωνιστική, ψύχραιμη, τολμηρή, για να υπερασπίσει την ελευθερία».

Στο κεφάλαιο με τίτλο «παθολογία του πολέμου» τονίζεται η αγριότητα του εμφυλίου πολέμου στην Κέρκυρα, γιατί ήταν ο πρώτος που έγινε και λόγω των ακροτήτων που συνέβησαν. Η παθολογία του πολέμου (Γ, 82,83) αποτελεί σήμερα όπως αναγράφεται στη σελίδα 64 «ένα από τα σημαντικότερα αντιπολεμικά κείμενα όλων των εποχών, όπου με αντικειμενικότητα και αμεροληψία ο Θουκυδίδης παρουσιάζει την ηθική κατάπτωση, την αποθηρίωση του ανθρώπου και την κοινωνική διάλυση που προκαλούν οι κοινωνικοπολεμικές συγκρούσεις. Τα όσα παρουσιάζει στο τμήμα αυτό δεν αφορούν μόνο την ταραγμένη πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στις ελληνικές πόλεις κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά αποκτούν αξία διαχρονική και καθολική, καθώς οι κρίσεις του για το παράλογο και τη φρίκη του πολέμου ξεπερνούν το συγκεκριμένο χρονικό και τοπικό πλαίσιο και
χαρακτηρίζουν κάθε μορφή πολέμου, σε οποιαδήποτε κοινωνία και εποχή».

Στο τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο «συμπέρασμα» ανακεφαλαιώνονται στοιχεία που αφορούν: τη δύναμη Αθήνας και Σπάρτης, το ρόλο ηγετών, την αντιπαλότητα κομμάτων. Αντιπαραβάλλεται η σύγχρονη πραγματικότητα (ελληνικοί εμφύλιοι πόλεμοι, Βιετνάμ, Αφγανιστάν, Κύπρος, Ρωσία – Ουκρανία, Μέση Ανατολή), επισημαίνεται η άποψη του καθηγητή Ι.Θ. Κακριδή για την καθολικότητα και τη διαχρονικότητα της παθολογίας του πολέμου, μιας και η ανθρώπινη μοίρα δεν αλλάζει.

Θεωρώ πολύ σημαντικό και διδακτικό το βιβλίο της κυρίας Δέσπως Καλέζου-Γράψα, μιας και όπως αναφέρει στη σελίδα 77 «ο πόλεμος σε κάθε εποχή του είναι η αποθηρίωση της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο εμφύλιος πόλεμος όμως είναι ασυναγώνιστος στην αγριότητα που τον συνοδεύει, στην κόλαση των παθών που αναδύονται μέσα από τις ανθρώπινες ψυχές, στην ανατροπή κάθε ηθικής αξίας, στην αποκτήνωση της ανθρώπινης φύσης. Τα πάντα θυσιάζονται στο βωμό του συμφέροντος, της φιλαρχίας, του κομματικού φανατισμού».

Καλοτάξιδο κυρία Καλέζου το εξαιρετικό αυτό πόνημα, που συνιστώ στον καθένα να το διαβάσει και να πάρει τα μηνύματά του.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΛΙΒΙΤΣΑΝΟΥ- ΝΤΑΝΟΥ