Ένας παλιός σαγιάς κι ένας μεταξωτός τσουμπές

Θα πρέπει να είναι πολύ παλιά. Έως και 150 χρόνων υπολογίζει η κάτοχός τους να είναι. Ήταν κάποτε κομμάτια της παραδοσιακής λευκαδίτικης φορεσιάς.

Το πρώτο είναι λινό και άβαφο. Όπως μας ανέφερε η θειά Αγάπη (Βρεττού) το θυμάται να το φορούν οι νοικοκυράδες τις Κυριακές και τις γιορτές.

Ο Πανταζής Κοντομίχης στο βιβλίο του «Ο Λευκαδίτικος γάμος» (Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 1999) το αναφέρει ως «Σαγιάς (φουστάνι) γιορτιάτικος». Παραθέτει μάλιστα και ανάλογη φωτογραφία στη σελίδα 185 του βιβλίου του.

Στο βιβλίο «Η Λευκαδίτικη Λαϊκή Φορεσιά» (Έκδοση ΕΟΜΜΕΧ, Αθήνα, 1989), του ίδιου συγγραφέα, αναφέρεται ότι φορέθηκε από το 17ο αιώνα μέχρι σχεδόν και τα τέλη του 19ου.

Το δεύτερο, λιωμένο σε μεγάλο βαθμό από το διάβα των χρόνων, είναι ένας μεταξωτός τσουμπές, που αποτελούσε εξωτερικό φόρεμα της νυφιάτικης φορεσιάς. Γράφει γι΄ αυτόν ο Π. Κοντομίχης στο προαναφερόμενο βιβλίο (σελ. 70):

«Πάνω από το φουστάνι, στις πλάτες, η νύφη φοράει τον τσουμπέ, είδος επενδύτη με κοντά, φουσκωτά στους ώμους μανίκια, που είναι μακρύς ως κάτω, σε σημείο που να σέρνεται. Ο τσουμπές είναι ολοκέντητος στις πλάτες, και στην περιφέρεια στολίζεται με πλατιά χρυσαφιά χάρτζα».

Στις σημειώσεις του βιβλίου του (σελ. 149) αναφέρει επίσης: «Ο τσουμπές, αντίθετα με το φουστάνι, έχει άπειρα καλοσιδερωμένα κανάλια (πτυχές). Απαντά στα ίδια χρώματα με το φουστάνι. Συναντάμε όμως και τσουμπέδες άσπρους και μαύρους. Γενικά είναι απαραίτητο εξάρτημα της νυφικής μόνον φορεσιάς, εξ ου και η παροιμία: «Νύφη χωρίς τσουμπέ δε γίνεται».»

Στο βιβλίο «Η Λευκαδίτικη Λαϊκή Φορεσιά» του Π. Κοντομίχη διαβάζουμε: «Τη χάρη, ωστόσο, και τον αέρα της αρχοντιάς τη δίνει ο τσουμπές, ένας επενδύτης, που σκεπάζει τους ώμους και τις πλάτες, κατεβαίνοντας ως κάτω στα πόδια και σέρνεται απλωτός με καλοσιδερωμένα κανάλια – πιέτες. Είναι κατακόρυφα ανοικτός και δεν κουμπώνει πουθενά. Τον τσουμπέ της νύφης κατά τη συνοδεία της για το στεφάνωμα, και κατά τη διάρκεια του στεφανώματος, τον κρατάνε πίσω δύο σερνικά παιδιά και για να μη λερώνεται και για να κάμει σερνικά παιδιά. Εξ ου και η φράση: Τι; τον τσουμπέ βαστάς;

Τα μανίκια του τσουμπέ (που δείχνουν αιγιοπελαγίτικη επίδραση) είναι κοντά και περίεργα. Φτάνουν λίγο πιο πάνω από τους αγκώνες. Στην κλείδωση του ώμου είναι φουσκωτά κι από κει και κάτω, στενά και εφαρμοστά.

Στο στένωμα των μανικιών υπάρχουν ωραιότατες διακοσμήσεις με χάρτζα, πάλι, μεταξογάϊτανα και χρυσά σιρίτια. Το κέντημα τούτο που δεν είναι σ΄ όλους τους τσουμπέδες το ίδιο, χωρίζεται σε τρία πλάνα. Στο πρώτο έχομε μια σύνθεση με χρωματιστά μεταξογάϊτανα, που σχηματίζουν ελικοειδή σχέδια ανάμεσα από δυο παράλληλα στενόχαρτζα. Ακολουθεί μια σειρά από χρυσό ή ασημένιο χάρτζο, που διαχωρίζει το πρώτο πλάνο από το δεύτερο, και μετά ένα δεύτερο κέντημα με χρυσοκλωστή και χρυσό σιρίτι, που μας δίνει το δεύτερο πλάνο. Μια χρυσή, πάλι, ταινία διαχωριστική κι έπειτα η τρίτη σύνθεση ψιλοκεντημένη με χρυσοβελονιά. Εδώ, και προς το φουσκωτό μέρος του μανικιού, αναπτύσσονται άνθη λεπτότατα ή γεωμετρικά σχήματα.

Ωραιότατο είναι και το κέντημα της πλάτης στον τσουμπέ. Όλη η επιφάνεια από τους ώμους μέχρι τη μέση κολυμπάει στο μετάξι και στη χρυσοκλωστή. Το σχέδιο είναι πολυσύνθετο, φαρδύ, πάνω, στενό κάτω. Κι εδώ το κέντημα δεν είναι πάντα το ίδιο. Όλο και κάτι διαφορετικό βρίσκει κανείς από τσουμπέ σε τσουμπέ. Η συνηθέστερη σύνθεση είναι το κέντημα των λουλουδιών, που το συναντάμε σε πλήθος παραλλαγές, ανάλογα με την έμπνευση και τη δεξιοσύνη της κεντήστρας. Ανάμεσα από παράλληλα χάρτζα προβάλουν δροσερά άνθη σαν τις όμορφες κοπέλες που στέκουν κι αγναντεύουν σ΄ ένα παράθυρο ή ένα μπαλκόνι. Στη μέση ένα επιβλητικό άνθος με φύλλα βελουδένια και λεπτό μίσχο κυριαρχεί πανέμορφο κι ευωδάτο, σαν τη νυφούλα που φορεί στην ώρα της μεγάλης χαράς τον κεντημένο τσουμπέ. Κι εκεί προς τη μέση ολόκληρος μποκές (= μπουκέτο).

Ο τσουμπές που ήταν πολύ ανοιχτός μπροστά χωρίς να κουμπώνει πουθενά, στολιζόταν μ΄ όμορφο χρυσό ή ασημένιο χάρτζο σ΄ όλο το μήκο της περιφέρειάς του. Το χρώμα του τσουμπέ είναι συνήθως το ίδιο με το χρώμα του φορέματος. Τα χρώματα που προτιμούσαν ήταν το τριανταφυλλί, το κόκκινο, το μελιτζανί, το καναρινί, το ουρανί, το θαλασσί και σπανιότερα το μαύρο και το άσπρο».

Το ιδιαίτερο γνώρισμα στον τσουμπέ που αναφερόμαστε είναι ότι δεν έχει πτυχές (πιέτες), όπως αναφέρει ο Κοντομίχης, αλλά το σχέδιο του είναι κλος (cloche).