Προικοσύμφωνο στην Κατούνα Λευκάδας στα 1774! (Του Θοδωρή Γεωργάκη)

Του Θοδωρή Γεωργάκη

Ευχές εν ονόματι IΣ ΧΡ ΝΙ ΚΑ, 20 Φλεβάρη εις χωρίον Κατούνα.

Δέσποινά μου Υπεραγία Θεοτόκε, συν τω μονογενεί σου υιώ, γενού βοηθός εις το παρόν συνοικέσιον, τούτο όν μέλει τεχθέν γενέσθαι. Αυτό κρένω εγώ ο Νικολός Γουρζής ποτέ Γιάννη, ανταμός με τα παιδιά μου, ονόματι Αναστάσης και Γιάννης από χωριό Κατούνα. Παντρεύω την αγαπημένη μου θυγατέρα ονόματι Ασημίνα, με άξιον και τίμιο άνδρα ονόματι Παναγιώτη Φωτεινό ποτέ Θανάση, και τις δίνω το μέγα και πλούσιον έλεος του πανάγαθου θεού.

Εν πρώτοις στρώματα δύο, το ένα διπλαρένιο και το άλλο μάλλινο, σεντόνι ένα κεντητό, κιλίμι ένα, καρπέτα μία, πάπλωμα ένα, προσκεφαλαδιές δύο, η μία κεντητή, η άλλη διπλαρένια, προσκέφαλα τέσσερα, τα δύο κεντητά και τα άλλα διπλαρένια.

Πουκάμισα της νύφης πέντε κεντητά με μετάξι, και πουκάμισο του γαμπρού ένα, και βρακί του γαμπρού ένα και σαγιάδες δύο, και διπλοσκούτια δύο, το ένα βαμβακερό, και το άλλο λινό και ζωνάρια δύο το ένα …….. και το άλλο γαλάζιο με μόστρες, και ποδιές τέσσαρες, η μία ……. και η άλλη πάνινη, μεσάλια δύο, κεφαλοπάνια τέσσερα χαλατζίτικα με τα δέματά τους.

Κακάβι ένα, ταψί ένα, τηγάνι ένα.

Τα χωράφια της μάνας της στις Κακοσταφιδιές, το αμπέλι της μάνας της στις Κακοσταφιδιές, έτερο αμπέλι στο Δαφίνι, όπου συνορίζει απ’ τον Δημήτρης Γουρζής, ακόμα χωράφι στου Χατζόγλη, με όσα δέντρα έχει μέσα, οπού συνορεύει απ’ τον καλόγερο Βαρθολομαίο.

Και τζεκίνια πέντε.

Ένα δαμάλι και μία δαμάλα.

Μία κασέλα και μία καζάνα.

Δαχτυλίδι ένα, σκουλαρίκια ασημένια.

Ελιές ρίζες τέσσερες, μία στα Χαλέπιδα, μία στο Χαλιά στην κάτω μεριά, ασπροελιά μία, και μία μαυρολιά, έτερη κεντρομάδα, μία ασπροελιά ακόμη.

Βαγένι, ένα, σταμνία πέντε.

Αναγνώστης Κολόκας έγραψα το παρόν και μάρτυς…

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Το προικοσύμφωνο είναι του 1774, επί Ενετοκρατίας στην Λευκάδα, στο χωριό της Κατούνας. Προχωρήσαμε και το δημοσιοποιούμε σε αποκαταστημένη μορφή, πέραν του πρωτοτύπου, ώστε να μπορέσει ο αναγνώστης να διαβάσει στο περιεχόμενό του την ηθογραφία αυτής της εποχής του τέλους του 18ου αιώνα, με την απλοϊκότητα και τους άρρηκτους οικογενειακούς δεσμούς, αφού βλέπομε πως, όντας ορφανή η νύφη, στο προικοσύμφωνο αναφέρονται μόνο ο πατέρας και τα δυο του παιδιά Αναστάσης και Γιάννης. Αλλά η ορφάνια και η απουσία της μάνας προκύπτει, όχι μόνο απ’ την μη αναφορά της στο προικοσύμφωνο, αφού γνωρίζουμε πως, στην παλιά Λευκάδα, η μάνα έπαιζε τον κορυφαίο ρόλο στην παντρειά των παιδιών της, με το περίφημο «Φκήσου με Μανούλα μου», η ορφάνια, λοιπόν της μελλόνυμφης προκύπτει και απ’ το γεγονός ότι δίνονται σαν προίκα δύο αμπέλια, τα οποία είχε πάρει προίκα και η μητέρα της, όταν είχε παντρευτεί, σε μια ένδειξη τιμής και συναισθηματικού δεσίματος της κόρης με την μάνα …

Σχετικά με την φτώχεια και τις στερήσεις της εποχής, το προικοσύμφωνο φαίνεται πλουσιοπάροχο, για εκείνα τα μέτρα, αφού καταγράφονται και καταχωρούνται σημαντικά κινητά και ακίνητα περιουσιακά στοιχεία, με αποκορύφωμα τα πέντε Τζεκίνια μετρητά! Είμαστε στην εποχή της Ενετοκρατίας, όπου επίσημο νόμισμα και στην Λευκάδα είναι τα Ενετικά Τσεκίνια, ένα νόμισμα διεθνές για την εποχή, κυρίως περιμετρικά της Μεσογείου, όπου κινούνταν ο πολεμικός και εμπορικός στόλος της Γαληνοτάτης.

Εντυπωσιάζει επίσης η παροχή σαν προίκας των ριζών των ελιών, όπου μνημονεύονται οι παμπάλαιες Λευκαδίτικες ποικιλίες Ασπρολιά και Μαυρολιά, ενώ καταγράφεται και μια Κεντρομάδα ελιά! Αξίζει εδώ να αναφερθούμε στον τιτάνιο αγώνα του Λευκαδίτη ξωμάχου να ποτάξει ελιές, κεντρώνοντας τις αγριλίδες και μετατρέποντάς τες σε ήμερες ελιές, οι περίφημες Κεντρομάδες! Στοιχείο απ’ το οποίο εμπνεύστηκε τους στίχους στον ΦΩΤΕΙΝΟ ο Λευκαδίτης βάρδος Αριστοτέλης Βαλαωρίτης…

«… Εγώ ο φτωχός ο Φωτεινός, ο γέρος ο ξεσκλιάρης, που ρίχνω εδώ τον σπόρο μου για να μου τον επάρεις. Εγώ που με τον ίδρωτα τα χώματα ζυμώνω και τρώγει άλλος το ψωμί. Που τρέχω και κεντρώνω την σγριλίδα του βουνού και που δεν έχω λάδι ν’ ανάφτω το καντήλι μου και ζω μέσα στον Άδη…».

Σε ότι αφορά τις περιοχές της Κατούνας, που αναφέρονται τα χτήματα του προικοσύμφωνου, δεν γνωρίζω αν τα ονόματα Κακοσταφιδιές, Χαλιάς και Δαφίνι υπάρχουν και σήμερα. Γνωρίζω όμως, καλά πως υπάρχουν και σήμερα οι δύο περιοχές Χαλέπιδα και Χατζόγλη. Γιατί προσωπικά με συνδέουν ιδιαίτεροι δεσμοί με το χωριό της Κατούνας, αφού έχομε οικογενειακό λιοστάσι στην περιοχή του Χατζόγλη, ακριβώς κάτω απ’ την εκκλησία του Αγίου Βάρβαρου και πολλές φορές την δεκαετία του 1970 βοήθησα τους ξωμάχους γονείς μου στο λιομάζωμα. Η περιοχή πήρε το όνομά της απ’ τον Τούρκο αγά Hatzogli, ο οποίος ζούσε στην Κατούνα και είχε στην κατοχή του τεράστια περιουσία…

Στα άλλα διαλαμβανόμενα στο προικοσύμφωνο, βλέπομε ανάγλυφη την προσπάθεια του πατέρα και των αδερφιών της νύφης να της δώσουν ότι χρειάζονταν το νέο νοικοκυριό της εποχής. Πέραν απ’ τα γνωστά χοντροσκούτια, τα ρούχα της νύφης και το βρακί ιδιαίτερα του γαμπρού, μεγάλη αξία έχουν το δαμάλι και η δαμάλα, αρσενικό και θηλυκό βόδι, μια συνήθεια που υπήρχε στο χωριό της Κατούνας μέχρι τα νεότερα χρόνια, κάθε σπίτι να έχει οικόσιτα βοοειδή, αφού ήταν πρόσφορη η γη πέριξ του χωριού, με τα νερά και το εύφορο έδαφός της, με τα πολλά χορτάρια!

Εξ ίσου εντυπωσιακό όμως είναι πως, στο χωριό της Κατούνας, υπάρχουν το 1774 άτομα που γνωρίζουν γράμματα και γραφή. Είναι ο συντάξας το προικοσύμφωνο Αναγνώστης Κολόκας, ο οποίος παρίσταται και σαν μάρτυρας. Έχει τεράστια σημασία το γεγονός, αφού προφανώς, ο Αναγνώστης Κολόκας σίγουρα είναι κοντινός συγγενής, πατέρας ή παππούς, του λαϊκού ποιητή Ιωάννη Κολόκα, ο οποίος σχεδόν σαράντα χρόνια μετά, το 1819, έγραψε την περίφημη «ΡΙΜΑΔΑ ΤΟΥ ΚΟΛΟΚΑ», ένα καταπληκτικό λαϊκό ποίημα 274 στίχων, στο οποίο εξιστορεί με τρόπο «ρεπορταζιακό» θα λέγαμε, σύμφωνα με τα σημερινά δημοσιογραφικά δεδομένα, την μεγάλη Εξέγερση των Λευκαδίων Χωρικών κατά των Άγγλων κατακτητών και των συνοδοιπόρων τους προυχόντων της Χώρας. Φαίνεται πως αυτή η οικογένεια Κολόκα εφήρμοζε την αλληλοδιδακτική μέθοδο στην οικογένεια, με αποτέλεσμα, να γνωρίζουν ανάγνωση και γραφή πολλά εκ των μελών της.

Να σημειώσουμε εδώ πως, την περίφημη αυτή «ΡΙΜΑΔΑ ΤΟΥ ΚΟΛΟΚΑ», μας εξέπληξε το γεγονός, ότι δεν την γνωρίζουν πολλοί σημερινοί κάτοικοι της Κατούνας… Ένα καταπληκτικό ποιητικό λαϊκό δημιούργημα, για το οποίο θα έπρεπε και να υπερηφανεύονται και να μνημονεύουν τακτικά και να γίνει σπουδαίο σημείο αναφοράς για το χωριό τους. Διότι και το χωριό της Κατούνας, μαζί με τους Σφακιώτες οι οποίοι ξεκίνησαν την μεγάλη Εξέγερση, την Καρυά, τον Αλέξανδρο, του Καρυώτη, την Απόλπαινα, τα Πλατύστομα, τον Πόρο, το Μαραντοχώρι και την Κοντάραινα, πήρε, λοιπόν μέρος και η Κατούνα στον ξεσηκωμό των Αγιομαυριτών Χωρικών στα 1819, με επικεφαλής τον Νικολό Φωτεινό, (άλλο σημείο αναφοράς που έπρεπε να έχουν στην Κατούνα), ο οποίος κατόρθωσε να διαφύγει των Άγγλων και προφανώς γλύτωσε τον απαγχονισμό, καταφεύγοντας απέναντι στο Ξηρόμερο, όπου, όπως αναφέρει ο μέγας Πάνος Ροντογιάννης, πήρε μέρος στην Ελληνική Επανάσταση και σκοτώθηκε για την ελευθερία!!!

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το προικοσύμφωνο μου παραχώρησε, για να το σχολιάσω και να το δημοσιεύσω, ο καλός μου φίλος απ’ την Κατούνα Φίλιππος Γουρζής.