Η «Κοινωνική σαπίλα» του Στέλιου Τατασόπουλου διαδικτυακά από την Ταινιοθήκη της Ελλάδος
Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος στην ιστοσελίδα της θα προβάλλει έως και την Τετάρτη 22 Απρίλη την ταινία «Κοινωνική σαπίλα» του Στέλιου Τατασόπουλου, γυρισμένη το 1932.
«ΑΘΗΝΑ 1931. Μετά τον Μικρασιατικό Πόλεμο του 1921 ενάμισι εκατομμύριο προσφύγων κατέφυγαν στην Ελλάδα. Χιλιάδες απ΄ αυτούς εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα. Έτσι η πρωτεύουσα της Ελλάδος πήρε τη μορφή μεγαλούπολης».
Η «Κοινωνική σαπίλα» είναι η πρώτη κοινωνική ταινία με καθαρά μαρξιστική θέση. Ένας καθαρά στρατευμένος κινηματογράφος και πρόδρομος του κινήματος του νεορεαλισμού. Ο Τατασόπουλος, που είναι ταυτόχρονα πρωταγωνιστής και σεναριογράφος της «Κοινωνικής σαπίλας», ξεκινά την ταινία του θέτοντας τις ιστορικές συνθήκες στις οποίες διαδραματίζεται η ταινία του, όπου τα γενικά πλάνα της Αθήνας και του Πειραιά αποτελούν πραγματικά ντοκουμέντα της εποχής.
Για πρώτη φορά ελληνική ταινία έχει κοινωνικό περιεχόμενο, ασχολείται με τα προβλήματα της εργατικής τάξης, την ανεργία, τη φτώχεια, καυτηριάζει τα ήθη της εποχής, αναφέρεται στον υπόκοσμο, στα ναρκωτικά και τη σωματεμπορία και αναδεικνύει τη σήψη του εκμεταλλευτικού συστήματος. Ο Τατασόπουλος είναι λες και χωρίζει την ταινία του σε δύο μέρη: Η σαπίλα του καπιταλιστικού συστήματος και η ατομική λύση, από τη μια, και η ταξική πάλη και η συλλογικότητα, από την άλλη. Ο Ντίνος Βρισθένης, πρωταγωνιστής του έργου, όσο περισσότερο συνειδητοποιεί την ταξική του θέση τόσο πιο ολοκληρωμένος άνθρωπος γίνεται.
«Δεν χρειάσθηκε πολύς καιρός που ο Ντίνος εξελίσσεται σε συνδικαλιστικό ηγέτη. Παραμονές εργατικού συνεδρίου. Ο Ντίνος κατευθύνει τας διαφόρους εργατικάς οργανώσεις».
Για πρώτη φορά στον ελληνικό κινηματογράφο παρακολουθούμε την οργάνωση των σωματείων, την επίθεση της Αστυνομίας στο απαγορευμένο εργατικό συνέδριο, τη σύλληψη και τη συμβίωση των συνδικαλιστών πλάι στους ποινικούς κρατούμενους στις φυλακές. Σκηνές που φωτογραφίζουν τον νόμο του Ιδιώνυμου «περί των μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών» της κυβέρνησης Βενιζέλου.
«Ο Ντίνος ξεύρει τον προορισμό του. Οι σύντροφοί του τον περιμένουν. Μαζί τους θα αγωνισθεί ενάντια στη σαπίλα της κοινωνίας. Έτσι θα βρει την λύτρωσι αφού θα παλέβει διά το γκρέμισμα της ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΑΠΙΛΑΣ».
Αναφορικά με τα γυρίσματα της ταινίας αξίζει να αναφέρουμε: Ο Τατασόπουλος χρησιμοποίησε τόσο ερασιτέχνες όσο και επαγγελματίες ηθοποιούς, ανάμεσά τους τις Τζόλυ Γαρμπή, Καίτη Ντιριντάουα και τον Τάσο Κεφαλά. Έκανε γυρίσματα σε φυσικούς χώρους, μεταξύ των οποίων στις κενές φυλακές του Παλιού Στρατώνα και στον κινηματογράφο «Έσπερος» στην Πατησίων, όπου και χρησιμοποιήθηκαν ντεκόρ φιλοτεχνημένα από τον ζωγράφο Κ. Λογαριαστάκη με διευθυντή φωτογραφίας τον Εμμανουήλ Τζανέτη. «Τότε, δεν είχαμε την ευκολία των τεχνικών μέσων. Είχαμε όμως τον ενθουσιασμό. Η ταινία κατήγγειλε την εκμετάλλευση, την εξαθλίωση των εργαζομένων, τη βία, τα σάπια ήθη. Δεν υπολόγισα ότι ο περίφημος νόμος του «Ιδιώνυμου» περί «προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος» θα μ΄ έπιανε. Έτσι ήταν. Οι προοδευτικοί άνθρωποι και οι κομμουνιστές υπερασπίστηκαν τα ιδανικά τους με αίμα», θυμόταν χρόνια αργότερα σε συνέντευξή του στον «Ριζοσπάστη» ο Στ. Τατασόπουλος.
Η πρεμιέρα της ταινίας ήταν επεισοδιακή. Ο αιθουσάρχης του κεντρικού κινηματογράφου «Σπλέντιτ», όπου γινόταν η προβολή, φοβούμενος το «Ιδιώνυμο» τη ματαίωσε. Έτσι, οι μπομπίνες μεταφέρθηκαν σε αίθουσα στην Κοκκινιά, με τους χωροφύλακες να επιδίδονται σε σωματική έρευνα των θεατών για να προλάβουν δήθεν ταραχές και ένοπλες συμπλοκές. Η ταινία είχε τεράστια επιτυχία, η προβολή της συνεχίστηκε σε διάφορες πόλεις με μεγάλη ανταπόκριση του κοινού της επαρχίας και των λαϊκών συνοικιών. Το πρωτότυπο της ταινίας, μαζί με τα Επίκαιρα του ΕΛΑΣ, το έκαψαν οι χίτες στα Δεκεμβριανά.
Η κόπια της «Κοινωνικής σαπίλας» ξαναβρέθηκε το 1989, όταν ο σκηνοθέτης ύστερα από προτροπή της Αγλαΐας Μητροπούλου αναζήτησε σε κάποια αποθήκη του θεάτρου «ΡΕΞ» τα αμοντάριστα αρνητικά της ταινίας του. Η τεχνική αποκατάστασή τους οδήγησε στην εκτύπωση μιας νέας κόπιας εργασίας, η οποία μονταρίστηκε από τον Α. Τέμπο με τη βοήθεια και την επίβλεψη του ίδιου του Τατασόπουλου. Με το νέο σχέδιο ψηφιακής αποκατάστασης του 2017, ψηφιοποιήθηκε σε ανάλυση 2Κ επιτρέποντας την αποκατάσταση τμήματος του πρωτότυπου κάδρου. Αυτήν την κόπια θα έχουμε τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε.
To 1932 για να ασχοληθεί μια κινητογραφική άποψη με τέτοιο θέμα, υπερέβαινε και τον ποιό ευφάνταστο καλλιτεχνικό και κοινωνικού νού. Να σημειωθεί ότι μόλις το 1927- 1928
πρωτοχρησιμοποιήθηκε ο ζωντανός ήχος στο σινεμά ( ομιλούσες ταινίες ),μια και ώς τότε ήταν βουβές.
Ακόμα και στην τότε νεοσύστατη κινηματογραφική Σοβιετική άποψη τέτοιο φίλμ ( του ομιλούντος κινηματογράφου .. ) δεν υπήρξε. Και καλά καλά ούτε του βουβού έστω και προπαγανδιστικό κατά κάποιους, που έβλεπαν την Σοβιετική σχολή του κινηματογράφου ώς μόνο προπαγανδιστική μετά την Επανάσταση.
Στον Αμερικάνικο σινεμά, όχι μόνο δεν υπήρξε τέτοια θεματολογία, αλλά μάλιστα το αντίθετο υπήρξε στον βουβό σινεμά – εστω και καινοτόμο τεχνικά- το σκληρό ρατσιστικό φίλμ » η Γέννηση ενός έθνους». Το οποίο ρατσιστικό αυτό φίλμ θεωρείται και απ τα αρχέτυπα της Αμερικανικής κινηματογραφίας, για να ξέρουν οι κινηματογραφόφιλοι κάτι για τις Εθνικές κινηματογραφικές σχολές.
Ούτε στην Αγγλική αλλά ούτε στην Ιταλική ή Γαλλική κινηματογραφία φίλμ που να βάζει έστω και τον ελάχιστο κοινωνικό προβληματισμό δεν υπήρχε, μια και η ομιλούσα κινούμενη εικόνα στα 4-5 χρόνια ζωής είχε μεγάλη θεματολογία να πλασσάρει με βάση άλλα θέματα ιστορικής ρομαντικής αναφοράς και καθημερινής ίντριγκας. Το δομικό φίλμ, ώς κύρια βάση του Αμερικανικού σινεμά θα πρέπει να θεωρηθεί το γουέστερν και από κεί και πέρα να μπορέσει κανείς να κατανοήσει την εξελικτική της Αμερικανικής κινηματογραφίας.
Στην Ιταλία κυριαρχούσε και κυριαρχησε για χρόνια η σχολή ονομασθείσα σχολή των άσπρων τηλεφώνων , μέχρι την εμφάνιση του νεορεαλισμού το 1943 ( με κατοίκους ώς ηθοποιούς ήρωες ) και μετά, στην Γαλλία τα πράγματα ήταν μπερδεμένα και οι κοινωνικές αναφορές του αναφορές υπερέβαιναν την κοινωνική καθημερινότητα ώς βάση σεναριακής δόμησης, και στον Αγγλικό σινεμά το μουντό, πνιγηρό, εγκλωβιστικό Λονδίνο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά ώς βάση σπουδαίας συναισθηματικής ταινίας με τίτλο » συντομη συνάντηση », που ήταν και παραμένει σπουδαία γιατί έδειχνε τον Λονδρέζικο υπαρξιακό εγκλωβισμό, αλλά δεν τόλμησε να επεκταθεί στον Λονδρέζικο κοινωνικό εγκλωβισμό.
Στην Γερμανική της Βα’ι’μάρης κινηματογραφία το 1927, υπάρχει το βουβό ασπρόμαυρο αριστούργημα της ιστορίας του κινηματογράφου » Βερολίνο η συμφωνία μιας μεγαλούπολης » αλλά και αυτό με περισσότερες πολιτικοποιημένες αναφορές , και λιγώτερο έως καθόλου με κοινωνικές ερμηνείες, αυτών των πολιτικών αναφορών.
Η Ελληνική , στα σπάργανα χωρίς τεχνικά μέσα.. με τον αυτοσχεδιασμό να περισσεύει και χωρίς ώς τότε μεγάλο παραγωγικό βάθος στο βουβό φίλμ , δημιούργησε και ονοματοδότησε »ώς κοινωνική σαπίλα » το φίλμ του Τατασόπουλου το 1932 που μόνο και η αναφορά στον όρο κοινωνικό επαρκούσε και επαρκεί για να καταχωρηθεί το φίλμ μια μελέτη και σπουδή της 7ης τέχνης ώς τώρα για τα κοινωνικά προβλήματα , τα οποία η εποχή ή οι εποχές θέτουν στην ιδεολογική θεώρηση και πολιτικόκοινωνική πρακτική. Ο συνδυαστικός τίτλος κατάδειξης της κοινωνικής σαπίλας, είναι τόλμημα και καλλιτεχνική πρωτοπορεία πρωτοφανής από κινούμενη ομιλούσα εικόνα της εποχής , και με τα περιορισμένα τεχνικά Ελληνικά μέσα της εποχής στο επίπεδο της θεώρησης και τεκμηρίωσης ρεαλιστικότερα του θέματος .. – πέρα απ την πρόταση άποψη του σκηνοθέτη να καταπολεμηθεί η κοινωνική σαπίλα ( που έπαιζε ο ίδιος για να δείξει το ιδεολογικό κινητροποιό καλλιτεχνικό εναυσμά του ).
Τα κινηματογραφικά στοιχεία ακόμα και σκηνοθετικά ευρύματα και κινηματογραφικές λήψεις της κάμερας, για την υποστήριξη του σεναριου απ το φίλμ του Τατασόπουλου, μέχι και ελάχιστα στοιχεία της θεματολογίας , είναι διάσπαρτα στον Ιταλικό νεορεαλισμό, αλλά και σε όλες τις μετέπειτα κινηματογραφικές παγκόσμιες απόψεις για να πλησιάσουν το κοινωνικό πολιτικό διαρθρωτικό θέμα, που όλο τον εικοστό αιώνα υπήρξε κύρια ιδεολογική απασχόληση, και στην Ελλάδα με ισχυρή μάλιστα ένταση.
Τh.