Αλέξανδρος. Το χωριό με μακραίωνη μουσική λαϊκή παράδοση στην Λευκάδα (του Θοδωρή Γεωργάκη)

Δεύτερος από αριστερά ο Θανάσης Βλάχος (Καρανάσος) και πέμπτος ο Χρήστος Βρεττός (Βερεστόντας)

Του Θοδωρή Γεωργάκη*

Κατ’ αρχάς, για την οικονομία και την σωστή μουσική, μα και κοινωνική παρουσίαση του χωριού Αλέξανδρος, να επισημάνομε πως απαρτίζεται από τρεις κοντινούς οικισμούς, τα Μαυρογιαννάτα, τα Κολυβάτα και την Κιάφα, όμως στο νησί ολόκληρο και προσωπικά γνωρίζομε αυτό το χωριό με το γενικό όνομα Αλέξανδρος. Τα Μαυρογιαννάτα είναι ο ομφαλός, θα λέγαμε, του χωριού και βρίσκονται πέριξ της πλατείας στο κέντρο του μικρού οροπέδιου της περιοχής, τα Κολυβάτα, που πήραν το όνομά τους απ’ το επίθετο Κολυβάς και βρίσκονται ανατολικά ακριβώς στην ρίζα των Σκάρων και μπροστά τους εκτείνεται το Λιβάδι, και η Κιάφα στο νοτιοανατολικό σημείο, αριστερά στον δρόμο που οδηγεί προς τα Πλατύστομα.

Χορός στην πλατεία του Αλέξανδρου το 1950

Κατά μερικούς Λευκαδίτες, κυρίως λαογράφους, η Κιάφα, πιθανό να πήρε το όνομά της από κάποιες οικογένειες που εγκαταστάθηκαν εκεί απ’ την αντίστοιχη Κιάφα του Σουλίου. Η δική μας έρευνα αποκαλύπτει πως δεν υπάρχει καμία τέτοια περίπτωση, αφού το κυρίαρχο επίθετο Κόκλας του οικισμού, προέρχεται καθαρά απ’ την Ζάκυνθο και τα εκεί Κοκλάτα. Η λέξη Κιάφα υπάρχει και στα Γιάννενα, εκτός του Σουλίου, και σημαίνει, κατά τον Γιαννιώτη συγγραφέα Κώστα Φωτόπουλο, στο έργο του «ΤΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ», λιβάδι, βοσκότοπο, εκδοχή πιο κοντά στην πραγματικότητα, αφού βοσκότοποι υπήρχαν στους Σκάρους και στο οροπέδιο του Αλέξανδρου, από αρχαιοτάτων χρόνων, όπως θα δούμε αναλυτικότερα παρακάτω, ειδικά δε αυτή η περιοχή προσιδιάζει μορφολογικά περισσότερο με βοσκότοπο…

Ο Στάθης Σούνδιας (Μέτορας) με το κλαρίνο

Είναι καταπληκτικό αυτό που συμβαίνει με το χωριό του Αλέξανδρου, ή μάλλον, για να είμαστε ακριβέστεροι να χρησιμοποιήσομε ιστορικό χρόνο και να πούμε «συνέβαινε στο χωριό του Αλέξανδρου» και εννοούμε την μακραίωνη Λαϊκή Μουσική Παράδοση αυτού του χωριού, που έφτασε αναλλοίωτη μέχρι στις παρυφές των ημερών μας, αφού η ουσιαστική του ερήμωσή του, που άρχισε την δεκαετία του 1970, με την σταδιακή μετεγκατάσταση των κατοίκων στην παραλιακή Νικιάνα, άδειασε ουσιαστικά το χωριό και ατόνησε αυτή η μουσική πανδαισία, για την οποία, ο Αλέξανδρος, θεωρείται το πιο μουσικό χωριό, όχι μόνο της Λευκάδας, αλλά στο Πανελλήνιο!!!

Κολυβιάτες στον προαύλιο χώρο του Αγ. Νικολάου. Τρίτος από δεξιά στη μεσαία σειρά ο Ξεν. Βρεττός

Βέβαια υπήρξαν σωστικές κινήσεις όσων κατοίκων θέλγονται και συγκινούνται απ’ τις φυσικές ομορφιές, μα και την πάμπλουτη πολιτιστική κληρονομιά και ιστορία του χωριού και προχώρησαν στην δημιουργία του τοπικού Πολιτιστικού συλλόγου «ΦΗΓΟΣ», ένας σύλλογος με πλούσια πνευματική δραστηριότητα, που, τουλάχιστον, διέσωσε και διασώζει το παρελθόν αυτού του μοναδικού χωριού του νησιού, με πολύμορφες εκδηλώσεις! Ακόμη. Δύο άλλοι Πολιτιστικοί σύλλογοι, «ΟΙ ΣΚΑΡΟΙ» και ο «ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΛΕΞΑΝΡΔΙΤΩΝ ΑΘΗΝΑΣ», που δραστηριοποιούνται αντίστοιχα σε Νικιάνα και Αθήνα, είναι πράγματι φορείς και διασώστες της πολιτιστικής παράδοσης του χωριού τους, διατηρώντας μια σημαντική πολιτιστική δραστηριότητα, λειτουργώντας συνάμα και θεατρική ομάδα, με σπουδαίες θεατρικές παραστάσεις.

«Πλατύστομα κι Αλέξανδρος είναι χορευταράδες και στην Καρυά στον πλάτανο βαράνε οι ζουρνάδες!»

Χορός Αλεξανδριτών σε καφενείο της Νικιάνας

Απλά, λιτά και απέριττα η Λευκαδίτικη Λαϊκή Μούσα, στο γνωστό τραγούδι, που διέσωσε ο Πανταζής Κοντομίχης και στο οποίο περιγράφονται σκωπτικά τα χαρίσματα, αλλά και τα «κουσούρια» του κάθε χωριού του νησιού, μας δίνει παραπάνω το μουσικό στίγμα του Αλέξανδρου! Όπως, επίσης και ο Αλεξαντρίτης Φίλιππος Κολυβάς, διαχειριστής σύγχρονης ιστοσελίδας, μας έχει δώσει καταπληκτικά γραπτά ιστορικά μα και φωτογραφικά στιγμιότυπα του εντυπωσιακού μοναδικού μουσικού παρελθόντος του χωριού του, ένα μουσικό παρελθόν, που έφτανε στο σημείο, πέραν απ’ τις σταθερές γιορτές, πανηγύρια και γάμους, απ’ τα βάθη των αιώνων και κάθε Κυριακή στο χωριό να στήνονται γλέντια, με ζουρνάδες και νταούλια, μέχρι και πέραν σχεδόν του 1920! Υπήρχαν τοπικές ζυγιές και κομπανίες οι οποίες με τον χρόνο εμπλουτίστηκαν με βιολιά και λαούτα, αλλά και μετέπειτα με το κλαρίνο, προεξάρχοντος του κορυφαίου Λευκαδίτη και Αλεξαντρίτη κλαρινίστα Καρανάσου.

Οικογενειακή φωτογραφία το 1926 στον Αλέξανδρο

Πέρα απ’ τις πανθομολογούμενες και εντυπωσιακές μουσικές καταβολές του Αλέξανδρου, η έφεση των κατοίκων στην ποίηση ήταν ακόμη μια εντυπωσιακή πνευματική έκφανση και λειτουργία αυτού του χωριού, που έδωσε μια πλειάδα λαϊκών ποιητών, έτσι όπως τους παρουσιάζει ο πανεπιστημιακός Σπύρος Βρεττός στο έργο του «ΟΙ ΛΑΪΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ, (1900-1985) ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ». Μια δυάδα, ως εκ τούτου, πνευματικοκαλλιτεχνκών γνωρισμάτων του Αλέξανδρου, που πρέπει να βρει την δέουσα θέση στην Λευκαδίτικη ιστορία και στα Γράμματα. Και σε τούτο ακριβώς στοχεύει η παρούσα αναφορά μας στο ιστορικό αυτό χωριό, η εκκίνηση του οποίου φτάνει στην αρχαιότητα! Και φτάνει τόσο μακριά, αφού η ύπαρξη του χρυσοφόρου βουνού των Σκάρων, που δεσπόζει του χωριού, έδινε από αρχαιοτάτων χρόνων, την δυνατότητα ύπαρξης υλοτόμων, βοσκών, γεωργών και πολλών άλλων προσοδοφόρων εφαρμογών περιμετρικά του βουνού.

Τυροκόμηση στο «χρυσοφόρο βουνό των Σκάρων»

Αυτή η πιθανή αρχαιοελληνική προέλευση του χωριού φαίνεται να αυγαταίνει, και κατά κάποιον τρόπο να τεκμαίρεται και απ’ την Λευκαδίτικη παράδοση, η οποία θέλει το όνομα Αλέξανδρος, κατά μία εκδοχή, να προέρχεται απ’ τον έναν εκ των Τριών Αγίων Πατέρων, που μόνασαν στο ομώνυμο μοναστήρι, εκεί σε μια κόχη των Σκάρων, απ’ το 325 μ.Χ! Είναι γνωστή στους Λευκαδίτες η εκκλησιαστική ιστορία με τους τρεις Αγίους Πατέρες, οι οποίοι πήραν μέρος στην Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο, το 325 στην Νίκαια της Βιθυνίας, στην οποία μετείχε και ο επίσκοπος της Λευκάδος Αγάθαρχος, απ’ την πνευματική ακτινοβολία του οποίου γοητευθέντες τον ακολούθησαν στην Λευκάδα και έφτασαν στον Βράχο των Σκάρων, όπου και δημιούργησαν το πρώτο χριστιανικό μοναστήρι, ενώ συγχρόνως, έδωσαν και το όνομα στα δύο επίνεια του Αλέξανδρου, την Νικιάνα, που σημαίνει Νέα Νίκαια και στον Επίσκοπο προς τιμήν του Αγάθαρχου!

Πανηγύρι στο Μοναστήρι των Αγίων Πατέρων το 1964. Στο κέντρο με το λαούτο ο Χρήστος Βρεττός (Βερεστόντας)

Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΦΛΕΒΑΣ ΤΩΝ ΑΛΕΞΑΝΡΔΙΤΩΝ

Αλλά ας δούμε, ή μάλλον ας προσπαθήσομε να ερμηνεύσομε ιστορικά, οικονομικά και κοινωνιολογικά αυτό το μέγιστο πλεονέκτημα, μα και χάρισμα και ταλέντο των κατοίκων του Αλέξανδρου, έτσι όπως το περιγράψαμε με την καταπληκτική έφεσή τους στην μουσική, πρωτίστως, που μας αφορά και παρεμπιπτόντως στην ποίηση, την στιγμή, μάλιστα, που όντες καθαρά ξωμάχοι, πάλευαν να αναστήσουν οικογένειες και να επιβιώσουν… Που οφείλεται, λοιπόν, σε ποιούς καθοριστικούς, ή γονιδιακούς παράγοντες αυτή τους η καλλιτεχνική φλέβα; Πως είναι απ’ τα ελάχιστα χωριά της Ελλάδας όλης με τέτοια μουσική παράδοση, η συχνότητα έκφρασης της οποίας δημιούργησε μια εξαιρετική παράδοση χορευτών, τραγουδιστών και Λαϊκών Οργανοπαιχτών, για τους οποίους σήμερα μιλάμε με σεβασμό και απέραντη εκτίμηση;

Χορός σε Αλεξανδρίτικο γάμο το 1968. Δεύτερος από αριστερά ο Μήτσος Φρεμεντίτης (Μελιτζούρας)

Ιστορικά, προαναφέραμε, ο Αλέξανδρος, σαν οικισμός χάνεται στα βάθη των αιώνων. Η ύπαρξη του βουνού των Σκάρων έδινε την δυνατότητα να αναπτυχθούν πολλές εφαρμογές στα πλάγια, στις κορφές του μα και στους πρόποδές του, όπου σχηματίζεται η μεγάλη επίπεδη έκταση, γνωστή σαν Λιβάδι του Αλέξανδρου, άρα διασφαλίζεται η ανθρώπινη παρουσία εδώ στον χώρο από αρχαιοτάτων χρόνων. Κυρίως οι ασχολίες των κατοίκων ήταν πρωτίστως η κτηνοτροφία και η γεωργία και ακολούθως η υλοτομία, σε έναν βαθμό, γιατί σίγουρα απ’ τα κοπάδια υπήρχε υπερβόσκηση, αλλά και η κατασκευή ξυλοκάμινων, μια ασχολία για την οποία οι Αλεξαντρίτες αποκαλούνταν και «Καρβουνιαραίοι» απ’ τα όμορα χωριά των Σφακιωτών… Μάλιστα, όταν κάποια γυναίκα Αλεξαντρίτισσα παντρεύονταν στα χωριά των Σφακιωτών την αποκαλούσαν «Καρβουνιάρω»…

Ο Κώστας Κακλαμάνης (Ρίπας) με το κλαρίνο στο κέντρο της φωτογραφίας

Κυρίως αυτή η ποιμενική ζωή των κατοίκων του Αλέξανδρου, είναι το πρώτο έναυσμα για το τραγούδι! Δεν υπάρχει βουνοκορφή και λαγκαδιά στη χώρα μας γενικά, με τσοπαναραίους, που να μην αντιλαλεί του τραγούδι! Είναι η φύση του επαγγέλματος τέτοια, όπου ο τσοπάνης καθήμενος κατά κανόνα στο ξέφωτο στο κοντρόνι και επιτηρώντας τα ζώα, πως να μην σιγομουρμουρήσει, ή να μην «κελαϊδήσει» κάποιον σκοπό! Πώς να μην εξωτερικεύσει τα μυριάδες αισθήματα, που κατακλύζουν στις κορφές την ψυχή του, για να δικαιωθεί ο ποιητής μας που μας εντυπωσιάζει, με το: «Λαμπρός πανώριος κόσμος ο κόσμος του βουνού, που την ψυχή ανεβάζει στα ύψη τ’ ουρανού!». Είναι μια κίνηση το τραγούδι και η μουσική συνυφασμένη άρρηκτα, από αιώνων, με την ζωή του Έλληνα βοσκού, εξ άλλου δική του επινόηση είναι και το πρώτο απλούστατο μουσικό όργανο, η φλογέρα, ο πρόδρομος του ζουρνά και του κλαρίνου!

Πανηγύρι στην πλατεία Αλεξάνδρου (μαχαλάς Μαυρογιαννάτα) το 1953

Αυτή ακριβώς η πάναγνη συνήθεια των πολλών Αλεξαντριτών βοσκών στις πλαγιές των Σκάρων και μάλιστα υποβαλλόμενοι και απ’ το εκπληκτικό τοπίο, όσο και την μαγευτική θέα στα Ακαρνανικά και στο Ιόνιο, έγινε δεύτερη φύση τους, έγινε η καθημερινή τους ξαγκούσεψη στην τραχιά ζωή τους, πότισε την ψυχή τους, το είναι τους με αισθήματα φιλοκαλίας, φάνηκε διέξοδος στο ξεφάντωμα της καρδιάς, που τόσο ανάγκη έχει ο άνθρωπος και μεταφέρθηκε στο χωριό, στους τρεις οικισμούς του, Κολυβάτα, Μαυρογιαννάτα και Κιάφα, όπου το Α ΚΑΠΕΛΑ τραγούδι, τους καιρούς της έλλειψης μουσικών οργάνων, σίγουρα αναζήτησε και τα ανάλογα μετέπειτα, όταν κάλλιωσαν οι καιροί, μουσικά όργανα και θέριεψε και έγιναν σχεδόν θεσμός στο χωριό ο χορός και το τραγούδι, για να μετατραπεί ουσιαστικά σε ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΟΥΣΙΚΗ του χωριού, που το συνοδεύει αιώνες τώρα και το καθιστά «μοντέλο» και παράδειγμα μοναδικό στη χώρα συνδυασμού ξωμαχιάς και μουσικής! Διότι στον παλιό Αλέξανδρο δεν υπήρχε οικογένεια και σόϊ που να μην έχει τραγουδιστή, οργανοπαίχτη, ή χορευτή, όπως θα παρουσιάσομε παρακάτω έναν σχετικό κατάλογο με αυτές τις εκπληκτικές μουσικές δραστηριότητες!

Αλεξανδρίτες στο πανηγύρι της Βαυκερής (Αγίας Μαρίνας) το 1965. Τρίτος από δεξιά ο Νίκος Βρεττός (Μπακατώρος)

Μα, πέρα από αυτή την ιστορική όσο και φυσιοκρατική παραπάνω άποψη, για τον μουσικό πληθωρισμό των Αλεξαντριτών, σίγουρα υπάρχει και η κοινωνιολογική πλευρά η οποία, κατά την προσωπική μας έρευνα, πάνω σε δυο παράγοντες στηρίζει αυτή την μουσική έξαρση στο χωριό. Πρώτον στον οικονομικό παράγοντα, γιατί φαίνεται πως όλες αυτές οι ξωμάχικες εφαρμογές, που προαναφέραμε, τους προσπόριζαν κάποια οικονομική, όχι άνεση βέβαια, αλλά βοήθεια, που τους συνέδραμε στην κατασκευή και αγορά μουσικών οργάνων και δεύτερον στον γονιδιακό, τον κληρονομικό παράγοντα, αφού, όπως θα αναλύσομε παρακάτω, με στοιχεία, επαναλαμβάνομε, της δικής μας έρευνας πάντα, το κυρίαρχο επίθετο στον Αλέξανδρο, «Σούνδιας», είναι καθαρά λατινικό και σημαίνει τραγουδιστής, εξ ου και το λατινογενούς ρίζας αγγλικό sound, ήχος!

Πρώτος από αριστερά καθιστός ο Φώτης Κατσαρός (Καραγιάννης), μαθητής του Καρανάσου στο κλαρίνο

Σίγουρα οι κάτοικοι του Αλέξανδρου, μέσα απ’ τις πολυποίκιλες απολήψεις και δυνατότητες των Σκάρων, μάλλον θα ήταν ελαφρά σε καλύτερη οικονομική κατάσταση απ’ τα υπόλοιπα χωριά. Πολλά ποίμνια, άρα ικανοποιητική κτηνοτροφική παραγωγή, πιθανόν και εμπορεύσιμη, πολλά ξυλοκάμινα για κάρβουνο, σαφέστατα εμπορεύσιμο στην μικρή αγορά της χώρας, πολλά άλογα και μάλιστα εύσωμα, τα οποία οι Αλεξαντρίτες χρησιμοποιούσαν για να τραβάνε τα κυπαρίσσια απ’ τους κυπαρισόλογγους, προκειμένου να τα σχίσουν και να δημιουργήσουν τα ματέρια, τα σκόρτσα και τις σανίδες των υπό κατασκευή σπιτιών, μια εργασία που την γνώριζαν άριστα, γι αυτό και τους καλούσαν στα όμορα χωριά! Γενικά μια σημαντική δραστηριότητα των Αλεξαντριτών, που τους προσπόριζε κάποια οικονομικά οφέλη, μη φανταστεί κανείς υπερβολικά πράγματα, αλλά πάντα συγκρίνοντας με τα υπόλοιπα χωριά του νησιού…

Στο Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου Σκάρων (σκάλα Ηγουμενείου). Όρθιος στο κέντρο ο Ξεν. Βρεττός

Αυτή η έστω και γλίσχρα οικονομική τους δυνατότητα τους έδινε το δικαίωμα, όπως προείπαμε, να μπορούν να δημιουργούν και στον οικείο τους χώρο αυτόν της μουσικής, αφού δύνονταν να προμηθευτούν μουσικά όργανα! Να επισημάνομε, επί πλέον, σε αυτό το σημείο, πως, αυτή η έστω μικρή οικονομική υπεροχή των Αλεξαντριτών, έναντι των άλλων χωρικών του νησιού, προκύπτει ακόμη απ’ τα χρόνια της τουρκοκρατίας στο νησί, (1479-1684) και μπορεί να τεκμηριωθεί, κυρίως, στα ύστερα τουρκικά χρόνια, περί το 1650, όταν υπάρχει μια πληθώρα Αλεξαντρίτικων χοτζετιών, ουσιαστικά συμβόλαια αγοραπωλησιών, τα οποία μνημονεύει ο απαράμιλλος Πάνος Ροντογιάννης, στο εκπληκτικό δίτομο έργο του με τίτλο «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΛΕΥΚΑΔΟΣ». Μα, ακόμη ένα σημαντικό γεγονός αυτής της οικονομικής μικροεπάρκειας του χωριού είναι η ύπαρξη των δύο Καστρομονάστηρων με τις τεράστιες κτηματικές περιουσίες, στις υπώρειες των Σκάρων, του Αγίου Γεωργίου και της Κόκκινης Εκκλησιάς!

Ο Γιωργάκης Κόκλας το 1975 στο χορό

ΤΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΓΟΝΙΔΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΤΑΒΟΛΕΣ…

Η δεύτερη κοινωνιολογική εξήγηση, αυτού του μουσικού κρεσέντου του Αλέξανδρου έχει, όπως προείπαμε, άμεση σχέση και γονιαδιακή, θα λέγαμε, με την προέλευση των κατοίκων. Τα επίθετα που υπάρχουν στον Αλέξανδρο, έτσι, όπως καταγράφονται από αρχειακές πηγές, μα κυρίως απ’ τα προαναφερθέντα δημοσιευεθέντα τουρκικά χοτζέτια, είναι: Σούνδιας, Μανωλίτσης, Δουβίτσας, Βρεττός, Κακλαμάνης, Δαμιανής, Κονδυλάτος, Σέρβος, Κολυβάς, Κόκλας, Κατσαρός, Βλάχος, Φρεμεντίτης, και τέσσερα ακόμη επίθετα τα οποία δεν υπάρχουν από δεκαετιών στον Αλέξανδρο, Μαράκης, Παπανελόπουλος, Μορφέσης και Φρουσαλιάς, μάλλον από έλλειψη αρρενογονίας. Ειδικότερα το επίθετο Φρουσαλιάς, φαίνεται να έρχεται απ’ τα βάθη των χρόνων, να είναι το γηγενές και αυτόχθονο, αφού υπάρχει ακόμη και σήμερα στον Αλέξανδρο περιοχή «Στου Φρουσαλιά».

Δεξιά στη φωτογραφία ο Γιώργος Μανωλίτσης (Κουβαλιάς) το 1950 ο οποίος ασχολήθηκε και επαγγελματικά με το λαούτο

Σίγουρα και ο Αλέξανδρος, δέχθηκε τα περισσότερα ανωτέρω επίθετα στον χώρο του κατά την εποχή των Τόκκων στο νησί, (1362-1479), όταν υπήρξε ευρείας τάξεως πληθυσμιακή διαστρωμάτωση, σύμφωνα με το κορυφαίο μας ιστορικό Πάνο Ροντογιάννη, και δημιουργούνται τότε τα περισσότερα χωριά του νησιού, ενώ ο Κερκυραίος συγγραφέας Σπύρος Ασωνίτης στο έργο του «ΤΟ ΝΟΤΙΟ ΙΟΝΙΟ ΣΤΟΝ ΟΨΙΜΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ», σελίδα 254, κατηγορηματικά αναφέρει πως η Δυναστεία των Τόκκων εμπλούτισε το νησί της Λευκάδας με Έλληνες και Φράγκους. Μια ιστορική καταγραφή, εξ άλλου που παρουσιάζει και ο Κωνσταντίνος Μαχαιράς, ο οποίος αναφέρει πως, εκτός των Λατινογενών κατοίκων στα άλλα χωριά του νησιού, το χωριό του Αγίου Πέτρου είναι καθαρά δημιούργημα Λατίνων της Καλαβρίας, περί το μέσον του 14ου αιώνα, επίθετα όπως Μagreli, Roboti, Loupeti, Kourti, Fatouro, Batista, Furlano, Soldato, Delaporta, Patricio και λοιπά χαρακτηριστικά επίθετα του Αγίου Πέτρου, τα οποία στο διάβα των χρόνων εξελληνίσθηκαν.

Στο χωριό του Αλέξανδρου, που μας αφορά, τρία εκ των επιθέτων που προαναφέραμε είναι Λατινογενούς προέλευσης. Είναι τα επίθετα Σούνδιας, Σέρβος και Φρεμεντίτης. Για τα δύο πρώτα γνωρίζομε τις απόψεις και του Πάνου Ροντογιάννη και του Αλεξαντρίτη καθηγητή Σπύρου Σούνδια, ότι πιθανόν να είναι Σερβικής προέλευσης, κάτι που υποδηλώνει το ίδιο το επίθετο Σέρβος. Η δική μας, όμως έρευνα έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι, τα τρία ανωτέρω επίθετα είναι Λατινογενή. Σε ότι αφορά το επίθετο Σούνδιας αναφέραμε την Λατινική του ρίζα, που σημαίνει ηχοποιός, άρα τραγουδιστής, ή οργανοπαίχτης!!! Γι αυτό και μιλήσαμε για γονιδιακή εκδοχή στην ανάλυσή μας πως αυτό το χωριό, πέρα ως πέρα, ήταν όλο μια μουσική πανδαισία! Το κυρίαρχο επίθετο Σούνδιας, ως εκ τούτου, και οι μουσικές ιδιότητες και ικανότητες των μελών του μπόλιασε ολόκληρο το χωριό!!! Να, λοιπόν πως παντρέψαμε παραπάνω τους τρεις παράγοντες, τον φυσιοκρατικό, δηλαδή το έξοχο περιβάλλον των Σκάρων με την ποιμενική ζωή, τον κοινωνιολογικό, με την οικονομική του διάσταση και τον γονιδιακό, την μουσική κληρονομικότητα, δηλαδή, πρώτα των Σουνδαίων του χωριού, για να ερμηνεύσομε αυτή την μακραίωνη μοναδική ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ!!!

Αν και δεν είναι του παρόντος, απλά και πληροφοριακά, γιατί σίγουρα θα ενδιαφέρει πολλούς Αλεξαντρίτες, να αναφερθούμε στην προέλευση κάποιων εκ των επιθέτων του χωριού, εκτός του Σούνδιας, που αναλύσαμε παραπάνω, όπως, Σέρβος και Μανωλίτσης. Παραθέτομε παρακάτω τα στοιχεία που η δική μας έρευνα έφερε στο φως, σχετικά με την προέλευσή τους. Για το επίθετο Σέρβος, το οποίο έχει δώσει και μέλη στην τάξη των Ευγενών της χώρας, θα αναφέρομε, πως δεν έχει σχέση και προέλευση απ’ την σημερινή Σερβία, αλλά…

Πρώτον. Σύμφωνα με τον ευγενή Λευκαδίτη συγγραφέα Σπύρο Παπαδόπολη – Σταύρου, η μητέρα του κατάγονταν απ’ την γνωστή αρχοντική οικογένεια των Σταύρου στην Χώρα, στο έργο του Η ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΕΥΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΛΕΥΚΑΔΑ, σελίδα 36, αναφέρει πως το επίθετο Σέρβος προέρχεται απ’ το λατινικό Servo, που σημαίνει υπηρετώ, υπηρεσίες, υπηρέτης, εξ ου και το πολυχρησιμοποιούμενο σήμερα στην Ελλάδα αγγλικό service!

Δεύτερον. Είναι μεν το επίθετο Σέρβος καθαρά λατινογενές, αλλά στην χώρας μας πρωτοπαρουσιάζεται στην Κρήτη απ’ το 14ο αιώνα και από εκεί κάποιες οικογένειες Σέρβου έχουν φτάσει στα Επτάνησα, με πρώτο σταθμό το χωριό Πρόννοι της Κεφαλλονιάς, απ’ τον 15ο αιώνα, όταν τα τρία νησιά, Ζάκυνθος, Κεφαλλονιά και Λευκάδα, ανήκαν στην δυναστεία των Τόκκων, (1362-1479). Απ’ του Πρόννους της Κεφαλονιάς Σερβαίοι διαπεραιώθηκαν και στην Λευκάδα, όπως, εξ άλλου, μια πλειάδα άλλων επιθέτων, (Βλέπε, το βιβλίο μου ΣΦΑΚΙΩΤΕΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ. ΛΙΚΝΟ ΚΑΡΥΑΣ, στο οποίο αναφέρονται όλα τα Κρητικής προέλευσης επίθετα, που μέσω Κεφαλλονιάς και Ζακύνθου, έφτασαν και στην Λευκάδα προτουρκικά, ήτοι τον 15ο αιώνα).

Επειδή, λοιπόν, με χειρουργική λεπτότητα θα λέγαμε, προσεγγίζουμε τα θέματα των ερευνών μας, παρουσιάζομε το σχετικό εδάφιο, στο οποίο αρχειακά καταχωρείται αυτή η Κρητική προέλευση του επιθέτου Σέρβος. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ. ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ ΤΟΥ ΤΕΤΑΡΤΟΥ ΚΡΗΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ. ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ 29 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΕΩΣ 3 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1976. ΤΟΜΟΣ Β, ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΚΑΙ ΜΈΣΟΙ ΧΡΟΝΟΙ. Εδώ στα πεπραγμένα του Δ΄ Κρητολογικού Συνέδριου δημοσιεύεται η εισήγηση – εργασία του Κεφαλλονίτη συγγραφέα Γεράσιμου Πεντόγαλου, σελίδα 415, σημειωτέον έχει και ο ίδιος Κρητική προέλευση, με τίτλο ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑΣ ΑΠΟ ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ, αποκαλυπτική εισήγηση για το επίθετο που εξετάζομε, αλλά, παρεππιπτόντως, και για το επίθετο Φωτεινός, το οποίο αποδεικνύεται και αυτό Κρητογενές!. Ακολουθεί το σχετικό εδάφιο…

(… Η περιοχή των Πρόννων έχει σημαντικό αριθμό οικογενειών με Κρητικά επίθετα, που σημειώνονται στα έγγραφα των νοταρίων σε στενές σχέσεις μεταξύ τους, όπως οι οικογένειες, Σαλονίκιου, Πουλάκη, Πεντόγαλου, Σκαλιώτη, Φασόη, Σκουλά, Φωτεινού, Λάουδα, Μανωλάκη, Σαλιβαρά και Σέρβου…).

Επίσης, το επίθετο Μανωλίτσης είναι Κρητικής προέλευσης! Η κατάληξη -τσι φανερώνει πληθώρα, όπως Πετρίτσι, πληθώρα πέτρας, Διαβολίτσι, πληθώρα διαβόλων, Γεωργίτσι, πληθώρα Γιώργηδων, άρα Μανωλίτσι, πληθώρα Μανώληδων! Προέρχεται απ’ τον χώρο του Ηρακλείου, όπου και σήμερα υπάρχει σε μεγάλη έκταση. Ο Κωνσταντίνος Σάθας στο έργο του «ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΕΛΛΑΣ», σελίδα 298, και ειδικότερα στο εδάφιο που αναφέρεται στην άλωση του Χάνδακα απ’ τους Τούρκους στα 1669, καταγράφει το ποίημα – θρήνο για την πτώση της πόλης και της Κρήτης ολάκερης στα χέρια των τούρκων, του Κρητικού και μετέπειτα Ζακύνθιου Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή ο οποίος καλεί σε στίχους του τους Μανωλίτσηδες του νησιού, προφανώς ευκατάστατους Κρητικούς, να σπεύσουν και να συνδράμουν με κάθε τρόπο τον πολιορκούμενο Χάνδακα…

ΟΡΓΑΝΟΠΑΙΧΤΕΣ, ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

Μετά την παρένθεση για την προέλευση κάποιων επιθέτων του Αλέξανδρου, ας μπούμε ξανά στα μουσικά μονοπάτια του χωριού… Οι Λαϊκοί Οργανοπαίχτες του Αλέξανδρου, έτσι όπως τους καταγράφει ο Πανεπιστημιακός καθηγητής Σπύρος Βρεττός στο έργο του «OI ΛΑΪΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΗΣ ΛEΥΚΑΔΑΣ (1900-1985), ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ», ο οποίος ξεκινά την επιτόπια στα χωριά του νησιού έρευνά του περί το 1980, άρα έχει καλό ακόμη ηλικιακό υλικό, απ’ το οποίο εκμαιεύει σημαντικά πράγματα και σαφώς πλησιέστερα στην πρωτογενή παράδοση, σύμφωνα, λοιπόν με την έρευνά του οι τελευταίοι Λαϊκοί Οργανοπαίχτες του, αφού σαφέστατα υπάρχει καταπληκτική διάδοση και διαδοχή από παππού σε εγγονό, από αιώνων, στον Αλέξανδρο, είναι:

Παναγιώτης Σούνδιας (Μέτορας), βιολί

Στάθης Σούνδιας (Μέτορας) κλαρίνο

Θανάσης Βλάχος (Καρανάσος) κλαρίνο, αλλά και τραγουδοποιός

Χρήστος Βρεττός (Βερεστόντας), λαούτο, αλλά και επίσης τραγουδοποιός

Γεράσιμος Δουβίτσας (Σορώντας) τραγουδιστής

Ανδριανός Φρεμεντίτης, λαούτο

Γιώργος Μανωλίτσης, λαούτο

Σωκράτης Βλάχος, ζουρνά και κλαρίνο. Πατέρας του Καρανάσου

Χρήστος Βρεττός (Βρυώνης) λαούτο

Νίκος Βρεττός (Βρυώνης) κλαρίνο, αλλά και τραγουδοποιός

Κώστας Κακλαμάνης (Ρίπας), κλαρίνο

Σωτήρης Κακλαμάνης, βιολί

Φώτης Κατσαρός (Καραγιάννης) κλαρίνο. Μαθητής του Καρανάσου

Ξενοφώντας Βρεττός, τραγουδιστής και ιεροψάλτης

Τον Αύγουστο του 2012 έγινε στην πλατεία του Αλέξανδρου μια καταπληκτική ποιοτική πνευματικά γιορτή, με εισηγήτρια στο θέμα «ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΤΙΚΌ ΤΡΑΓΟΥΔΙ» την Ιωάννα Κόκλα, στην οποία εκδήλωση παρουσιάστηκε με ενάργεια, πιστότητα, αλλά και μεγάλη συγκίνηση αυτό το πάμπλουτο μουσικό παρελθόν του χωριού! Αναβίωσαν παραδόσεις, έθιμα, ονόματα και ψυχές, που εξακόντισαν το ενδιαφέρον του κόσμου στα ύψη, όπως και την συγκίνηση, μια εκδήλωση που απαθανάτισε ρεπορταζιακά και φωτογραφικά ο Φίλιππος Κολυβάς, διαχειριστής της ηλεκτρονικής εφημερίδας «ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΑ ΝΕΑ», απ’ την έξοχη δουλειά του οποίου αναδημοσιεύομε τα ονόματα των επίσης καταπληκτικών χορευτών του Αλέξανδρου, αφού, σύμφωνα και με το τραγούδι, που προαναφέραμε… «Πλατύστομα κι Αλέξανδρος είναι χορευταράδες»!!!

Αλλά και πώς να γίνει διαφορετικά με μια τέτοια γκάμα και πληθώρα οργανοπαιχτών; Που αλλού θα έβρισκε διέξοδο αυτός ο χείμαρρος των Λαϊκών Οργανοπαιχτών, παρά στον χορό, σε πανηγύρια και γιορτές, σε γάμους και χαρές; Πως το μουσικό ξεφάντωνα θα μετουσιώνονταν σε έκσταση παρά με το χορό; Πως η κοινωνική διάσταση όλης αυτής της μουσικής ατμόσφαιρας δεν θα συναντούσε και την πλευρά του νυφοπάζαρου, μέσα από κλεφτές ματιές και ερωτικά χορευτικά σκιρτήματα; Τα ονόματα των μερακλήδων χορευτών του Αλέξανδρου, λοιπόν, όπως καταχωρούνται στις στήλες της εν λόγω εφημερίδας είναι:

Γιωργάκης Κόκλας, Σωτήρης Κακλαμάνης, Ξενοφώντας Βρεττός, Κώστας Μανωλίτσης (Τσακός), Στάθης Σούνδιας (Παπαβασίλης), Σπύρος Δουβίτσας, Μπάμπης ο Γαδής, Νάσος Μανωλίτσης (Βρακάς), Βελισσάριος Μανωλίτσης (Τζαβούλιας), Νίκος Βρεττός (Μπακατώρος), Μήτσος Φρεμεντίτης (Μελιτζούρας), Λευτέρης Σούνδιας (Λευτεράκιας).

Η Λεμονιά Βλάχου, τρίτη γυναίκα του έξοχου Αλεξαντρίτη κλαριτζή Καρανάσου (Θανάσης Βλάχος), διέσωσε σε συνέντευξή της στον Σπύρο Σκαβενίτη το 2001, ότι αγαπημένο τραγούδι στον Αλέξανδρο ήταν το «Κυνηγός που κυνηγούσε»! Το τραγούδι αυτό, αφού, το καταγράψομε, θα σας αναφέρομε ποια είναι η «προέλευσή του.

Κυνηγός που κυνηγούσε εις τα δάση μια φορά
Έτυχε να συναντήσει μία έρημη εκκλησιά
Προχωρεί και μπαίνει μέσα με λυπητερή καρδιά
Βλέπει εκεί που προσκυνούσε μια μικρή καλογριά
Καλογρέα μου τις λέι τ’ όνομά σου επιθυμώ,
Τ’ όνομά σου και ας πεθάνω στο ερημοκλήσι αυτό…
Τ’ όνομά μου δε στο λέω γιατί θα με λυπηθείς
Να μην ήσουν η αιτία καλογρέα να με δεις…
Έλα πάτησε τον όρκο και παντρέψου μια φορά
Πάρεμε τον κυνηγάρη που σ’ αγάπησα πιστά…

Αυτό ακριβώς το τραγούδι το οποίο παρουσιάζεται σαν αγαπημένο στον Αλέξανδρο και μάλιστα απ’ την γυναίκα του κορυφαίου Αλεξαντρίτη οργανοπαίχτη, του Καρανάσου, η οποία έχει άμεση αυθεντική γνώση και αντίληψη στα μουσικά τεκταινόμενα του χωριού, το χόρευαν και στο Δημοτικό Σχολείο του χωριού μου, του Πινακοχωρίου των Σφακιωτών, την δεκαετία του 1960! Μάλιστα ήταν το μόνο τραγούδι, που όταν το τραγουδούσαν και χόρευαν τα κορίτσια σε ρυθμό σημερινού χασαποσέρβικου, θα λέγαμε με σημερινούς χορευτικούς όρους, ήταν το μοναδικό τραγούδι που μπαίναμε κ’ εμείς τα αγόρια στο χορό, γιατί είχε γρήγορο και σαλταριστό ρυθμό!!! Αυτό το τραγούδι το διεκδικεί σαν δικό της η Ζάκυνθος… Αλλά βλέπω πως και στην Λευκάδα τραγουδιόνταν και μάλιστα σε περισσότερα του ενός χωριά… Μετά τα ανωτέρω, εμείς θα ισχυρισθούμε πως είναι και Λευκαδίτικο…

Επίσης μια άλλη προσωπική μαρτυρία αποκαλύπτει, θαρρώ, δύο ακόμη παλιά Λευκαδίτικα τραγούδια που ακούγονταν παλιότερα στον Αλέξανδρο. Και τα δύο μου τα διέσωσε η μάνα μου Πολυξένη, η οποία με διαβεβαίωσε πως τα άκουσε στο Πινακοχώρι, στον γάμο της Δημήτρως του Κατράμη, που παντρεύτηκε στην Κατούνα, την δεκαετία του 1950, να τα τραγουδά η Θειά Στέλλα η «Καρβνιάρω» σε ρυθμό συρτό… Πρόκειται για την Αλεξαντρίτισσα γυναίκα του Χρήστου του Παπαδόπουλου, γνωστός σαν Μπούκας στο χωριό… Και τα δύο αυτά τραγούδια, που είναι γνήσια Λευκαδίτικα, όπως θα διαπιστώσετε και απ’ το λεξιλόγιο και το ύφος, με τις χαρακτηριστικές ντόπιες λέξεις «παγερίτσο», «παταγούδι» και «Ιβάρι», περιλαμβάνονται στο Μουσικό CD, με τίτλο «ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΕΓΙΑΝΙ ΣΤΗΝ ΛΕΥΚΑΔΑ», το οποίο, όπως προανέφερα, δημιουργήσαμε το 2010, μαζί με τον εξαίρετο μουσικό Παναγιώτη Φίλιππα απ’ τον Δρυμώνα, για το οποίο CD, θα κάνομε εκτενέστερη παρουσία.

Το πρώτο απ’ τα δύο αυτά τραγούδια έχει τίτλο «ΠΑΝΤΡΕΥΤΗΚΑ Η ΑΜΟΙΡΗ».

Παντρεύτηκα η άμοιρη και πήρα άντρα γέρο
Άκουσα τους γονέους μου και τώρα υποφέρω
Ολημερίς με φόρτωνε με δυο σακιά σιτάρι
Για να τα πάω στον μυλωνά, του κάνω παξιμάδι
Του στρώνω τρία στρώματα πεντέξι παγερίτσα
Σήκω μαράζι πλάγιασε σήκω μαράζι πέσε
Πέφτω αγκαλιάζω κούτσουρο, θεέ μην ξημερώσει
Πέφτω αγκαλιάζω μάρμαρο θεέ μου παταγούδι…

Το δεύτερο Αλεξαντρίτικο τραγούδι, που με τον τρόπο που προανέφερα έγινε κτήμα μου έχει τίτλο «Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» και το οποίο τραγούδι με μεγάλη χαρά διαπίστωσα πως το περιλαμβάνει στην συλλογή του «ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ» ο Πανταζής Κοντομίχης, όπως του το μετέφεραν επί τόπου στον Αλέξανδρο, περίπου στα 1975 οι ντόπιοι πληροφοριοδότες του Ξενοφώντας Βρεττός, Κώστας Κολυβάς, και Αναστασούλα Κόκλα 90 ετών τότε…

Θολώσαν τα ματάκια μου τη θάλασσα να βλέπω
Τον ταχυδρόμο να ρωτώ και γράμμα να μην έχω
Όσ’ άστρα έχει ο ουρανός και ψάρια το Ιβάρι
Τόσα καλησπερίσματα στα μάτια σου το βράδυ
Ενύχτωσε ποιόνε να δω, ποιόνε να χαιρετήσω
Τίνος ματάκια να κοιτώ, να κάτσω να δειπνήσω
Ενύχτωσε για τον ντουνιά, κακό πούναι για μένα
Να κάθομαι να καρτερώ με χέρια σταυρωμένα…

* Από το ανέκδοτο βιβλίο μου με τίτλο «ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΑ ΛΑΪΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ»