«Αντιγόνη» του Σοφοκλή: Μια παράσταση του Γυμνασίου το 1957 που συζητιόταν καιρό (επικαιροποίηση) – Του Διονυσίου Κούρτη

Επικαιροποιούμε μια παλιότερη ανάρτηση του συνεργάτη μας κ. Διονυσίου Κούρτη, με κάποιες μικροδιορθώσεις στο αρχικό άρθρο καθώς και νέα στοιχεία που παραθέτει ύστερα από επίμονη και επίπονη έρευνα ο συντάκτης:

Άννα Συνοδινού – Αντιγόνη Βαλάκου; ΟΧΙ!
ΕΛΠΙΝΙΚΗ ΚΑΚΛΑΜΑΝΗ – ΝΑΤΑΛΙΑ ΔΙΓΕΝΗ! (Σάββατο, 25.05.1957)

Έρευνα-επιμέλεια:
Διονύσιος Κούρτης, μαθητής της Η΄ τάξης του Γυμνασίου Λευκάδας

Ήταν μέρα Σάββατο, 25 Μάη του 1957. Στον Κινηματογράφο «Πάνθεον», όπου προβάλλονται, συνήθως, «επί της οθόνης τα ωραιότερα αριστουργήματα» του ελληνικού και διεθνούς κινηματογράφου, δεν χωρούσε να πέσει ούτε καρφίτσα. Η κατάλληλα διακοσμημένη σκηνή του κινηματοθεάτρου, από τον Γιάννη Αθηνιώτη, δεν είχε τίποτα να ζηλέψει και από τις πιο κεντρικές ακόμη αθηναϊκές σκηνές.

Άννα Σινοδινού – Βιβέτα Τσιούνη; ΟΧΙ!
ΕΥΛΑΜΠΙΑ (ΠΙΤΣΑ) ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ – ΙΩΑΝΝΑ ΝΙΚΟΛΟΥ! (Κυριακή, 26.05.1957)

Αφορμή για όλα αυτά στάθηκε η διδαχή (έτσι λεγόταν την εποχή εκείνη) της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή, του ωραιότερου, ίσως, από τα σωζόμενα δράματα του τραγικού ποιητή της κλασσικής αρχαιότητας, από μαθητές και μαθήτριες της τελευταίας τάξης (Η΄) του μικτού Γυμνασίου Λευκάδας. Η παράσταση θα δοθεί με εξαιρετική επιτυχία και την επόμενη μέρα, Κυριακή 26 Μάη του 1957, με διαφορετικούς στην πλειοψηφία τους πρωταγωνιστές.

Κρέων – Χορός. Κώστας Φωτεινός – Χρήστος Διγενής (Κορυφαίος)

Στους πρωταγωνιστές της εποχής εκείνης οι παραστάσεις αυτές θα μείνουν αξέχαστες, έστω και αν αδυνατίζουν σήμερα οι μνήμες, αλλά και ο απλός κόσμος που τις παρακολούθησε θα τις θυμάται για καιρό. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν οι πρωταγωνιστές κυκλοφορούσαν στο παζάρι της πόλης της Λευκάδας ακούγονταν φωνές, όπως «να, ο καμπούρης ο Τειρεσίας!» κ.ά., ή δεν έλειψαν ακόμη και οι συγκρίσεις με κορυφαίους Έλληνες ηθοποιούς της εποχής εκείνης, όπως ο λευκαδίτης ηθοποιός Τζαβαλάς Καρούσος, που είχε διακριθεί κυρίως, στην τραγωδία και τους σεξπηρικούς ρόλους.

Κρέων – Κωνσταντίνος Φωτεινός

Την ίδια χρονιά, το 1957, η κεντρική σκηνή του Εθνικού Θεάτρου είχε ανεβάσει το ίδιο έργο, την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή, στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου με την Άννα Συνοδινού στο ρόλο της Αντιγόνης και την Βιβέτα Τσιούνη στο ρόλο της Ισμήνης. Έπαιζαν ακόμη ο Θάνος Κωτσόπουλος (Κρέων), ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ (Αίμων), ο Παντελής Ζερβός (Φύλακας), ο Γιάννης Αποστολίδης (Τειρεσίας) κ.ά.. Εξού και οι παραλληλισμοί…

Κρέων – Αντιγόνη. Θάνος Κωτσόπουλος – Άννα Συνοδινού; ΟΧΙ!
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΩΤΕΙΝΟΣ – ΕΥΛΑΜΠΙΑ (ΠΙΤΣΑ) ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Ο αείμνηστος Πανταζής Κοντομίχης, που είχε κάνει τη θεατρική προσαρμογή της μετάφρασης, στο πόνημά του «Το Νεοελληνικό Θέατρο στη Λευκάδα (1800-1964)», Εκδόσεις Μέλισσα, 1964, αφιερώνει λίγες γραμμές στην παράσταση, αλλά έχει κάνει λάθος στη χρονιά που διδάχτηκε η τραγωδία. Γράφει στη σελ. 96 του βιβλίου του, στο Κεφάλαιο 20 για τις «Σχολικές Παραστάσεις»: «… Στα 1953 διδάχτηκε η «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Ευριπίδη και 1956 (σ.σ.: 1957 είναι το σωστό) η «Αντιγόνη» του Σοφοκλέους…».

Αντιγόνη – Ισμήνη – Κρέων – Χορός (Παπακωνσταντίνου – Νικολού – Φωτεινός – Διγενής (Κορυφαίος))

Πιο κάτω αναφέρονται οι συντελεστές της παράστασης, μαζί με τη διανομή των ρόλων και για τις δύο μέρες που παίχτηκε το έργο.

Χορός – Κρέων – Τειρεσίας (Χρ. Διγενής – Κ. Φωτεινός – Πέτ. Κοψιδάς)

ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟ

Ο μαθητικός θίασος στη σκηνή

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Ο μαθητικός θίασος με τους καθηγητές στη σκηνή.

Διακρίνονται: Χρήστος Διγενής (Κορυφαίος), Ευλαμπία (Πίτσα) Παπακωνσταντίνου (Αντιγόνη), Ιωάννα Νικολού (Ισμήνη), Γεράσιμος Κατωπόδης (Φιλόλογος), Θεοδόσιος Σταματέλος (Γυμνασιάρχης), Πανταζής Κοντομίχης (Φιλόλογος), Φύλακας (;), Νικόλαος Σουμίλας (Άγγελος), Θωμάς Κατωπόδης (Αίμων), Όλγα Φέτση (Ευριδίκη), Κωνσταντίνος Φωτεινός (Κρέων), Πέτρος Κοψιδάς (Τειρεσίας), Σπύρος Κακαβούλης (Εξάγγελος)

Και κάποιες άλλες φωτογραφίες από τις παραστάσεις:

Ημιχόριο, στο ρόλο του Κορυφαίου ο Χρήστος Διγενής

Ενθύμιο της παράστασης. Φαίνεται ότι το έργο ανεβάστηκε το 1957

«ΑΝΤΙΓΟΝΗ 1957», τέκνο της Ανάγκης

Θυμάμαι ως τώρα νάτανε, αρχές του Μάρτη 1957 τον μαθηματικό μας Ξενοφώντα Σταύρακα μπαίνοντας στην τάξη, να στέκεται μπροστά στον μαυροπίνακα, ψηλός, ευθυτενής, με το παντοτινό του χαμόγελο και να μας ενημερώνει.

Το Σχολείο μας, είπε, πρέπει να βελτιώσει την υλικοτεχνική υποδομή του και επειδή δει χρημάτων, ο σύλλογος των καθηγητών έλαβε την απόφαση αντί να προσφεύγει σε πρακτικές με πενιχρό οικονομικό αποτέλεσμα με δυσανάλογη δυσαρέσκεια, το ωφέλιμο να συνδυαστεί με το τερπνόν. Η διδαχή της Αντιγόνης του Σοφοκλέους από την τάξη σας με δύο παραστάσεις στο θέατρο «Πάνθεον» είναι το τερπνόν. Οι οιωνοί, οι συγκυρίες, το timing, ήταν ευνοϊκά διότι:

Υπήρχαν τότε στην Λευκάδα Καλλιτέχνες – αυθεντίες και οικονομικοί παράγοντες με αναπτυγμένο το πνεύμα της προσφοράς.

Πολλοί μαθητές και μαθήτριες κατά τις διάφορες εκδηλώσεις σχολικές και μη, είχαν δώσει δείγματα υψηλής υποκριτικής τέχνης.

Εντυπωσιακή ήταν η Αγγελική Ζακυνθινού διηγούμενη ιστορίες και περιγράφοντας γεγονότα και μελωδικότατη η Σοφία Κόγκα συνοδεύοντας μουσικά τις εκδηλώσεις.

Η Ιωάννα Νικολού ως «Κατερίνα», ο Χαράλαμπος Σέρβος ως «Υψηλάντης» και ο Θεόδωρος Στράτος ως «Νικηταράς» συμμετείχαν στην θεατρική παράσταση «Παπαφλέσσας» που είχε ανεβάσει στον ίδιο χώρο δύο χρόνια πριν το Σύστημα Προσκόπων Λευκάδας.

Από την παράσταση «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Γυμνασίου Λευκάδας το 1953. Αχιλέας – Κλυταιμνήστρα – Ιφιγένεια

Υπήρχε σχετική εμπειρία διότι το 1953 το Γυμνάσιο Λευκάδας είχε «διδάξει» την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Ευριπίδη με καθοδηγητές τους δεινούς φιλολόγους Χαράλαμπο Περδικάρη και Παναγιώτη Ροντογιάννη, «Ιφιγένεια» την Μυρτάλη Αχείμαστου από την «Χώρα», «Αγαμέμνονα» τον Κωστάγγελο Κονιδάρη από τα Χαραδιάτικα, «Αχιλλέα», ποιόν άλλον, τον Τιμόθεο Θερμό από την Εγκλουβή και «Κλυταιμνήστρα» την Βασιλική Αρματά.

Η διδασκαλία της «Αντιγόνης» στο σχολικό εξάμηνο που μόλις είχε τελειώσει, έγινε σε υψηλό επίπεδο με την ενεργό συμμετοχή όλων των μαθητών (διδάξαντες Φεβρωνία Παπαδάκη και Γεράσιμος Κατωπόδης).

Μετά τη σύντομη μετάφραση και την επισήμανση των όποιων αξιόλογων γραμματικών και συντακτικών στοιχείων, εστιάζαμε στα εδάφια ιδεολογικού ενδιαφέροντος αναζητώντας την αλληλουχία των κρυφών νοημάτων.

Το κλίμα της εποχής ευνοούσε την προσομοίωση των προσώπων της Τραγωδίας με πρόσωπα της εποχής, φυσικά με ομιχλώδη αφέλεια, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται μικροεντάσεις μεταξύ μας.

Κοντολογίς αισθανόμαστε όλοι «εν δυνάμει» Κρέοντες, Αντιγόνες, Τειρεσίες. Τούτο δημιούργησε αμηχανία στους εκλέκτορες Πανταζή Κοντομίχη και Γεράσιμο Κατωπόδη ομολογούντες ότι πολλές μαθήτριες μπορούσαν να αποδώσουν ισάξια τον ρόλο της «Αντιγόνης» η κάθε μία με τη δική της ξεχωριστή αύρα και ηχόχρωμα.

Η Ελπινίκη Κακλαμάνη και η Ευλαμπία Παπακωνσταντίνου από την «Χώρα» που επελέγησαν, με την πολλαπλή συμμετοχή τους στις μαθητικές εκδηλώσεις, την κοινωνική ενασχόληση και τον δυναμικό τους χαρακτήρα ενέπνεαν την βεβαιότητα ότι θα διατηρούσαν την ψυχραιμία τους στην πρώτη θεατρική τους εμφάνιση στη σκηνή μιας κορεσμένης θεατρικής αίθουσας από το Λευκαδίτικο κοινό με το ακόρεστο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον. Η απάντηση του κοινού: «Και στην Επίδαυρο»!

Η καρτερκή «Ισμήνη» αποτυπώνονταν απόλυτα στις προσωπικότητες της Ιωάννας Νικολού από την Χώρα και της Ναταλίας Διγενή από την Κατούνα και το θέμα έμεινε εκεί.

Ο αεράτος από τον Άγιο Πέτρο, Νικόλαος Σουμίλας απέδωσε θαυμάσια τον Φλύαρο Φύλακα και καταχειροκροτήθηκε.

Από τους «Τειρεσίες» ο Γεώργιος Καββαδάς από τη Χώρα, με την κοινωνική του ωριμότητα και το θάρρος της γνώμης του ενσάρκωνε το θεσμικό πρόσωπο που υψώνει το ανάστημά του στην κατάχρηση της εξουσίας, ενώ ο Πέτρος Κοψιδάς από την Καρυά, ήταν η άριστη επιλογή που καθήλωσε τους θεατές ερμηνεύοντας με την χαρακτηριστική φωνή του αυστηρά και υποβλητικά τα όσα, χωρίς ήξεις – αφίξεις, προέβλεπε ο θεόπνευστος Μάντης για τις συνέπειες μιας τέτοιας κατάχρησης και την προσωπική τραγωδία του καταχραστή.

Ο Χρήστος Διγενής από την Κατούνα, με την προεστοτική του συμπεριφορά όπως εκδηλωνόταν με τον προφορικό και γραπτό του λόγο τοποθετήθηκε στην Κορυφή του Χορού.

Από τους «Κρέοντες»:

Οι περισσότεροι δεν αποδέχτηκαν και ο «ήρεμος Δον» από την Κατούνα Κωνσταντίνος Φωτεινός που έλαβε το χρίσμα, ήταν ανατριχιαστικά συγκλονιστικός βιώνοντας το βασιλικό του διάγγελμα που αποφάσισε και διέταζε.

Η Όλγα Φέτση από τον Άγιο Νικήτα για την πραότητά της επελέγη να ενσαρκώσει την στωικά άναυδη τραγική «Ευρυδίκη».

Έκπληξη και απορία: Πώς μπόρεσε στα δέκα εφτά του ο Σπύρος Κακαβούλης από τον Σύβρο να είναι τόσο άκαμπτος και αγέρωχος ερμηνεύοντας τον «Άγγελο – Εξάγγελο»;

O Νικόλαος Σκλαβενίτης από το Φτερνό, ευγενικός με περισσή αυτοσυγκράτηση και διπλωματική ικανότητα στον χειρισμό του διαλόγου αλλά με μηδενική ανοχή στην ειρωνεία ήταν εξαιρετικός ερμηνεύοντας τον Αίμονα.

Η «Αντιγόνη 1957» σημείωσε εξαιρετική επιτυχία, ζητήθηκε να δοθεί και τρίτη παράσταση την Κυριακή 2 Ιουνίου 1957 όμως δεν υπήρχε χρόνος διότι στις 10 Ιουνίου άρχιζαν οι ενδοσχολικές εξετάσεις.

Αποκάλυψη της παράστασης ήταν ο Πέτρος Κοψιδάς. Αλήθεια Πέτρο ως Τειρεσίας σου αποδόθηκε το προσωνύμιο «Καρούσος ο Β΄», ως Πυθαγόρας Ευκλείδης, Πτολεμαίος, Roll, Fermat ήσουνα πλήρης, μεστός και απολαυστικά κατανοητός. Ως Αίας μαινόμενος, Ερρίκος ο Η΄, έστω και Ρωμαίος, άραγε Τι;

Η «Αντιγόνη 1957» πέρασε γρήγορα από την μνήμη στην καρδιά και έμεινε εκεί 60 χρόνια, ώσπου το καλοκαίρι του 2017 στην Καρυά 4-5 συμμαθητές αναπολώντας τα μαθητικά μας χρόνια ανάμεσα στο «Κοίτα τι έκανες»*, και στο «Θυμάσαι Ευλαμπία»** ξαναγύρισε στην ξεθωριασμένη μνήμη.

Αναζητήσαμε μαρτυρίες και ντοκουμέντα από τα αρχεία των πρωταγωνιστών και αποδώσαμε την προσέγγιση της «Αντιγόνης» το 1957 στην καλλιτεχνική ιστορία της Λευκάδας και την τιμή στους συντελεστές αυτής της προσέγγισης.

ΟΙ 14΄΄ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ

Οι πρωταγωνιστές λίγα χρόνια μετά την Αντιγόνη

Με το επιχειρείν ασχολήθηκαν: Ελπινίκη Κακλαμάνη, Ευλαμπία Παπακωνσταντίνου και Ιωάννα Νικολού.

Το τετρασέλιδο πρόγραμμα της παράστασης (26 Μαΐου 1957)

Μάρτης 2019
Διονύσιος Κούρτης – Εγκλουβή
Φυσικός – Πολιτικός Μηχανικός

* Τηλεοπτική εκπομπή
** Aφήγημα Ζωής – Σύγχρονη Εποχή