Αλισφακιά ή Αλιφασκιά ή Ελελίσφακον (Salvia)

Ως Ελελίσφακον ή Ελελίσφακος (Salvia) της οικογένειας των Χειλανθών, το γένος του οποίου περιλαμβάνει περί τα 250 είδη ιθαγενή των εύκρατων και θερμών χωρών, περιγράφει το φυτό αυτό που ευδοκιμεί και στα μέρη μας ο Π.Γ. Γεννάδιος («Λεξικόν Φυτολογικόν», Αθήνα, 1914).

Είναι φυτά ποώδη, ετήσια, διετή ή πολυετή, μερικά εκ των οποίων είναι θάμνοι ή φρύγανα. Πολλά είναι κοσμητικά. Στην ελληνική χλωρίδα απαντώνται όπως αναφέρει 20 είδη μεταξύ των οποίων:

α) Ελελίσφακον η Αιθιοπίς (Salvia Aethiopis), που είναι πιθανώς η Αιθιοπίς που αναφέρει ο Διοσκουρίδης. β) Ελελίσφακον το ερυθρανθές (Salvia Sclarea) το κοινώς αποκαλούμενο Αϊγιάννης ή Γοργόγιαννη. γ) Ελελίσφακον το ιεροβοτανοειδές (Salvia Verbenaca) το κοινώς αποκαλούμενο Άγριος Βασιλικός, Σαρκοθρόφι, Γοργόγιαννη ή Βουτυρόχορτο στη Ζάκυνθο. δ) Ελελίσφακον το καλυκώδες (Salvia salycina) το κοινώς Αγριοσφακιά και πιθανώς ο Σφάκος του Θεόφραστου. ε) Ελελίσφακον το μηλοφόρον (Salvia pomifera) το κοινώς Μηλοσφακιά και πιθανώς ο Ελελίσφακος του Θεόφραστου. ε) Ελελίσφακον το Όρμινον (Salvia Horminum) το κοινώς Καυλόχορτο ή Σαρκοθρόφι, είδος κατ΄ εξοχήν φαρμακευτικό. ζ) Ελελίσφακον το τρίλοβον (Salvia tribola). η) Ελελίσφακον το φαρμακευτικόν (Salvia officinalis), το Ελελίσφακον του Διοσκουρίδη εκ του οποίου σκευάζονταν ο ελελισφάκινος οίνος που αναφέρει και θ) Ελελίσφακον το χαίνον (Salvia ringens) το κοινώς Χλωμός.

Τα υπό τα στοιχεία δ΄, ε΄, ζ΄ και η΄ είναι τα κοινώς ονομαζόμενα Φάσκοι, Σφάκες, Σφακιές, Χαμομηλιές, Αλιφασκιές ή Φασκομηλιές των οποίων το αφέψημα είναι σε κοινή χρήση στο λαό μας και χρησιμοποιείται ιδίως το χειμώνα ως θερμαντικό ποτό (φασκόμηλο). Κατ΄ εξοχήν φαρμακευτικό είναι το χόρτο του Ελελίσφακου του φαρμακευτικού, το οποίο χρησιμοποιείται σε κάποιες χώρες, ιδίως στην Αγγλία, και ως άρτυμα σε μερικά φαγητά. Από το φυτό αυτό παράγεται με απόσταξη αιθέριο έλαιο που χρησιμεύει στη σαπωνοποιία και τη φαρμακευτική.