«Της τε άρτι του Ισθμού ανορύξεως ευγνωμοσύνης δείγμα οι Λευκάδιοι…»
Αναμνηστικό χάλκινο μετάλλιο1 που εκδόθηκε από τους Λευκάδιους το 1819 (ΑΩΙΘ) προς τιμήν του Sir Patrick Ros για την ανόρυξη της διώρυγας της Λευκάδας. Φέρει στο κέντρο της μπροστινής μεριάς επιχρυσωμένη την κεφαλή του Ρος, τον χάρτη της διώρυγας της Λευκάδας και τις λέξεις «ΝΕΩΡΥΧΗΣ ΑΥΛΑΞ». Στο πίσω μέρος αναγράφονται, περικλειόμενες από στεφάνι με κορδέλες, οι λέξεις:
«Π. ΡΟΣΣ ΧΙΛΙΑΡΧΩΙ
ΕΠΙΕΙΚΟΥΣ ΔΙΚΑΙΑΡΧΙΑΣ ΕΝΕΚΕΝ
ΩΝ ΤΕ ΑΙΤΙΟΣ
ΠΟΛΛΩΝ ΑΓΑΘΩΝ ΓΕΓΟΝΕΝ
ΤΗΣ ΤΕΑΡΤΙ ΤΟΥ ΙΣΘΜΟΥ ΑΝΟΡΥΞΕΩΣ
ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ ΔΕΙΓΜΑ
ΟΙ ΛΕΥΛΑΔΙΟΙ
ΕΤΗ ΣΩΤΗΡ: ΑΩΙΘ»
Γράφει ο Σπ. Βλαντής στο «Η Νήσος Λευκάς και αι πόλεις αυτής ανά τους αιώνας (Νήρικος-Λευκάς-Αγία Μαύρα-Αμαξική»2 για τα λιμάνια και τις διώρυγες της Λευκάδας:
«Τεχνητούς δε λιμένας έχει η Λευκάς τον της Αγίας Μαύρας εξωτερικόν ή προλιμένα, περατωθέντα εν έτει 1843 υπό την Αγγλικήν προστασίαν, αποτελούμενον δ΄ εκ του ομωνύμου Φρουρίου, της πέραν τούτου ακτής της Ακαρνανίας και ενός λιμενοβραχίονος, βαίνοντος από νότου προς βορράν και τον εσωτερικόν λιμένα της πόλεως, εκσκαφέντα εν έτει 1897.
Οι δύο ούτοι λιμένες ενούνται δια διώρυγος, εκσκαφείσης εν τω τενάγει, μήκους ενός χιλιομέτρου, πλάτους δε κατά το στενώτερον άκρον αυτής, ήτοι παρά το Φρούριον Αγίας Μαύρας, μέτρων 28, οπόθεν η διώρυξ άρχεται ευρυνομένη και καταλήγουσαν παρά την πόλιν με πλάτος διακοσίων μέτρων, αποτελεί τον εσωτερικόν λιμένα, ασφαλέστατον υπό πάσαν άποψιν, άτε περικλειόμενον υπό δυσμών δι΄ επιθαλασσίας οδού, αγούσης από της πόλεως εις το Φρούριον και από ανατολών δια λιθορριπής εν τω τενάγει.
Από του εσωτερικού τούτου λιμένος άρχεται η εν έτει 1901 εξορυχθείσα διώρυξ Αλεξάνδρου, έχουσα κατ΄ αρχάς μεν πλάτος 70 μέτρων, ελαττούμενον βαθμηδόν μέχρι 30 Μ. εν τη επιφανεία της θαλάσσης με πλάτος 15 Μ. εν τω πυθμένι. Το βάθος του μεν εξωτερικού προλιμένος είναι μέτρων επτά, του δ΄ εσωτερικού και αμφοτέρων των διωρύγων πέντε από της στάθμης των ταπεινών υδάτων3.
Από της νοτιοδυτικής γωνίας του εσωτερικού λιμένος και της νοτιοανατολικής άρχονται δύο άλλαι διώρυγες, εξορυχθείσαι υπό την Αγγλικήν προστασίαν επίσης εν τω τενάγει, ανασκαφείσαι δε και ευρυνθείσαι προ τινων ετών, πλάτους αμφότεραι είκοσι μέτρων και βάθους τριών, μήκους δε η μεν πρώτη 560 και η δευτέρα 480 μέτρων και διήκουσαι εκείνη μεν μέχρι του κτιρίου των Φυλακών, αύτη δε μέχρι μέχρι της Εκκλησίας του Αγίου Παντελεήμονος, ούτω δεν περικλείουσιν, αύται και ο εσωτερικός λιμήν, τα τρία τέταρτα της περιφέρειας της πόλεως, ης η εξυγίανσις οφείλεται κατά μέγα μέρος εις την εξόρυξιν αυτών.
Ο προλιμήν του Φρουρίου ενούται μετά του λιμένος Αλεξάνδρου και δι΄ άλλης διώρυγος, ανορυχθείσης παρά των Άγγλων περί τα μέσα του παρελθόντος αιώνος, ης όμως δεν γίνεται πλέον χρήσις, προτιμωμένης της νεωτέρας, ως μάλλον ευθυγράμμου, ευρυτέρας και βαθυτέρας».
__________________________________
1 Για τα νομίσματα και μετάλλια της Αγγλικής κατοχής δείτε σε ψηφιακή μορφή το βιβλίο του Παύλου Λάμπρου: «Νομίσματα και μετάλλια της Επτανήσου Πολιτείας και της προσωρινής των Ιονίων νήσων παρά των Αγγλων κατοχής» (Αθήνα, 1884).
2 Δημοσιεύτηκε το 1915 στην Επετηρίδα του Φιλολογικού Ομίλου Παρνασσός (Έτος ενδέκατον, Περίοδος δευτέρα).
3 Γράφει σε υποσημείωση ο Βλαντής: «Η κατά την διάρκειαν των έργων της εκσκαφής των διωρύγων και του εσωτερικού λιμένος σημειωθείσα υπό του παλιρροιογράφου μεγίστη διαφορά της στάθμης των υδάτων εν τω τενάγει Λευκάδος ης ως εκ της καθ΄ εκάστην σχεδόν παρατηρουμένης παλιρροίας και αμπώτιδος, υπήρξεν 68 εκατοστών του Τ. Μέτρου».
