Μια βόλτα στον Άγιο Νικήτα Λευκάδας

Η Arenaria Leucadia είναι ένα στενότοπο ενδημικό φυτό της Λευκάδας με ένα μικρό και όμορφο άνθος. Το όνομα αυτό επέλεξε συμπολίτης μας για τον ξενώνα του, που διατηρεί στον Άγιο Νικήτα, πάνω ακριβώς από την παραλία του χωριού και τον ομώνυμο ναό, με απλόχερα πανοραμική θέα στον ορμίσκο του οικισμού και την ανοιχτή θάλασσα του Ιονίου.

Επισκεφθήκαμε πρόσφατα τον Άγιο Νικήτα Λευκάδας, το παραθαλάσσιο αυτό θέρετρο που κατακλύζεται κάθε χρόνο από τους επισκέπτες του τόπου μας. Μάιος βέβαια ακόμη, αλλά δεκάδες ήταν αυτοί που απολάμβαναν το μπάνιο τους στην παραλία του χωριού. Κι αυτό το έχουμε δει και σε άλλες τουριστικές περιοχές, όπως π.χ. στη Νικιάνα, στην ανατολική ακτογραμμή του νησιού μας, που κινείται για την εποχή συγκριτικά με άλλες -προ υγειονομικής κρίσης- χρονιές αισθητά περισσότερος κόσμος.

Ο Άγιος Νικήτας βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Λευκάδας, σε υψόμετρο 15 μέτρων και απέχει 13 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νησιού. Ως οικισμός παρουσιάζει αξιοσημείωτη τουριστική ανάπτυξη. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 108 κατοίκων.

Φαίνεται ότι η περιοχή είχε κατοικηθεί κατά την αρχαιότητα. Ανασκαφές έχουν φέρει στην επιφάνεια ευρήματα που κατατάσσονται στην παλαιολιθική περίοδο και άλλα, νεότερα, τα οποία προέρχονται από εγκαταστάσεις ανθρώπων στη διάρκεια της περιόδου από τον 6ο αιώνα π.Χ. μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Το 2008, κατά τη διάρκεια εκτέλεσης δημόσιων έργων, ανακαλύφθηκε τυχαία στην επαρχιακή οδό που οδηγεί από τον Άγιο Νικήτα προς τη διασταύρωση για την παραλία «Κάθισμα» μικρός μυκηναϊκός θολωτός τάφος. Η ανασκαφή που ακολούθησε έφερε «στο φως αρκετά σημαντικά ευρήματα, μεταξύ των οποίων μικρά πήλινα θρυμματισμένα αγγεία, δύο σφραγιδόλιθους από στεατίτη, χάντρες από διάφορα υλικά, μία χάλκινη απόληξη αιχμής που είχε σχήμα φύλλου, αν και ήταν στρεβλωμένη, πήλινα σφονδύλια κ.ά.»

Έρευνα στο Αρχειοφυλακείο Λευκάδος έδειξε ότι οι πρώτες αναφορές στο χωριό χρονολογούνται από το 1816, οπότε αναφέρεται σαν μαχαλάς του χωρίου Κάτω Εξανθείας (πρόκειται για το σημερινό χωριό Δρυμώνας). Ευρήματα σε παλιά σπίτια του χωριού, καθώς και η μικρή καμπάνα του Ναού, παραπέμπουν στη δεκαετία του 1830. Η σημερινή εικόνα του Αγίου Νικήτα στο τέμπλο του Ναού φέρει την χρονολογία 1848, ενώ στις εικόνες του Χριστού και της Παναγίας αναγράφεται 1814. Σε εκκλησιαστικό έγγραφο, αναφέρεται ότι το 1841 έγινε χειροτονία του ιερέως Ευσταθίου Κατωπόδη εις το χωρίο Άγιος Νικήτας της περιοχής του χωρίου Εξανθείας.

Οι ιστορικές πηγές, επομένως, δείχνουν ότι ο οικισμός είναι σχετικά πρόσφατος. Εξάλλου, υπήρξε μεγάλη δραστηριότητα των πειρατών στις παραλιακές περιοχές της Λευκάδας κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1477-1684 και κυρίως προς το τέλος αυτής. Φαίνεται, όμως, ότι το τοπωνύμιο, άρα και η εκκλησία υπήρξε από παλιότερα με κάποια ίσως διαφορετική μορφή και ανοικοδομήθηκε με την εγκατάσταση των κατοίκων. Για παράδειγμα, υπάρχει σε γκραβούρα ενετικός χάρτης του 1687 από το «Isolario» του Ιταλού γεωγράφου Βιτσέντζο Κορονέλι (1650-1718), ο οποίος ονομάζει τη περιοχή «Porto Angius», ενώ σε νεώτερο Ενετικό χάρτη του 1757 που σχεδιάστηκε από τον Girolamo Delanges αναφέρεται η σημερινή ονομασία του χωριού, χωρίς όμως να σημειώνεται η ύπαρξη κάποιου οικισμού στη περιοχή.

Σήμερα θεωρείται βέβαιο ότι οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής εγκαταστάθηκαν σταδιακά από το κοντινό χωριό Δρυμώνας στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Αντίθετα, είναι άγνωστο πότε και πώς ονομάστηκε η περιοχή Άγιος Νικήτας. Προφανώς σχετίζεται με τη λατρεία του Αγίου στον ομώνυμο ναό, αλλά η ίδρυσή του φαίνεται ότι πάει πολύ πίσω στο χρόνο, πιθανότατα πριν την Ενετική κατάκτηση της Λευκάδας (1684), οπότε τοποθετείται και η ίδρυση του Δρυμώνα.

Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι ο Άγιος είναι άγνωστος στην Ελλαδική Εκκλησία και δεν αναφέρεται πουθενά αλλού η ύπαρξη ναού η εικόνας του. Σύμφωνα με την παράδοση, οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού βρήκαν την εικόνα του Αγίου σε ερημική τοποθεσία χωρίς να γνωρίζουν ποιον ακριβώς απεικονίζει και μετά από επαφές με τις θρησκευτικές αρχές έκτισαν τον ομώνυμο ναό. Πάντως σώζεται μέχρι σήμερα στο ναό εικόνα του Αγίου, πιθανά του 18ου αιώνα, που πρέπει να εξυπηρετούσε τις λατρευτικές ανάγκες των πιστών πριν την ανοικοδόμησή του. Σίγουρα όμως υπάρχει ένα κενό μεταξύ των ανθρώπων που έδωσαν το όνομα στην περιοχή και των νέων του κατοίκων και αυτό ουσιαστικά μας πληροφορεί η παράδοση. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που συναντάται συχνά στην ιστορία του νησιού, διότι οι καταστροφικοί σεισμοί κυρίως, αλλά και οι επιδημίες, καθώς και η συχνή εναλλαγή κατακτητών ερήμωναν μεγάλες περιοχές, ακόμη και ολόκληρο το νησί, για να εποικιστεί στη συνέχεια από κατοίκους άλλων περιοχών (π.χ. Θεσπρωτοί, Κρήτες, Χιώτες, Πρεβεζάνοι, Ακαρνάνες κ.ά.).

Τη χρονική αυτή περίοδο, συγκεκριμένα, εκτός από τη μετάβαση από την κυριαρχία των Τούρκων στην κυριαρχία των Ενετών, την οποία επακολούθησε αναδιανομή της γεωργικής γης, καθώς οι τελευταίοι, αφού έδιωξαν τους μουσουλμάνους, παραχώρησαν μεγάλες περιοχές στους δικούς τους συμμάχους, υπήρξε και επιδημία πανώλης το 1644, που σκότωσε 2.000 άτομα, φονικοί σεισμοί κατά τα έτη 1612, 1613, 1625, 1630, 1704, καθώς και άλλες καταστροφές αργότερα, με αποτέλεσμα το 1716 το νησί να είναι σχεδόν έρημο. Καταστροφικοί σεισμοί αναφέρονται επίσης και κατά τις ημερομηνίες: 5 Ιουνίου 1722, 22 Φεβρουαρίου 1723, 30 Σεπτεμβρίου 1769 και ο καταστροφικότερος ίσως όλων στις 23 Μαρτίου 1783, που έγινε αισθητός στη Βενετία και κατέρρευσαν, εξ αιτίας του, στο νησί 855 σπίτια και 7 εκκλησίες.

Όλοι οι παραπάνω παράγοντες πιθανότατα συνέβαλλαν να εγκαταλειφθεί για κάποιο χρονικό διάστημα η περιοχή και να παραμείνει μόνο η εκκλησία του Αγίου Νικήτα, στην οποία οφείλεται η ονομασία του χωριού. Η ύπαρξη αυτού του κενού στην ιστορία του χωριού αποδεικνύεται εξάλλου από το γεγονός ότι οι κάτοικοί του στα μέσα του 18ου αιώνα φαίνεται πώς δεν γνώριζαν πώς να τιμούν τη μνήμη του Αγίου που τον είχαν ορίσει ως πολιούχο τους και ζήτησαν πληροφορίες από το Άγιο Όρος. Έτσι, κατόπιν αιτήματος των κατοίκων, ο Αγιορείτης μοναχός Ιάκωβος Μελενδύτης συνέγραψε το έτος 1861 μία ακολουθία του Αγίου, στον πρόλογο της οποίας αναφέρεται: «Χρή τους εγχωρίους Χριστιανούς ψάλλειν ετησίως…».

Στις αρχές του 20ού αιώνα, η οικονομία του Αγίου Νικήτα στηριζόταν κυρίως στις αμπελοκαλλιέργειες. Το 1914 ήταν ένα από τα χωριά της Λευκάδας που καταστράφηκαν από τον ισχυρό σεισμό που χτύπησε το νησί, ενώ τη δεκαετία του 1920 διέθετε τελωνείο, το οποίο υπαγόταν στο αντίστοιχο της πόλης της Λευκάδας.

Τα αμπέλια του νησιού σταδιακά εγκαταλείφθηκαν μάλλον λόγω διεθνών συγκυριών στην αγορά κρασιού και οι κάτοικοι ασχολήθηκαν με την καλλιέργεια της ελιάς και με την αλιεία. Παράλληλα, η ανάπτυξη των οδικών μέσων συγκοινωνίας, αφαίρεσαν από το λιμάνι του χωριού, που υπέφερε έτσι κι αλλιώς από τους δυνατούς ανέμους, την προγενέστερη εμπορική σημασία του, με αποτέλεσμα ο Άγιος Νικήτας να οδηγηθεί στη διάρκεια του Μεσοπολέμου στην οικονομική παρακμή και στην απομόνωση.

Τη δεκαετία του 1970 αρχίζει σταδιακά η τουριστική ανάπτυξη που χαρακτηρίζει τη χρονική περίοδο που διαρκεί μέχρι σήμερα.

(Πηγή: Βικιπαίδεια. Λήμμα: Άγιος Νικήτας Λευκάδας)