Μια ζωγραφική απεικόνιση του Οθωμανικού υδραγωγείου της Αγίας Μαύρας το 1835
Eίναι η πιο καλή απεικόνιση του Οθωμανικού υδραγωγείου της Αγίας Μαύρας από όσες έχω δει ως ώρας, ενώ ευδιάκριτο είναι και το στενό μονοπάτι πάνω από τις καμάρες (300-370 ανάλογα με τον περιηγητή) που συνέδεε την πόλη (Αμαξική) με το φρούριο της Αγίας Μαύρας.
Το αξιοπερίεργο είναι ότι το έργο δεν είναι γκραβούρα αλλά ζωγραφισμένο με μολύβι και είναι μοναδικό καθώς δεν υπάρχει αντίγραφο. Υπογράφεται στο κάτω αριστερό άκρο με τα αρχικά Μ.Η. και φέρει την χρονολογία 1835. Είναι από την αξιοθαύμαστη συλλογή γκραβουρών, χαρτών, μεταλλίων κλπ. του κ. Δημητρίου Γιαννουλάτου τον οποίο και ευχαριστούμε για την παραχώρηση της φωτογραφίας. Στις προθέσεις του συλλέκτη είναι να εκτεθούν κάποια φορά δημόσια τα αντικείμενα της συλλογής του.
Για το νησί της Λευκάδας και το Οθωμανικό Υδραγωγείο αναφέρει ο W. Hoffmann στο βιβλίο του «Beschreibung der Erde nach ihrer natürlichen Beschaffenheit, ihren Erzeugnissen, Bewohnern und deren Wirkungen und Verhältnissen wie sie jetzt sind: ein Hand- und Lesebuch für alle Stände. Europa: Ungarn, Türkei, Griechenland» που εκδόθηκε το 1842 – Η μετάφραση είναι δική μας:
«… Και αυτό το νησί είναι σταθερά εκτεθειμένο στους σεισμούς. Το έτος 1820 καταμετρήθηκαν από τις 12 Φεβρουαρίου μέχρι τις 31 Μαρτίου 63 ισχυρές σεισμικές δονήσεις και 800 περίπου ασθενείς, εξαιτίας των οποίων κατέρρευσαν 70 σπίτια στην πόλη. Μερικές φορές έτρεμε η γη για 12 μέχρι 24 ώρες χωρίς ουσιαστικό σταματημό. Οι κάτοικοι για δυο μήνες δεν τολμούσαν να κοιμηθούν στα σπίτια τους και αναζητούσαν προστασία σε άθλιες καλύβες, ενώ ανόητες προφητείες μεγάλωναν ακόμη τις ανησυχίες όσων είχαν προληπτικά μυαλά.
Ο πληθυσμός ανέρχεται περίπου σε 16.000-18.000 κατοίκους που ζουν εν μέρει στην πόλη της Αμαξικής και εν μέρει σε 32 διασκορπισμένα σε όλο το νησί άχαρα χωριά και μαχαλάδες. Η πόλη, με 6.000 περίπου κατοίκους, βρίσκεται βόρεια του νησιού και είναι σχεδόν όλη από ξύλο κατασκευασμένη, στενή και βρώμικη. Ένας αγωγός τροφοδοτεί την πόλη με νερό από μια πηγή που βρίσκεται σε απόσταση μισής ώρας και ονομάζεται Μεγάλη Βρύση. Τα απομεινάρια ενός άλλου αγωγού που κατασκευάστηκε κατόπιν εντολής του σουλτάνου Βαγιαζήτ, ένα τέταρτο περίπου της ώρας μακρυά, με πλάτος 3 πόδια, που στηρίζεται σε 370 καμάρες, χρησιμεύουν για τη σύνδεση της πόλης με το κοντινό Φρούριο της Αγίας Μαύρας που βρίσκεται μαζί με το λιμάνι στο Κανάλι…».
Στο μηνιαίο περιοδικό «Minerva – Ein Journal historischen und politischen Inhalts», που εξέδιδε από το 1792 στο Αμβούργο ο άλλοτε Πρώσος αξιωματικός Johann Wilhelm von Archenholz διαβάζουμε για το Υδραγωγείο της Αγίας Μαύρας στον τέταρτο τόμο του έτους 1805 (Οκτώβριος, Νοέμβριος, Δεκέμβριος) – Η μετάφραση είναι δική μας:
«… Κοντά στο Φρούριο της Αγίας Μαύρας βλέπει κανείς το υδραγωγείο που κατασκευάστηκε από τους Τούρκους υπό τον Βαγιαζήτ Β΄ και το οποίο κόβει στα δύο τη λιμνοθάλασσα. Αποτελείται ολόκληρο από ορθογώνιους λίθους και αρχικά χρησίμευε να φέρνει το νερό από την πηγή Μεγάλη Βρύση στο Φρούριο. Έχει μήκος 2 χιλιόμετρα περίπου και στηρίζεται σε πάνω από 300 κάμαρες (πιστεύω ότι είναι 354, δηλαδή τόσες ακριβώς όσο και τα χρόνια της μωαμεθανικής κυριαρχίας).
Το ύψος είναι περίπου τρία μέτρα και το πλάτος ένα. Η πλατφόρμα έχει πέσει σε πολλές μεριές και έτσι μπορεί κανείς να δει τα πιο ψηλά σημεία που έτρεχε το νερό. Η καμάρα που βρίσκεται στο κέντρο είναι πολύ μεγαλύτερη και πολύ πλατύτερη από τις υπόλοιπες. Για να την ξεπεράσει κανείς θα πρέπει να ανέβει και να κατέβει τρία σκαλιά. Τις έδωσαν αυτές τις διαστάσεις για να μπορούν να περνούν από κάτω με τα μονόξυλα οι κάτοικοι που κινούνται στη λιμνοθάλασσα. Το όφελος που έχει σήμερα είναι ότι χρησιμεύει σαν γέφυρα που συνδέει την πόλη με το Κάστρο και έτσι γλυτώνει κανείς πάνω από οκτώ χιλιόμετρα από το αν έκανε τον κύκλο. Επειδή όμως αυτή γέφυρα δεν έχει στηθαία είναι επικίνδυνο να την περνά κανείς όταν επικρατούν καταιγίδες στη λιμνοθάλασσα…».
