«Η Μεγάλη Εβδομάς και το Πάσχα εν Λευκάδι» – Του Νικολάου Ι. Σταματέλου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ποικίλη Στοά», Τόμος 5, Αρ. 1 (1885), απ΄ όπου και το

αναδημοσιεύουμε. Το έγραψε ο συντοπίτης μας Νικόλαος Ι. Σταματέλος με αφιέρωση στον Γεώργιο Βαλαβάνη.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΕΝ ΛΕΥΚΑΔΙ
ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ι. ΣΤΑΜΑΤΕΛΟΣ

Τους καστανούς οφθαλμούς της ερωμένης μου και τας Αθήνας κατέλιπον το Σάββατον του Λαζάρου, λυπούμενος διότι το ατμόπλοιον εστερείτο της ταχύτητος του Βαργώση ίνα, εν μια στιγμή και μόνη, ευρεθώ επί του Αλεξάνδρου της Λευκάδος μου και ακούσω την αφελή εκστήθισιν του ωραίου θρησκευτικού άσματος υπό των μικρών συμπατριωτών μου, οίτινες, φαιδροί, με τον γέλωτα της ανατελλούσης ήβης επί των χειλέων, περιάγουσιν, από οικίας εις οικίαν, την πρωΐαν του Σαββάτου, άνθεσιν εστεφανωμένον τον Ιησού εν σταυρώ, άδοντες.

και με τα καλάθια εις τας χείρας περιμένοντες τα αυγά της καλής νοικοκυράς.

Ηξιώθην όμως την παρασκευήν να ίδω εν Αθήναις το ανδρείκελον του  Α ο υ ά ζ α ρ ο υ  ή το  π α ρ ά λ λ α μ μ α  εκείνο κάλλιον, όπερ ευειδείς χωρικαί επ΄ ώμου φέρουσιν, ως ατσιγγανίδες μητέρες τραγωδούσαι,

και με συγχωρείτε δια την ορθογραφίαν.

Τότε εμνήσθην της πατρίδος μου, παραβάλλων την κατάνυξιν μεθ΄ ης ασπαζόμεθα τον θριαμβεύσαντα Ιησούν, προς τον γέλωτα όν εγείρει η κωμωδοποίησις εκείνη του δυστυχούς Λαζάρου, όστις, ίνα καλύψη, ως φαίνεται, την εκ του τάφου γυμνότητά του, ενεδύθη το αλβανικόν  σ ι γ ο ύ ν ι ο ν  και την γυναικείαν  κ α μ ί ζ α ν.

Η «Αποκαθήλωση του Χριστού» με τη μορφή της Άκρας Ταπείνωσης στην κόγχη της νέας Πρόθεσης στο μοναστήρι του Αη-Γιώργη στα Κολυβάτα Λευκάδας.

Αφικόμην εις Λευκάδα το απόγευμα της Κυριακής των Βαΐων και μετά τα συνήθη φιλήματα και χειροσφιξίματα, άτινα μοι ήσαν λίαν οχληρά ως εκ της δυσφόρου οσμής του σκόρδου, ην και τα προσφιλέστερα στόματα εξέπεμπον, επλήρωσα και εγώ τον στόμαχον σκορδαλιάς μεθ΄ αλμυρού οψαρίου, μετασχών ούτω του εθίμου τούτου των συμπολιτών μου, οίτινες μη αρκούμενοι εις την δια βαΐων και κλάδων υποδοχήν του ονοδρομούντος Θεού, πληρούσι την ατμόσφαιραν ολόκληρον τοιαύτης οσμής, ίνα και τον ουρανίονα δια μεγαλοπρεπούς θυμιάματος χαιρετήσωσι.

Μετ΄ ολίγον η αύλειος θύρα ανοίγεται και τρία ή τέσσερα πεταχτά παιδιά, φέροντα υπό μάλης φόρτωμα βαΐων, περιετριγύρισαν την μητέραν μου.

– Α! λέγει, τα βάγια από την ενορία μας

– Από τον παππά Καλαφάτη, απήντησαν εκείνα, λαμβάνοντα ενταυτώ ανά εν δεκάλεπτον έκαστον.

Η μήτηρ μου, λαβούσα τα βάϊα, έκαμε τον σταυρόν της, τα ησπάσθη, τα προσήγγισε εις το μέτωπόν της και

– Ανάσπασέ τα, παιδί μου, νάνε βοήθειά σου, μοι είπε.

Εγώ μετά σεβασμού τα εδέχθην, αλλά … εγέλασα ολίγον ευθύς ως οι οφθαλμοί μου ητένισαν εις τας  β α ϊ φ ό ρ α ς  — μικράς στρογγύλας εκ χάρτου εικόνας, ας, κατά τας ημέρας ταύτας, με τα πλέον χονδρά χρώματα, οι μικροί παίδες σχεδιάζουσι πωλούντες αυτάς αντί 2 το πολύ 4 λεπτών εκάστην προς τους ιερείς.

Επ΄ αυτών σχεδιογραφείται ο Ιησούς επί πώλου όνου, ή χειρ στιβαρά ρασοφορεμένη κρατούσα σταυρόν και φοίνικα.

Ο Ωραίος Ιησούς μεθ΄ οίας δυσμορφίας εικονίζεται! έχει τους οφθαλμούς πολλώ μείζονας του στόματος, τας χείρας χονδροτέρας των ποδών· και το δυστυχές εκείνο ζώον, παράδειγμα υπομονής! πως δύναται να βαστάζη τα τόσω δυσανάλογα ώτα!

Την πρώτην εσπέραν, ενθυμούμαι, της αφίξεώς μου, πολλαί καλαί γειτόνισσαι ήλθον ίνα με χαιρετίσωσι και ίνα μάθωσιν αν τα water proof των Ατθίδων καλύπτουσι τα ρυπαρώτερα και αρχαιότερα ενδύματα, ή αν οι ανδρικοί πίλοι παρέχουσι πλείονα δικαιώματα εις το αδικούμενον φύλον των· και εγέλων χαροπαί με τας απαντήσεις μου, με τας ερωτήσεις των μάλλον και εσπινθήριζον οι μέλανες οφθαλμοί των και έτριζε το κάθισμα εκ της ευλυγισίας των βεβαίως.

– Ε! λέγει μεσήλιξ γυνή, άγαμος μεν, αλλ΄ έχουσα αξιώσεις, ας ητιολόγει ο πρόσφατος γάμος ευειδεστάτης συνομηλίκου της, αύριο μεγάλη δευτέρα, μεγάλη μαχαίρα, θα πάψουν τα γέλοια, αρχινάνε τα βάσανα τ΄ αφέντη του κόσμου.

– Γιατί, σόρα Τασούλα, περίεργος εγώ, χάριν της Εθνολογικής Εταιρίας, την ηρώτησα, λες μεγάλη μαχαίρα;

– Να σου ΄πω, πολύχρονέ μου, μοι λέγει, κι΄ ο συ σα γραμματικός τα ΄ξέρεις, γιατί τα γράφουν τα  λ ί μ π ρ α.

– Ναι, μα κάμε μου τη χάρι να μου πης, τη απήντησα, γιατί δεν το παραθυμούμαι.

Και η πρωτότυπος Ελληνική πηγή, η Τασούλα, μοι διηγήθη τα επόμενα:

» Η σχωρεμένη η βαβά μας η Τρέκενα, κάθε βράδυ ΄που εκαθόμαστε εμείς η παιδοπούλαις τριγύρω της, μας έλεγε από κανένα μύθο για να περνά η ώρα. Θυμούμαι ΄που ΄σαν καληώρα κ΄ ευλογημένη, ξημερώνοντας μεγάλη δευτέρα μας έλεγε πάντα μ΄ ευλάβεια,

– Μα γιατί, σόρα Τασούλα, την ηρώτησα, το λένε τέτοιο μοιρολόγι;

-Α! να σου ΄πω, χαϊδαντά μου, κ΄ εγώ, θυμούμαι, την ερώτησα τη σχωρεμένη τη βαβά μου και μου είχε ΄πει, πως μια φορά, μια μάνα είχε ένα μοναχογυιό, κι΄ ότες της τον πήρ΄ ο Θεός, της καψερής, τον έβαλε μεσ΄ σε μια κασέλα κι΄ αρχίναε να τον μοιρολογάη. Ήτανε τότε μεγάλη ΄βδομάδα και το μέγα σάββα έκαμ΄ η χάρι του ο μεγαλοδύναμος το θάμμα κι΄ αναστήθηκε, κι΄ από τότενες, εκείνη η καψερή, κάθε μεγάλη ΄βδομάδα, έλεγεν αυτό το τραγούδι.

Εσιώπησα και εγώ τότε αποθαυμάζων το ένδυμα δι΄ ου περιέβαλλεν ο λαός τα περί Ιησού θρησκευτικά ιστορήματα.

Ο Αναγνώστης μου δεν πιστεύω να ανυπομονή πολύ ίνα φθάσωμεν εις το Πάσχα, ενώ προηγούνται ακόμη τόσα και τόσα, αρχόμενα από των δακρύων της Μεγάλης Πέμπτης μέχρι των τουφεκισμών και τρομπονισμών της Κυριακής. Άλλως τε δε να παρέλθωμεν σιγή ολόκληρον το κομβολόγιον, ο παρέχει ημίν η Μεγάλη Πέμπτη δικαίως θα εθεωρείτο ως εν των βαρυτέρων Εθνολογικών αμαρτημάτων.

Και αληθώς κατά την ημέραν ταύτην τις Χριστιανός δεν αναμιμνήσκεται μετ΄ άλγους καρδίας τα φρικτά πάθη εκείνου του εσταυρωμένου; τις Αθηναίος τους καυστικούς εκείνους συνωστισμούς και τα ιερά θύματα της Ζωοδόχου Πηγής; τις Λευκάδιος, την ακολουθίαν του ιερού νιπτήρος, μεθ΄ ην επί της αψίδος της ιδρυθείσης κατά το 1872 προς υποδοχήν του ποιητού δαφνηφόρου επιστρέψαντος εξ Αθηνών, μετά τον προς τον Πατριάρχην Διθύραμβόν του, ο Αρχιεπίσκοπός μας ένιψε δύο δωδεκάδας ιερών ποδών αιδημόνων ρασοφόρων; τις προγάστωρ δεν ενθυμείται, ότι σήμερον τρώγουσιν έλαιον; ποία νοικοκυρά δεν καραδοκεί το μέγεθος του σημερινού αυγού της όρνιθός της, ως εξ αυτού πηγαζούσης πάσης ευτυχίας του οίκου της; αλλ΄ ακόμη … ποία γραία δεν φοβείται την εσπέραν ταύτην μήπως καμμία μάγκα προσράψη τον  τ σ ο υ μ π έ ν  της εις έτερον άλλης συναδέλφου της; τις εξ ημών δεν ανακαλεί μετ΄ ορέξεως τους αστραγάλους δι΄ ων επλήρου κατά την παιδικήν ηλικίαν τα θυλάκιά του, όπως μη αποκοιμηθή εις τα δώδεκα ευαγγέλια; ποία των καλών μας γραιών δεν τηρεί έναυλον έτι εις τα ώτα της το

όπερ νύκτωρ ηκούετο υπό επαιτούντων παιδίων; τις φλογερός εραστής ή εντροπαλή ερωμένη δεν αποζητεί το αστείον έθιμον των πατέρων μας, οίτινες περιτετυλιγμένοι εν λαυκαίς συνδόσι περιήρχοντο την εσπέραν τας εκκλησίας επαιτούντες δήθεν;

Και πόσα άλλα ακόμη, περίχαρα γεννήματα της αγίας ταύτης ημέρας, διολισθαίνουσι της γραφίδος και του οξυδερκεστέρου παρατηρητού, εκτός εάν ούτος ανήκη εις το έτερον φύλον.

Αλλ΄ ας προχωρήσωμεν.

Ο Λευκάδιος λαός είνε ιδιότροπος επί τοσούτω, ώστε ουδέ τους υψηλούς πίλους των αρχόντων του ανέχεται· και εν αυτή δε τη εκδηλώσει των θρησκευτικών αυτού αισθημάτων δεν ωλιγώρησε να καταδείξη το ίδιον τούτο χαρακτηριστικόν του, διαιρέσας τους Επιταφίους εις Δημοσίας τάξεως — Αριστοκρατικούς — και Δημοκρατικούς.

Το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής περί την 5ην ώραν ο Έπαρχος μετά των υπαλλήλων και αι λοιπαί αρχαί συνοδεύουσι την τελετήν του επιταφίου της Μητροπόλεως, εν η εκτός των αρχαϊζόντων υψιλών πίλων και  φ ρ ά κ ω ν  Αγγλικής κατασκευής δηλ: της επί Ιονίου Πολιτείας, διακρίνονται οι μικροί παίδες με τα  κ ρ ι τ σ ό ν ι α  και αι ευλαβείς παραμάναι αι προστατεύουσαι τα εις αγγελούδια μετημφιεσμένα παιδιά, άτινα ελαφρά και γελαστά είνε έτοιμα να πετάξωσιν, πράγματι, από την χαράν των.

Το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής περί την 5ην ώραν ο Έπαρχος μετά των υπαλλήλων και αι λοιπαί αρχαί συνοδεύουσι την τελετήν του επιταφίου της Μητροπόλεως…

Την 9ην ώραν της νυκτός τα λείψανα της αριστοκρατικής τάξεως ακολουθούσι τον Επιτάφιον του Παντοκράτορος, όστις σοβαρός και επιβλητικός, ως οι προστάται αυτού, δεν απέχει πολύ του γελοίου, ως εκ των διαδραματιζομένων αστείων επεισοδίων· αι  μ ά γ κ α ι,  όλως αγνώμονες προς τους ευεργέτας αυτών, άρχοντας, σκώπτουσιν αυτούς και κατά την επιτέλεσιν του υψίστου αυτών καθήκοντος φωνάζοντες εν μέση αγορά — μ π ε ρ ο ύ κ α,  ως εάν ήτο αδύνατον να υπάρξη και φαλακρά τις κεφαλή μεταξύ των φιλολάων.

Την 9ην ώραν της νυκτός -Μεγάλη Παρασκευή- τα λείψανα της αριστοκρατικής τάξεως ακολουθούσι τον Επιτάφιον του Παντοκράτορος…

Εν τούτοις πάντα ταύτα δεν συγκινούσι, δεν ευχαριστούσι διότι είνε πλαστά, νόθα, αποκυήματα πολιτισμού ξένου, αμαυρούντος την αίγλην δι΄ ης ο λαός, εν όλη αυτού τη αθωότητι, αγαπά να περιβάλλη την αγίαν λιτήν ταύτην.

Ο λαός της πατρίδος μου είνε απλούς μεν, αλλ΄ ευφάνταστος και αστείος· αν δε κατά την εκδήλωσιν των αυτού αισθημάτων καταδείκνυται ενίοτε επιλήψιμος και συχνότερον γελοίος, αποδοθήτω τούτο μάλλον εις το ότι εισέτι δεν εδόθη εις το πνεύμα του η προσήκουσα διεύθυνσις και εις την καρδίαν του η κατάλληλος τροφή.

Εν τούτοις γελά, οσάκις βλέπει τι γελείον· αστεΐζεται, οσάκις δεν βλάπτει άλλον και τύπτει …. πολύ άργα όμως αγνοεί την δύναμίν του.

Ο Επιτάφιος, ο περί τον βαθύν όρθρον του Σαββάτου ψαλλόμενος, είνε ο Δημοκράτης. Τον επιτάφιον τούτον προσκυνεί ο λαός περισσότερον, σέβεται βαθύτερον, δοξάζει ειλικρινέστερον και πάντα ταύτα διότι … εγώ λέγω, διότι το πνεύμα του ζηλεύει την υποφώσκουσαν ηώ, διότι η καρδία του τέρπεται εις το πλήρες ελπίδων άσμα της χελιδόνος, διότι προσέτι ο άρχων του κοιμάται ακόμη και δεν εμποδίζει αυτόν να χύση τα δάκρυά του άφθονα, να αισθανθή την καρδίαν του πετώσαν, να σκώψη, αν θέλετε, την εκκλησίαν του, να περιπαίξη τας γυναίκας του, να βαστάση και εκείνος τέλος την Λάρνακα του Σωτήρος του.

Υπό το τεφρόχρουν χρώμα του ουρανού και την τερπνήν πρωϊνήν αύραν, είνε αληθώς ωραίον, μεστόν συγκινήσεως πλήθος να περιάγη τους Επιταφίους όλων των Εκκλησιών ανά την πόλιν· πάντες να εξυπνώσι προ των ορνίθων, ζωηρά τα φώτα να αντικαθιστώσι τους εν τω ουρανώ αποσβεννυμένους αστέρας και να συνοδεύωσι τας τελετάς ταύτας τόσα μόλις αφυπνισθέντα βλέμματα ευλυγίστων μυροφόρων.

Δύναταί τις να είπη, ότι ζηλεύονται τόσαι καλλοναί κατά την στιγμήν ταύτην, ότι πετώσι τόσαι ελπίδες επί των χειλέων των παιδίων εκείνων, άτινα χαροπά σκώπτουσι τας Μαγδαλινάς της Αγίας Παρασκευής φωνάζοντα

Διότι, ίνα σας είπω την αλήθειαν, αι γυναίκες πρωταγωνιστούσι καθ΄ όλην την νύκτα της Μεγάλης Παρασκευής· αι δε μάλλον φιλόθρησκοι, αλλά και αι μάλλον φλύαροι διανυκτερεύουσι παρά τον τάφον του Ιησού ψάλλουσαι το

Εγώ όμως φαντάζομαι τόσας άλλας μυστηριώδεις συνομιλίας, διότι πάντοτε παρευρίσκονται περισσότεραι των δύο και ο καφές, ως λέγουσι κακά τινα στόματα, δεν αποχωρίζεται του πένθους των!

Το  Μ έ γ α   Σ ά β β α  είνε μία των ημερών εκείνων καθ΄ ας η αγορά μας αποτελεί το λαμπρότερον θέαμα και παρίστησι την ζωηρωτέραν κίνησιν.

Χαρά οικογενειακή, αίσθημα θρησκευτικόν, προλήψεις αθώαι και περίεργοι, γέλωτες, ενδυμασίαι ποικίλαι, πνεύμα καρδοσκοπικόν, όλα αναμίξ διακυμαίνονται εν τω πλήθει εκείνω των αστών, των χωρικών, των Ακαρνάνων των πληρούντων την αγοράν μας.

Βλέπει τις να διολισθαίνη υψηλός τις πίλος μέσω τόσων κυανών μανδηλίων ή ερυθρών φεσίων και να ρυπαίνηται ιστορική  β ε λ ά δ α,  κύριος οίδε, πρώην τινός municipale προστριβομένη τη γρεβενή κάπα ηλιοκαούς τινος στερεοελλαδίτου και τη λάγια φλοκάτα χωρικού τινος Λευκαδίου.

Ολόκληρον δε το πλήθος τούτο, το διαγκωνιζόμενον εν πολλώ στενώ αναλόγως χώρω, εν μόνον θέμα έχει, περί έναν σκοπόν αναστρέφεται, την εκλογήν αρνίου λευκού, παχέος, αρτιμελούς, με ουράν πλατείαν, με στήθος χονδρόν, ζωηρόν αν θέλετε, θρασύ ως τον κύριόν του, ίνα ούτω δια τοιούτων αρετών πεπροικισμένον άξιον κριθή της θυσίας.

Περί την εκλογήν του αρνίου ιδιάζουσαν προσοχήν καταβάλλουσιν οι μνηστήρες, οίτινες, κατ΄ έθος την ημέραν ταύτην, πέμπουσιν εις την νύμφην το αρνί άνθεσιν εστεφανωμένον, όπερ κατ΄ εξαίρεσιν ψήνεται την Κυριακήν και διανέμεται εις τους συγγενείς και φίλους.

Πόσον ευτυχή είνε κατά την ημέραν ταύτην τα  λ ά γ ι΄   α ρ ν ι ά  δηλαδή τα μέλανα, θεωρούμενα, ως εκ του χρώματος, δυσοιώνιστα και συνεπώς ανάξια να μετάσχωσι και δια της σφαγής των τι της χαρμοσύνου ταύτης ημέρας.

Εν τούτοις η ζωηρότης αύτη διαρκεί μόνον μέχρι της 10ης πρωϊνής ώρας, καθ΄ ην  π έ φ τ ε ι  τ ο   κ ο μ μ ά τ ι,  σύμβολον της καθόδου του Ιησού εις τον άδην.

Κ ο μ μ ά τ ι  morceau–pezzo εις οίαν δήποτε γλώσσαν και αν το θέλετε, σημαίνει τεμάχιον, μέρος, και την λέξιν πας τις ευκόλως εννοεί, αλλ΄ ουχί και την φράσιν  π έ φ τ ε ι  τ ο   κ ο μ μ ά τ ι,  ην ο Λευκάδιος μεταχειρίζεται, ίνα δι΄ αυτής δηλώση, λίαν όμως περιληπτικώς, την θραύσιν παντός αγγείου καθαρού ή ρυπαρού, τας φωνάς, τους αλαλαγμούς, τους τουφεκισμούς, τους τρομπονισμούς, την σφαγήν τοσούτων αρνίων, τους ήχους της μουσικής και προσέτι την θράυσιν κεφαλής τινος ανοήτου.

Διότι άμα ως η 10η σημάνη και οι ιερείς κρεμασθώσιν εις τα κωδωνοστάσια και η μουσική αρχίση να παίζη  κ α ν έ ν α   κ ο μ μ ά τ ι  κ α λ ό,  και πάσα καλή νοικοκυρά, πάσα πεταχτή κοπέλα, πας φούρναρης ή καταστηματάρχης αρπάζει το επί τούτω φυλαττόμενον διερρωγώς αγγείον, ευγενές ή αγενές και το ρίπτει θερμώς εκ του παραθύρου, αποδαπανών πάσαν αυτού την δύναμιν, ίνα κροτήση περισσότερον, ίνα προξενήση τον γέλωτα της καλής δεσποινίδος, ίνα θραύση αντί να θραυσθή και πάντα ταύτα προς δόξαν του Ιησού του διαρρηγνύοντος τας πύλας του άδου, του υποδεικνύοντος εις τον Αδάμ τον παράδεισον και αναγγέλοντος ημίν ζωήν την αιώνιον.

Βαβαί! παπαί! κατά την στιγμήν ταύτην εις πάσαν άστεγον κεφαλήν.

Α ι μ α τ ώ θ η κ ε  πλέον η Λαμπρά από της ώρας ταύτης και πάσαι σχεδόν αι αύλειοι θύραι υποδεικνύουσι τούτο δια του εξ αίματος σταυρού ον φέρουσι.

Κατά την ημέραν ταύτην κάθε καλή νοικοκυρά βάφει τα αυγά κόκκινα, ιδίως περιποιούμενη το αυγό της Μεγάλης Πέμπτης.

Το αυγό το γεννηθέν την ημέραν ταύτην απολαύει ιδίων προνομίων και προστασίας, ως φέρον εν εαυτώ την ευτυχίαν ή την δυστυχίαν του οίκου.

Θεωρούσιν οι Λευκάδιοι το αυγό της Μεγάλης Πέμπτης, αν κατά το μέγεθος υπερέχει, ως αίσιον οιώνισμα και κατά την συνήθη φράσιν  κ ά τ ι   μ ε γ ά λ ο   θ ε  ν ά ρ τ η   “ς  τ ο   σ π ί τ ι,  δι΄ ο τρώγουσιν αυτό μόνον οι σύζυγοι ή τα τέκνα, οι δε ναυτιλλόμενοι το φυλάττουσιν ως κατευναστικόν της τρικυμίας.

Ούτω, λοιπόν, και η ημέρα αύτη διέρχεται ευφρόσυνος, χαροπή, ως αποτίνουσα πάσαν υποχρέωσιν του στομάχου προς την Εκκλησίαν.

Όσον και αν ήμεθα δύσπιστοι, όσον και αν το πνεύμα ημών υποχωρεί προ των ευγλώττων επιχειρημάτων σοφών υλιστών, όσον και αν απαισιοδοξώμεν προ των ιερών ιστορημάτων, εν τούτοις η καρδία μας συντρίβεται κατά την ημέραν ταύτην, καθ΄ην αγία συγκίνησις διήκει τα σπλάγχνα μας και το  χ ρ ι σ τ ό ς   α ν έ σ τ η  εμφυσά πνοήν τελειοτέρας εν τη ψυχή μας.

Και αισθάνονται τα χείλη μας γλυκύτερόν τι, ειλικρινέστερόν τι αναταλλάσσοντα το φίλημα της αγάπης.

Και ευφραίνεται πάσα κτίσις, και συγχορεύουσι τα ουράνια μετά των επιγείων, και ενθουσιάζει πας τουφεκισμός, και φοβερόν προβάλλει το στόμιον παν τρομπόνιον, και πηδά παν παιδίον με το κόκκινο αυγό εις τας χείρας, προσδοκούν κέρδη σημαντικά, αν το αυγό αυτού αναδειχθή νικητής κατά το τσούγκρισμα, και ανταλάσσονται προς δόξαν του χριστού τόσα ύποπτα φιλήματα, και ανασκιρτά παν θυλάκιον ρασοφόρου, προσισθανόμενον εσοδείαν, και οξύνεται η φωνή εκάστου μαγείρου, και καθαρίζονται τόσαι χορδαί, και καθηδύνουσι τα ώτα μας τόσα τύμπανα, και παρασκευάζονται τόσοι ευσεβείς δια τους ναούς και δια τους αμνούς, και πάσα κτίσις γεραίρει την Ανάστασιν του Κυρίου.

Νομίζει τις, ότι η ημέρα της Αναστάσεως είνε ημέρα Επαναστάσεως μάλλον, διότι δεν υπάρχει ζωστήρ μη υποκρύπτων πυρίτιδα και χειρ μη κρατούσα πυροβόλον.

Ο ναός του Αη-Μηνά στην πόλη της Λευκάδας

Όπου και αν τις στρέψη τα βλέμματα συναντά φοβερά στόμια ευρωτιώντων τρομπονίων ή ιστορικάς κουμπούρας, αίτινες, τις οίδε, τίνα ζώνην εστόλιζον άλλοτε.

Και δυστυχώς το βάρβαρον τούτο έθιμον, το τοσάκις πρόξενον καταστάν αλμυρών δακρύων, μετά της αυτής θρασύτητος κατ΄ έτος επαναλαμβάνεται.

Καθ΄ άπασαν σχεδόν την λοιπήν Ελλάδα τα αρνιά τα ψήνουν την Κυριακήν, εν τη πατρίδι μου όμως η θυσία αύτη τελείται την Δευτέραν, αφιεμένης της Κυριακής ελευθέρας προς κατανάλωσιν του  δ υ ν α μ ω τ ι κ ο ύ  πατσαλικίου.

Εν τούτοις, αν και την Κυριακήν διατηρώμεν τον στόμαχον ελαφρότερον, την κεφαλήν βαρύνομεν κατ΄ αντίστροφον λόγον ευδοκία των ιερέων μας, οίτινες προνοητικοί ως καλοί νυκοκυραίοι επιμελούνται εις το να διασκεδάζωσι τους υπό την κηδεμονίαν αυτών αγίους, συνοδεύοντες αυτούς πομπωδώς μετά τουφεκισμών και τρομπονισμών από της Εκκλησίας μέχρι της πλατείας, προνομιακώ τω τρόπω, ως ήδη εξηγούμεθα.

Το απόγευμα της Κυριακής περιεπάτουν μεθ΄ ενός λίαν προσφιλούς μοι προσώπου νεάζοντος κατά την ψυχήν ή το σώμα, αστείου αν θέλετε και Λασκαρίζοντος  ό σ ο ν   π έ ρ ν ε ι.

Η αγορά και η πλατεία κατάμεστος δια διαγκωνισμών μόλις επέτρεπεν ημίν να συμβαδίζωμεν. Ένθεν και ένθεν ευεργετικοί οι εξώσται και τα παράθυρα εστολίζοντο με τα ωραιώτερα άνθη και τας δριμυτέρας τσουκνίδας· ιδίως δε η πλατεία, εκτός τόσων άλλων, άτινα παρείχε προς καταρίθμησιν, αν ηρχόμεθα από της ιστορικής  σ κ ά λ α ς  μέχρι των πτερνών των αεικινήτων κλητήρων εδείκνυε δύο παμμεγέθη γελοιογραφικά πυροτεχνήματα, εντοπίου σκευασίας, παριστάνοντα τον Διοκλιτιανόν και Λυαίον.

–Ο Δήμος τα έκαμε αυτά; ηρώτησα τον φίλον μου.

— Όχι δα! μοι απήντησεν, ο δήμος έχει έξοδα τόρα, αυτά τάκαμ΄΄ ο Αϊ-Δημήτρις.

— Ο Αϊ-Δημήτρις; ηθέλησα να τον ερωτήσω, αλλ΄ αι φωναί και αι παρακλήσεις δεκάδος ποικίλης μορφής και ενδυμασίας ανθρώπων, περικυκλωσάντων τον φίλον μου, με διέκοψαν.

— Μα ναρθής ΄γλίγωρα, επανελάμβανε δεκάς στομάτων, γιατί επιάστηκαν η εκκλησιαίς κι΄΄ όλα αυτά τα κάνει ο Αϊ-Αντώνις.

Βεβαίως φοβεράν περιέργειαν μοι διήγειρεν η προς τον φίλον μου διαιτητική αύτη πρόσκλησις και εις απορίαν με ενέβαλε μεγίστην η άδηλος αύτη γλώσσα, καθ΄ ην αι εκκλησίαι  π ι ά ν ο ν τ α ι   ΄σ α ν   α ν ε ρ ά ϊ δ α ι ς  και ο  κ α θ η γ η τ ή ς   τ η ς   ε ρ ή μ ο υ  χαρακτηρίζεται ως δημεγέρτης…

— Μα τι είνε; τι τρέχει; και τη αληθεία την στιγμήν ταύτην έτρεχε  ΄σ τ α   τ έ σ σ ε ρ α  ο φίλος μου, ον ηναγκάσθην να ακολουθήσω.

Ούτω δε εν ριπή οφθαλμού αμφότεροι εφθάσαμεν προ του ναού της Ευαγγελιστρίας.

Ενταύθα ο αναγνώστης μου πρέπει να σταυρώση τας χείρας, ουχί εξ ευλαβείας, άπαγε! και να επιτείνη την σημασίαν εκάστης λέξεως, ίνα κατ΄ελάχιστον ενοήση τι συνέβαινεν.

Άμα ως επλησιάσαμεν και όλον εκείνο  τ ο   γ έ ν ο ς   τ ω ν   μ α ύ ρ ω ν  εφώρμησε καθ΄ ημών μετά φωνών και χειρονομιών επιφόβων.

Τα ποικιλόχροα  φ ε λ ό ν ι α  των ανέμιζον εκ του οργασμού των και αι αεικίνητοι στιβαραί χείρες των, προτεινόμεναι φοβεραί δεξιόθεν και αριστερόθεν προώθουν τους συνωστιζόμενους ευλαβείς χριστιανούς.

— Σιορ Βασίλη — ούτως εκαλείτο ο φίλος μου — έλα αδελφέ να μας ξεδιαλύνης, εφώναξεν εις των πρεσβυτέρων.

Περίεργος εγώ ίνα μάθω τι συνέβαινε, και τούτο διότι εν Λευκάδι δικαίως εθεωρούμην ξένος μάλλον ως εκ της μακροχρονίου απουσίας μου, προσήλωσα τα βλέμματά μου επί του στόματος του σιορ Βασίλη, όπως ούτω ταχύτερον ενοήσω τα γινόμενα· αλλ΄ αίφνης βαρεία χειρ, βεβαίως ρασοφορεμένη, με ηνάγκασε να στραφώ αριστερόθεν.

Τότε δε εκορυφώθη η περέργειά μου, ιδόντος πληθήν εικόνων διαφόρων αγίων επ΄ ώμου ισαρίθμων φιλοθρήσκων πρέπει να είπω, λάβαρα γιγάντια υψούμενα μέσω του λαού, σημαίας, σταυρούς επί κοντών, απειραρίθμους κάννας τον ουρανόν απειλούσας και πάντα ταύτα αναμίξ δικαίως διήγειρον την ιδέαν σταυροφορίας εκ μηχανής παρασκευασθείσης.

— Τι είνε; τι τρέχει; έλεγον κατ΄ εμαυτόν, διότι βεβαίως ουδείς επροθυμοποιείτο να μοι γνωρίση την τοσούτω άλλως τε συνήθη ταύτην σκηνήν εις τα όμματα των συμπολιτών μου.

Τη βοηθεία εν τούτοις ετέρων συνωστισμών και διαγκωνισμών ηδυνήθην πυγμαχών να ηρτηθώ εκ του βραχίονος του φίλου μου, ον μειδιώντα ήκουσα κελεύοντα τάδε.

«Πρώτη πρέπει να πάη η Βαγγελίστρια ΄σα Μητρόπολις.

»Δεύτερος, ο Αϊ-Αντώνις, επειδή και εχτίστηκε τελευταίος.

»Τρίτη η Αγία Παρασκευή.

»Τέταρτος, ο Αϊ-Δημήτρης…..

Ο ναός του Αη-Νικόλα στην πόλη της Λευκάδας

Και ο Θεός ελέησεν ώστε η ταξινόμησις αύτη να γίνη αποδεκτή υπό των πιστών κηδεμόνων των διεκδικούντων τα δίκαια τόσων αγίων. Ούτω δε έκαστος αυτών εν πομπή και παρατάξει, ηγουμένου του υπό την προστασίαν αυτού αγίου και πληθύος οπλοφόρων διηυθύνθη εις την πλατείαν, όπου εκάστη θεία ύπαρξις ώρισται να θαυματουργήση αναλόγως, εννοείται, των εις την πυρίτιδα δαπανηθέντων χρημάτων.

Εφέτος δε χάριν της εξαιρετικής φιλοτιμίας του Αγίου Αντωνίου, κατά πρώτον ήδη λαβόντος τοιούτον θάρρος, οι τρελλοί πύραυλοι και τα βαρέλια ως και αυτήν την λιθόστρωτον πλατείαν μας κατέκαυσαν, ίνα μη αριθμήσωμεν τοσαύτα θυσιασθέντα  π α ν τ α λ ό ν ι α  και τοσούτους αποτεφρωθέντας μύστακας.

Εγώ εν τούτοις, αν και τέλος ενόησα, ότι περί εκκλησιαστικής λιτανείας προέκειτο, απορών όμως δια την αυθεντίαν εκείνην των λόγων του φίλου μου, ηναγκάσθην να τον ερωτήσω πόθεν την εξουσίαν ταύτην ηρύσατο εξ ου και έμαθον.

Πρώτον ότι ήτο αρχειοφύλαξ.

Είτα δε, ότι δι΄εγγράφου της 17 Απριλίου 1819, της Αγγλικής τοπικής διοικήσεως, κανονίζεται η τάξις, ην δέον να τηρώσιν αι εκκλησίαι κατά την λιτανείαν ταύτην της Κυριακής του Πάσχα.

Ούτω λοιπόν, γενόμενος κάτοχος και της ιστορικής ταύτης ειδήσεως, εκαληνύχτισα τον φίλον μου ευχαριστών αυτόν δια την τοσούτω διασκεδαστικήν συναναστροφήν του.

Η Δευτέρα του Πάσχα εν Λευκάδι είνε πράγματι η ημέρα του πάσχα και της ευθυμίας, διότι άπασα η χαρά και η ασχολία των κατοίκων περί τον ψηνόμενον αμνόν στρέφεται.

Η ημέρα αύτη παρέχει εις τε τους Λουκούλους και τους συμπαθείς Μαρίους πολλά θέλγητρα, ως εκ της κρατούσης συνηθείας τού να περιφέρονται οι νέοι και οι περίεργοι από γειτονίας εις γειτονίαν, περισυλλέγοντες, τη αφορμή αριθμήσεως των αμνών, τόσα ΄ντροπαλά βλέμματα  π ο υ   δ ε ν   τ α   ε ί δ ε   ο ύ τ΄  ο   ή λ ι ο ς   α κ ό μ α.

Ο καλοκαρδισμένος νοικοκύρης αφιεροί την πρωΐαν της ημέρας ταύτης εις την επιμέλειαν του αμνού υπό ζωηράς κατεχόμενος ευθυμίας· πάντες δε οι εν τω οίκω φαιδροί και γελαστικοί ανυπομόνως περιμένουσι τον κρότον της πιστόλας τον αγγέλοντα αυτοίς την όπτησιν του αρνίου.

Τότε δε ο πατήρ μετά των τέκνων αυτού  γ ι α   τ ο   κ α λ ό   τ ο υ   σ π ι τ ι ο ύ  μεταφέρουσι τον αμνόν παρά την τράπεζαν, ενώ η καλή νοικοκυρά οφείλει να περισυλλέξη τη στάχτη  γ ι α   τ η   γ ω ν ι ά   τ η ς,  καθαγιάζουσα οιονεί, τω τρόπω τούτω, την εστίαν του οίκου της.

Δια της ευωχίας δε της ημέρας ταύτης, δυνάμεθα να είπωμεν, επισφραγίζεται η θρησκευτική και γαστριμαργική αφοσίωσις του Χριστιανού της εποχής μας.

(1884) – ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΙΩ. ΣΤΑΜΑΤΕΛΟΣ