Έξπρεσιονισμός (Μέρος 2ον)

Βασίλη Καντίνσκυ, εγκάρσια τομή, έργο του 1923.

Του Θεόδωρου Αραβανή

(Συνέχεια από το Μέρος 1ον)

Το ρεύμα του εξπρεσιονισμού μορφοποιήθηκε προοδευτικά από την αρχή του 20ου αιώνα και κυρίως στην Γερμανία, την Ιταλία, την Γαλλία και την Ρωσία.

Ο όρος εξπρεσιονισμός από το λατινικό expressio-onis (έκφραση), πρωτοχρησιμοποιήθηκε στην Σουηδία το 1911, στην Αγγλία και την Γαλλία. Κατ΄ άλλους ο όρος αποδίδεται στον Τσέχο ιστορικό της τέχνης Αntonin Matejcek το 1910 με αναφορά στην Μεσευρώπη της εποχής. Γενικά ο όρος εξπρεσιονισμός χρησιμοποιήθηκε για να διαχωριστεί το καλλιτεχνικό και το πνευματικό ρεύμα των νέων καλλιτεχνών, από τον μέχρι τότε κυκλοφορούντα ως ρεύμα όρο του ιμπρεσιονισμού. Δηλαδή εξπρεσιονισμός αρχικά θεωρήθηκε μια τάση αντίθεσης στον ιμπρεσιονισμό.

Ένας εξπρεσιονιστής επιθυμεί πάνω απ΄ όλα να εκφράσει τον εαυτό του, ήταν μια ανάγνωση του όρου εξπρεσιονισμός, έναντι της προσπάθειας των ιμπρεσιονιστών που επιδίωκαν μια αντικειμενική αναπαράσταση της πραγματικότητας.

Σαν κυριότεροι πρόδρομοι του εξπρεσιονισμού μπορούν να αναφερθούν: κύρια ο Νορβηγός Ζωγράφος Έντβαρ Μούνκ (1863-1944), ο Σουηδός θεατρικός συγγραφέας μυθιστοριογράφος και ζωγράφος Άουγκουστ Στρίνμπεργκ (1849-1914), ο Ολλανδός ζωγράφος Βίνσεντ Βαν Γκόγκ (1853-1890).

Το κυρίως εξπρεσιονιστικό ρεύμα μορφοποιήθηκε κύρια στην Γερμανία, στην Ιταλία την Γαλλία και την Ρωσία το 1905.

Ερνστ Κίρχνερ. Έργο του 1915. – Ο Δημαγωγός, έργο του Γκέοργκ Γκρός του 1928

Ο εξπρεσιονισμός βρίσκει την αναφορά του και σχετίζεται με όλα τα είδη καλλιτεχνικής και πνευματικής δημιουργίας, ζωγραφική με τα καλλιτεχνικά κινήματα, η γέφυρα και ο γαλάζιος καβαλάρης, στην λογοτεχνία με το έργο του Φράντς Κάφκα, στο θέατρο (Γκέοργκ Κάϊζερ, Έρνστ Τόλερ), στον κινηματογράφο (Ρόμπερτ Βήνε, Φρίτς Λάγκ, Φρήντριχ Μουρνάου), στην μουσική καινοτομικά (Άρνολντ Σέμπερκ, Άντον Βέμπερν, Άλμπαν Μπέργκ).

Ο εξπρεσιονισμός δεν ήταν ένα κίνημα καλλιτεχνικό στην σειρά των κινημάτων της τέχνης. Ήταν ταυτόχρονα ένα ρεύμα φιλοσοφικό ανατροπής πολλών μέχρι τότε αποδεχομένων σταθερών στην τέχνη, την τεχνική, την αρχιτεκτονική και καταλύτης παρουσίας και εμφάνισης κοινωνικών φαινομένων και των αντιδράσεων σε αυτά. Το προνομιακό τοπίο εμφάνισης και παρέμβασης του εξπρεσιονισμού, ήταν το πρωτοφανές σε συνθετότητα κοινωνικό τοπίο της εξελιγμένης βιομηχανικής κοινωνίας της εποχής και η κρίση που υπόρρητα δομούνταν μέσα σε αυτή την κοινωνική και βιομηχανική συνθετότητα.

Τα χρόνια γέννησης των όσων προσώπων που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην εμπειρία του εξπρεσιονισμού κυμαίνονται περίπου από το 1875-1880 ως το 1890. Ο τόπος ανάπτυξης του εξπρεσιονιστικού κινήματος, η Γερμανία, κύρια χώρα στο φάσμα της ονομαζόμενης τότε Μεσευρώπης (όπως και στις μέρες μας), στην οποία Γερμανία εκφραζόταν μια χαρακτηριστική ανάπτυξη των καπιταλιστικών διαδικασιών και διεργασιών.

Από την αρχή του αιώνα στο Γερμανικό κράτος, και μετά περίπου την Γερμανική ενοποίηση όλο το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, πραγματοποιείται συγκεντροποίηση μονοπωλιακών αγροκτημάτων στην σύνδεση στον τραπεζικό τομέα και των κλάδων της βιομηχανίας. Η οικονομική και όση κοινωνική δύναμη, είχε συγκεντρωθεί έτσι στα χέρια λίγων ατόμων, μιας κλειστής ομάδας κεφαλαιούχων και βιομηχάνων που αποτελούσαν τους «βασιλιάδες χωρίς στέμμα», σύμφωνα με την ορολογία της εποχής. Οι οικογένειες των Κρούπ, Τύσσεν, Μάνεσμαν, Σίμενς, Κίρντοφ, Χολτσμπάιν… κ.ά. Μαζί με τους επικεφαλής του στρατιωτικού μηχανισμού της Γερμανίας, που ήταν από παλιά οι Πρώσσοι Γιούνκερς και με επικεφαλής τον βουρβώνο Κάιζερ (αυτοκράτορα) Γουλιέλμο Β΄, επιθυμούσαν και μεθόδευαν να ξαναμοιράσουν τον κόσμο (σε αυτόν κυριαρχούσε η Αγγλία και Γαλλία), μέσω της ονειροπόλησης των πολεμικών επιχειρήσεων και για να απορροφάται έτσι η δυσαρέσκια των εργατικών μαζών και να εξουδετερώνονται οι εργατικές διεκδικήσεις.

Από το 1903 έως το 1914 οι στρατιωτικές δαπάνες και εξοπλισμοί αυξήθηκαν κοντά στο 35-40% και το 1914 ο προϋπολογισμός των Γερμανικών ενόπλων δυνάμεων απορροφούσε πάνω από το 50% των εξόδων του Γερμανικού κρατικού προϋπολογισμού.

Τα χρόνια αυτά κωδικοποιείται απ΄ τους Γερμανούς στην Ευρωπαϊκή διπλωματική σκηνή ο όρος «Μεσευρώπη», την προστασία της οποίας ανέλαβε η Γερμανική διπλωματία, που επέβαλε και τον όρο. Στο περιεχόμενο του όρου «Μεσευρώπη» η Γερμανία την ίδια εποχή επένδυσε ταυτόχρονα και μια μιλιταριστική πολεμοχαρή προπαγάνδα με τον τίτλο «Drang nach Osten» (πίεση προς Ανατολάς). Σε όρους συμβολικούς επανεπενδύθηκε τα χρόνια αυτά μεγάλη σημασία στην κατεύθυνση Ανατολικά που κοίταζαν τα άλογα που σέρνουν την άμαξα, και γενικά στην προς Ανατολάς κατεύθυνση που κοιτάζει η όλη γλυπτική σύνθεση, που στεφανώνει την πύλη του Βρανδεμβούργου στο Βερολίνο, από το τέλος κοντά του 18ου αιώνα όταν στήθηκε το μνημείο αυτό.

(Συνεχίζεται)

Αναφορές – Βιβλιογραφία:
-Πάπυρος Πρες
-Πάπυρος Λαρούς
-Πήτερ Γκαίυ, Η πνευματική ζωή στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης (Γερμανία 1919-1933)
-Περιοδικό Διαβάζω
-Συλλογή δοκιμίων για την γερμανική επανάσταση και την παγκόσμια πολιτική των ετών 1918-1922. Troeltsch, Ernst, Spektator-Briefe, επιμ. Hans Baron (1924)
-Bayer, Alfred H, Jr, Cubism and Absstract Art (1936)
-Bayer, Herbert, Ise Gropius και Walter Gropius. Bauhaus 1919-1928
-Και διάφορα ιστορικά τεύχη και αναφορές.

Ευχαριστώ και τον φίλο Λευκάδιο μεταφραστή πολλών κειμένων, ο οποίος δεν θέλησε να αναφερθεί το όνομα του.