Γλυπτική στο δημοτικό νεκροταφείο Λευκάδας

Παράσταση στη σαρκοφάγο του Πέτρου Ν. Σταματόπουλου, έργο του γλύπτη Ιάκωβου Μαλακατέ

Τα νεκροταφεία είναι για κάθε τόπο ανοιχτά ληξιαρχικά βιβλία, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει η κοιμητηριακή γλυπτική, με αποτέλεσμα παλιά ταφικά μνημεία να συγκαταλέγονται στα αξιοθέατά τους. Για να μείνουμε μόνο στη χώρα μας χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Κοιμωμένη, το διάσημο γλυπτό που φιλοτέχνησε για τον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών ο Χαλεπάς.

Από την άποψη αυτή μας προσέλκυαν πάντα και όποτε μας δινόταν η ευκαιρία τα επισκεπτόμαστε. Το νεκροταφείο Λευκάδας το είχαμε επισκεφτεί και παλιότερα, χωρίς όμως ποτέ να κάνουμε ειδική αναφορά σε αυτό. Στο κοιμητήριο υπάρχουν αξιόλογα έργα γλυπτικής, όπως επιτύμβιες μαρμάρινες στήλες με ανάγλυφες παραστάσεις, τάφοι μαυσωλεία, προτομές πάνω σε βάθρο, σαρκοφάγοι κλπ., που φιλοτέχνησαν σημαντικοί γλύπτες του 19ου αι., όπως ο Ιωάννης Βητσάρης¹, ο Γ. Μαλακατές, ο Ιάκωβος Μαλακατές², ο Ιωάννης Καρπάκης και άλλοι λιγότερο γνωστοί, όπως o Φίλιππος Μπουχάγηαρ³.

Οι τάφοι βέβαια που παρουσιάζουν ενδιαφέρον ανήκουν σε γνωστά τζάκια του νησιού μας, σε γόνους αρχοντικών οικογενειών, όπως πολιτικών, εμπόρων κλπ.

Ένας απ΄ αυτούς είναι του Σπυρίδωνα Βαλαωρίτη, ξαδέλφου του ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, ο οποίος εκλέχτηκε το 1849 για πρώτη φορά βουλευτής της Ιονίου βουλής και από τότε εκλεγόταν συνεχώς μέχρι το 1885 βουλευτής Λευκάδας, και στην Ιόνιο και στην ελληνική βουλή, ενώ είχε διατελέσει πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων την περίοδο 1882-1883 καθώς και υπουργός εξωτερικών και οικονομικών σε διάφορες κυβερνήσεις. Πέθανε στις 30 Ιούλη του 1887 στην Αθήνα. «Κατά την ρητήν επιθυμίαν του θανόντος ο νεκρός του μετηνέχθη εις την ιδιαιτέραν αυτού πατρίδα Λευκάδα όπου εγένετο η κηδεία αυτού μεγαλοπρεπής και επιβάλλουσα»⁴.

Το ταφικό μνημείο του Σπ. Βαλαωρίτη, είναι έργο του γλύπτη Ιωάννη Βιτσάρη (1844-1892), ενώ του γιου του Έκτορα και του Ευσταθίου-Ερρίκου Βαλαωρίτου που βρίσκονται στον ίδιο χώρο τα έκανε ο γλύπτης Γ. Μαλακατές. Στο μνημείο υπάρχουν οι υπογραφές των δημιουργών τους: Ι. ΒΙΤΣΑΡΗΣ ΕΠΟΙΕΙ και Γ. ΜΑΛΑΚΑΤΕΣ ΕΠΟΙΕΙ αντίστοιχα. Στην επιτύμβια μαρμάρινη στήλη βρίσκεται η ανάγλυφη εικόνα του νεκρού ενώ στην κορυφή της εν είδη συμβολισμού η τεφροδόχος διακοσμημένη με κομμάτια υφάσματος.

Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει μια εμπλουτισμένη με πολλά διακοσμητικά στοιχεία σαρκοφάγος στον οικογενειακό τάφο του Πέτρου Ν. Σταματόπουλου, που φιλοτέχνησε ύστερα από παραγγελία των γιων του Σπυρίδωνα, Επαμεινώνδα και Ανδρέα ο Ιάκωβος Μαλακατές, ενώ ίδιου τύπου είναι και ο οικογενειακός τάφος του Γεωργίου Φ. Καλκάνη, που είναι επίσης έργο του ίδιου γλύπτη. Οι σαρκοφάγοι παραπέμπουν σε αρχαία ελληνικά και ρωµαϊκά πρότυπα. Καθιερώθηκαν στα Ιόνια νησιά από τους Άγγλους και η χρήση τους περιορίζεται µόνο στο 19ο αι.

Φωτογραφικό άλμπουμ με 60 φωτογραφίες

Παραπομπές:
Ηλίας Μυκονιάτης, Η ελληνική κοιμητηριακή γλυπτική του 19ου αιώνα
6ο Γυμνάσιο Κέρκυρας, Γλυπτά του Δημοτικού Νεκροταφείου Κέρκυρας
_________________________________
¹ Ο Ιωάννης Βητσάρης (1844-1892) γεννήθηκε στην Αθήνα. Έλαβε τα πρώτα μαθήματα γλυπτικής στην Σχολή των Τεχνών από το 1861 ως το 1864, και μετά πήγε στο Μόναχο με υποτροφία της κυβέρνησης (Βασιλικό Διάταγμα 4 Φεβρουαρίου 1865). Εκεί φοίτησε στην Ακαδημία της γλυπτικής ως το 1871 με ιδιαίτερη επιτυχία. Αποφοίτησε ως ένας από τους διακριθέντες μαθητές της Ακαδημίας, ενώ το 1878 έλαβε το πρώτο βραβείο σε διαγωνισμό με θέμα τον Οδυσσέα αναγνωριζόμενο από την Ευρύκλεια. Επανήλθε στην Αθήνα και ίδρυσε εργαστήριο γλυπτικής στην ιδιόκτητη οικία του απέναντι της Ζωοδόχου Πηγής. Θεωρείτο μετριοπαθές και εσωστρεφές άτομο που απέφευγε την επίδειξη. Δούλεψε σκληρά και αδιάλειπτα έως ότου αρρώστησε βαριά και πέθανε στις 13 Δεκεμβρίου του 1892.
Το 1875 του ανετέθη η τοποθέτηση των αρχαίων αγαλμάτων στην ανατολική πτέρυγα του Αρχαιολογικού Μουσείου, αποχώρησε όμως γιατί διαφώνησε με τους υπαλλήλους που επιτηρούσαν την εργασία του ως προς το κατάλληλο μέρος και τον φωτισμό. Έργα του είναι οι προτομές των Αντώνιου Παπαδάκη (ευεργέτη του Εθνικού Πανεπιστημίου), Στέφανου Κουμανούδη και Γεωργίου Βασιλείου. Έργα ενδεικτικά της τεχνοτροπίας του βρίσκονται επίσης στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών και είναι το μνημείο του Νικόλαου Κουμέλη, το ανάγλυφο άγαλμα της Σοφίας Χάλμη (Η αρραβωνιασμένη με το τριαντάφυλλο), της οικογενείας Σιμονοπούλου, του ευεργέτη του Πανεπιστημίου Παυλόπουλου, και ανάγλυφο φυσικού μεγέθους που παριστάνει την δικαιοσύνη. (Πηγή: Βικιπαίδεια).
² Τα αδέλφια Φραγκίσκος (1825-1914) και Γιακουμής (Ιάκωβος) Μαλακατές (1808-1903) ήταν οι πρώτοι Τήνιοι μαρμαρογλύπτες, που ήρθαν στην Αθήνα το 1834. Άνοιξαν μαρμαρογλυφείο στη γωνία των οδών Σταδίου και Κοραή, κοντά στο τότε ανάκτορο του Όθωνα, από το οποίο αναδείχθηκαν δεκάδες μαρμαρογλυπτών και αποφοίτησαν πολλοί από τους μετέπειτα καλλιτέχνες. Το ονόμασαν «Ερμογλυφείον», γεγονός που σημαίνει ότι επιδίωκαν τη συσχέτιση με την αρχαιότητα. Οι Μαλακατέ κατασκεύαζαν κυρίως ταφικά μνημεία για το Α΄ Νεκροταφείο. Κατάγονταν από το χωριό Υστέρνια της Τήνου και αναδείχθηκαν σε κορυφαίους γλύπτες. Ο Ιάκωβος υπήρξε ανυπέρβλητος δημιουργός, εκτελεστής και εφαρμοστής. Τιμήθηκε με το παράσημο του Αργυρού Σταυρού του Σωτήρος. Οι Βαυαροί αρχιτέκτονες ανέθεταν σε αυτόν όλα τα μεγάλα καλλωπιστικά έργα που αναλάμβαναν. Ο Φραγκίσκος, από την άλλη, υπήρξε δεινός ανδριαντοποιός και άριστος εκτελεστής. (Πηγή: Μαρία Μποϊλέ στο «Έλληνες μαρμαρογλύπτες στην Αθήνα του 19ου αιώνα»).
³ Ο Φίλιππος Μπουχάγηαρ κατάγονταν από µαλτέζους τεχνίτες της πέτρας, χωρίς σπουδές. Η οικογένειά του έφτασε στην Κέρκυρα επί αγγλοκρατίας. Έφτιαξε τον τάφο της Ellen Victoria Barry, το 1892, και του Ιωάννη Λαµπριάδη, το 1888, που βρίσκονται στο νεκροταφείο Κέρκυρας, όπως επίσης τον τάφο της Eleonora Camilleri, το 1887, που βρίσκεται στο καθολικό νεκροταφείο Κέρκυρας.
⁴ Άστυ, Τεύχος 99, 1887.