Οι Ηγούμενοι του Μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου στους Σκάρους Λευκάδας (Τέταρτο Μέρος)

Συνέχεια από το τρίτο Μέρος

Του Σπύρου Π. Σούνδια*

Η βόρεια μάνδρα του μοναστηριού με τα κελιά και τους ξενώνες

Είναι από τους ακόλουθους του Τυπάλδου. Η ηγουμενία του συμπίπτει με ένα σημαντικό γεγονός για το μοναστήρι, με το φοβερό σεισμό που συνέβη στις 11 Νοεμβρίου του 1704. Ο σεισμός αυτός που κατάστρεψε το νησί, έκαμε καταστροφές και στον Άη Γιώργη. Έριξε μεγάλο μέρος της βόρειας μάνδρας, που ήταν προσκολλημένα τα περισσότερα από τα 28 κελιά του μοναστηριού και οι δύο ξενώνες που ήταν άνωθεν των κελιών και υπερείχαν του τείχους. Έριξε και μέρος της νότιας μάνδρας που ήταν ψηλότερη των άλλων πλευρών καθώς στο σημείο αυτό αρχίζει πιο κατωφερική διαδρομή του εδάφους απότομη, απέναντι του νότιου μέρους του ναού. Η φροντίδα του ήταν να συγκεντρώσει τα χρήματα που χρειάζονταν για τα υλικά και τους τεχνίτες.

Η νότια μάνδρα του μοναστηριού

Και ήταν ανάγκη χρόνου, γιατί και ο χειμώνας πλησίαζε, φροντίδων, συντονισμού. Ασβεστοκάμινα υπήρχαν πολλά στην περιοχή, ιδιαίτερα στα ανατολικά χαμηλά των Σκάρων, η εποχή όμως ήταν ακατάλληλη, γιατί αυτά γίνονται ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες για όλες των τις φάσεις. Η ζημιά ήταν μεγάλη και δεν επαρκούσε η φροντίδα των ενόντων, του προσωπικού και των καλογήρων, που ήταν οι σκαπανείς για τις ανάγκες του και διατηρούσαν τα σχετικά μικροσυνεργεία. Χρειάστηκε μεγαλύτερη προσπάθεια για να κλείσουν οι πληγές του σεισμού από τα δύο παρακείμενα χωριά Κολυβάτα και Αλέξανδρος, που πάντα μετά προθυμίας πρόστρεχαν στις δυσκολίες του.

Το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου σήμερα

Παράλληλη είναι η προσπάθεια του ηγουμένου να περάσει τις θέσεις της διοίκησης για τα νέα μέτρα.

Στην προσπάθεια της επούλωσης των πληγών του μοναστηριού από τον σεισμό συνέβαλαν πάντες, μεταξύ αυτών και ο Θεοφάνης Κολυβάς.

Γεννήθηκε στα Κολυβάτα γύρω στα 1658. Υπάρχει στο βιβλίο αφιερώσεων του Αγίου Γεωργίου ειδικό λήμμα που αναφέρει:

Κόπια 1689 εν μηνί Απριλίω 23 (ημέρα της εορτής του Αγίου Γεωργίου). Ομολογούμεν εμείς Γεώργιος και Παναγιώτης το επίκλην Κολυβάδες, πως ο θείος μας Αυγερινός άφησεν διαθήκην εις τον αποθαμόν του και αφιέρωσεν τέσσαρες ρίζες ελιές όπου είναι εις το χωρίον Αθάνι, η μία εις τις Αναδενδράδες, η άλλη εις τις Σκάλες, η άλλη εις την Σωτήρα και η άλλη εις τα Πηγάδια. Ετούτες τις ελιές τις αφιέρωσεν εις τον Άγιον Γεώργιον στους Σκάρους στο μοναστήρι διά την ψυχικήν του σωτηρίαν να μνημονεύονται δε εις την πρόθεσιν ονόματα πέντε: Αυγερινός – Νικόλαος – Κερασιά – Γιακουμής και Ζαφείρω.

Χρονολογική τοποθέτηση: Ο Παναγιώτης και ο Γεώργιος ζουν το 1689, έτσι λέει το κείμενο και έχουν θείο τον Αυγερινό. Άρα πατέρας τους είναι ο Νικόλαος ή ο Γιακουμής. Έτσι χρονολογικά τοποθετούνται 1605-1610 Αυγερινός – Νικόλαος – Γιακουμής – 1630 Παναγιώτης και Γεώργιος. Για το Θεοφάνη γνωρίζουμε ότι έζησε από το 1658-1728 και τον Γιακουμή (εγγονό) 1660-1724 που ο Δαβίδ Θειακός, ιερομόναχος του Αγίου Γεωργίου, του κάνει την διαθήκη του και σ’ αυτήν αποκαλεί αδελφό του το Θεοφάνη και του αναθέτει την φροντίδα της οικογενείας του.

Από νωρίς αφιερώθηκε στο μοναστήρι όπου και έμαθε τα πρώτα γράμματα. Στην περίοδο αυτή, όπως γράφεται, ήταν φημισμένο μοναστήρι σαν σχολείο της περιοχής και πρόστρεχαν εκεί κληρικοί και λόγιοι.

Ήταν ενήμερος των προβλημάτων του μοναστηριού και από νωρίς συσχετίστηκε με παράγοντες της διοίκησης, όπως τον Αλέξανδρο Μπαρμπαρίγγο. Αυτός δεν φαίνεται να έλαβε ενεργό μέρος στην εκστρατεία του Μοροζίνη, για την κατάληψη του νησιού, είχε όμως συμπαραστάτη του τον συγγενή του Κωνσταντίνο Μπαρμπαρίγγο. Αυτός ανήκε στο επιτελείο του αρχιστρατήγου. Ο Αλέξανδρος ήλθε άβρεχος με το πλοίο της γραμμής που εγκαινίασε η γαληνοτάτη Δημοκρατία για τη νέα της κτήση και βρήκε έτοιμο πιάτο. Μαζί του έφερε και το γιο του Γιώργο, που ήταν σε μικρή ηλικία. Τα ελληνικά λίγο-πολύ τα γνώριζαν, γιατί είχαν σχέση με τις κτήσεις και την Ανατολή (Levante) που συναντούσαν πάντα αυτό το μοτίβο και η Βενετία ήταν το φροντιστήριο των ελληνικών γραμμάτων για τη λοιπή Ιταλία.

Από πολλά σημεία βλέπουμε τον Αλέξανδρο να πρωτοστατεί στη διοίκηση, ιδιαίτερα σε τομείς που είχαν το ζουμί, όπως τα μοναστήρια. Η Κόκκινη Εκκλησιά και ο Άη Γιώργης ήταν τα φέουδά του. Από κει ο Θεοφάνης είχε την ευχέρεια να φέρνει τις εισηγήσεις του στη διοίκηση. Εν τω μεταξύ ενηλικιώθηκε ο γιος του Αλεξάνδρου Γεώργιος, ο οποίος από το 1707 βαφτίστηκε δημόσιος νοτάριος της Αμαξικής και γενικότερα του νησιού. Με την συμπαράσταση του Κωσταντίνου και των λοιπών το δίδυμο Αλέξανδρος και υιός οικειοποιήθηκαν πολλά από τα παραγωγικά στοιχεία του νησιού. Ιδιαίτερη προτίμηση έδειχναν στους νερόμυλους (Ακόνη-Κανάλι) που η επίβλεψή τους κράτησε πολλά χρόνια. Και σαν επίσημοι επόπτες των μοναστηρίων και των Σκάρων με τα ζωντανά απόκτησαν σιγά σιγά την υψηλή ειδικότητα των συμβούλων, με επίσημη Βενετική βούλα.

Από τις πρώτες αξιόλογες πράξεις του νέου ηγουμένου είναι εκείνη των πυρκαγιών του δάσους των Σκάρων. Το φαινόμενο ήταν συνηθέστατο ως τα πρόσφατα χρόνια. Για πολλούς λόγους έβαναν φωτιά που μαίνονταν επί ημέρας χωρίς να υπάρχει δυνατότητα παρέμβασης. Ο αέρας μονάχα την σαλαγούσε και την ποίμενε, όσο να αλλάξει η ρότα του και να επιστρέψει στα ίδια, εκεί που δεν υπήρχε τίποτα να κάψει και τότε έσβηνε μόνη της ή και κάποια βροχή, πράγμα απίθανο ή σπάνιο για τους καλοκαιρινούς μήνες που γίνονταν οι πυρκαγιές. Τα γύρω χωριά ακόμη ξυλεύονταν από τους Σκάρους συστηματικά και από τον Αλέξανδρο περνούσαν τα καραβάνια για την Καρυά, τα Πλατύστομα, τις Σφακιώτες… Τότε άλλος τρόπος ζεστασιάς δεν υπήρχε, παρά μόνο η φωτιά. Το πρόβλημα έρχονταν από παλιότερους καιρούς και ο Θεοφάνης εδώ επανέρχεται στο ήδη υπάρχον θέμα. Η εξαγγελία έχει έτσι:

Αριθμός εγγράφου 456 Δέσμη διαφόρων εγγράφων Τζώρτζη Τζερμπάνη (atta), Ιστορικόν Αρχείο Λευκάδας.

Εμείς Θεόδωρος Τρεβιζάν, Προβλεπτής Εστραορτινάριος μας αναφέρει φιλόφρονα ο ευσεβέστατος Ιερομόναχος Θεοφάνης Κολυβάς, ηγούμενος του μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου εις τους Κάρρους, ότι μερικοί κάτοικοι από τον Αλέξανδρο έβαλαν αρχή και καίνε τους λόγγους του άνωθεν μοναστηρίου διά να το ξελογγώσουν και έπειτα να τα σπείρουν εις βλάψιμο του μοναστηριού αυτού και προβάλλοντας σε αυτή την περίπτωση εμπόδια στον ηγούμενο που ενδιαφέρεται για το μοναστήρι και στους ιερομόναχους και τους καλογήρους. Προστάζομεν τους άνωθεν κατοίκους ως καθώς και περί τον καθέκαστον άνθρωπον, μην ήθελε επιχειρήσει εις το ερχόμενον να βάλουνε φωτιά εις τους άνωθεν λόγγους και απαρθενεύουν (ζητούν να οικειοποιηθούν) του αυτού μοναστηριού τον κάθε τόπον, όπου ευρίσκεται, για να ξελογγώσουν και να τον σπείρουν εις ποινήν την κάθε φοράν και του καθενού δουκάτα δέκα καταγεγραμμένα στις αφεντικές φάμπρικες ετουτουνού του Κάστρου. Θέλει είναι ενεργημένο το παρόν (παρούσα διαταγή) και θέλει είναι κηρυγμένο όθεν κάνει χρεία για συμμόρφωση του καθενός, καθώς αν έχει κάποια δικαιώματα, ας εμφανιστεί να διεκδικήσει αυτά νόμιμα.

Αγία Μαύρα εις τας 22 Αυγούστου 1709 εις το νέο.

Θεόδωρος Τρεβιζάν
προβλεπτής εστραορντινάριος

(Για την κοινοποίηση του εγγράφου αυτού στον Αλέξανδρο έχει αναφερθεί στο βιβλίο μου «Άνθρωποι και τόποι της πατρίδας μου» σελ. 49).

(Συνεχίζεται)

* Ο Σπύρος Πάνου Σούνδιας είναι φιλόλογος, ιστορικός.