«Το Ρεμπελιό των Αγιομαυριτών Χωρικών στα 1819» (Του Θοδωρή Γεωργάκη)

Λεπτομέρεια επιπεδογραφίας γαιών που υπόκεινταν στη βαρονία Corner στο χωριό Μαγουλάδες Κέρκυρας (1744) [Πηγή]

Του Θοδωρή Γεωργάκη

Δίνομε στην δημοσιότητα, όπως είχαμε προϊδεάσει τους αναγνώστες της φιλόξενης ιστοσελίδας «Λευκαδίτικα Νέα», μερικά κεφάλαια απ’ το νέο μας βιβλίο με τίτλο «Το Ρεμπελιό των Αγιομαυριτών Χωρικών στα 1819», το οποίο σύντομα θα κυκλοφορήσει σε ηλεκτρονική μορφή. Μια ταπεινή προσπάθεια, με την διάχυτη συγκίνηση ενός λατρευτικού αταβισμού, διακόσια χρόνια μετά τον αυτόνομο και ακηδεμόνευτο Ξεσηκωμό των εξαθλιωμένων Χωρικών της Αγίας Μαύρας, εναντίον του βρετανικού «βοναπαρτισμού» και του οκονομικοκοινωνικού τους ταξικού αποκλεισμού, απ’ την νομή της παραγωγικής διαδικασίας, σε ένα καθαρά, τότε, γεωργικό νησί, συνθήκες αποκλεισμού, που «παρειοποιούσαν» ακόμη περισσότερο την ζωή τους…

Επιλέξαμε σήμερα για δημοσίευση τα δύο παρακάτω κεφάλαια, γιατί πιστεύομε, πως, η ευθύβολη αναφορά στα γεγονότα της Εξέγερσης των Χωρικών, προϋποθέτει, ώστε να γίνει έτσι κατανοητή, αν συνεξετάσουμε τον χώρο, τον χρόνο, τις συνθήκες, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές, σαν βαθύτερη αιτία της Εξέγερσης, γιατί είναι γνωστό πως, η αφορμή ήρθε απ’ την επιβολή νέων δυσβάσταχτων φόρων, απ’ την αγγλική προστασία, με εισήγηση ασφαλώς των φιλοκυβερνητικών προυχόντων της χώρας…

ΟΙ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ ΤΩΝ ΧΩΡΙΚΩΝ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

Η συνεξέταση της «Εξέγερσης των Αγιομαυριτών Χωρικών, στα 1819», με την πλειάδα παρόμοιων Κινημάτων σε παγκόσμιο, αλλά και Επτανησιακό επίπεδο, δίνει την δυνατότητα στον αναγνώστη να διεισδύσει αποτελεσματικότερα στην κατανόηση της Αγιομαυρίτικης Εξέγερσης, δεδομένου ότι, σ’ αυτές τις αναφορές στο παγκόσμιο εξεγερσιακό επίπεδο, πάντα υπάρχει ένα κοινό στοιχείο: Κάθε φορά, οι αρχικές εμβρυώδεις φραστικές διαφοροποιήσεις Προυχόντων – Χωρικών, περνούν σε ένα επίπεδο καταγγελτικού λόγου, σαν προοίμιο της τελικής μορφοποίησης μιας επιθετικής συλλογικής ψυχής, που ορατά, πλέον, στοχεύει στο υπαρκτό τείχος των κοινωνικών ανισοτήτων… Και πάντα, όταν, κατά τον Gustave Le Bon, («Η Ψυχολογία των Μαζών»), κατάλληλες ιδέες και μηνύματα, εν προκειμένω το αίτημα διαχρονικά και παγκοσμίως των Χωρικών, για κοινωνική ισότητα, εισέρχονται στην συλλογική ψυχή, τότε αποκτούν τεράστια δύναμη και παράγουν σημαντικές επιπτώσεις, οδηγώντας σε πόλεμο και επανάσταση…

Το 1381, συμβαίνει η εξέγερση των άγγλων Χωρικών, (Peasants’ Revoit), όταν ο βασιλιάς Ριχάρδος ο Β΄, επέβαλλε στους Χωρικούς νέο φορολογικό χαράτσι. Mε μπροστάρη τον ιερέα Τζον Μπολ, ο οποίος με φλογερά κηρύγματα βομβάρδιζε την συλλογική ψυχή, προαναφερθήκαμε, όταν με αρχηγό τον κεραμιδά στο επάγγελμα Γουότ Τάϊλερ, οι άγγλοι Χωρικοί εξεγέρθηκαν και μπήκαν στο Λονδίνο. Κατέσφαξαν κάποιους Φλαμανδούς εμπόρους και έκαψαν το κάστρο του δούκα του Λάνκαστερ! (Σημ. Συγ. Οποία ομοιότητα με όσα συνέβησαν στην Εξέγερση των Αγιομαυριτών Χωρικών πέντε αιώνες μετά…). Η εξέγερση, επόμενο, καταπνίγηκε στο αίμα απ’ την άρχουσα βασιλική τάξη. Όμως απέκτησε τεράστιο συμβολικό χαρακτήρα, που φτάνει, για την αγγλική φιλομεταρρυθμιστική παράταξη, σημερινό Εργατικό κόμμα, μέχρι και των ημερών μας, και αποτελεί αυτή η εξέγερση του 1381 ένα απ’ τα σύμβολά της, αφού, το σημερινό Εργατικό κόμμα της Αγγλίας, που ιδρύθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, έχει ευθεία αναφορά στο από του 1678 δημιουργηθέν, μέσα στα πλαίσια του δικομματικού αγγλικού κοινοβουλευτικού συστήματος, φιλομεταρρυθμιστικό κόμμα των Γουίγκς.

Αυτή η μακραίωνα παγιωμένη δικομματική κοινοβουλευτική αγγλική διάρθρωση, σαφώς και έχει σχέση και συνάφεια με την Εξέγερση των Αγιομαυριτών Χωρικών. Στον Αρμοστή Μαίτλαντ, προκάλεσε σημαντικά πολιτικά προβλήματα η Εξέγερση, ο οποίος ανήκε στο αριστοκρατικό κόμμα των Τόρρις, επιγενέστερα, αρχίζοντας απ’ το 1834 και κυρίως επί πρωθυπουργίας Ντισραέλι, το 1874, θεμέλιωσε τον σημερινό του τίτλο «Συντηρητικό», αφού στο μητροπολιτικό Λονδίνο, οι αντιδράσεις της φιλομεταρρυθμιστικής αντιπολίτευσης των Γουίγκς, που ήδη απ’ τις αρχές του 19ου αιώνα άρχισε να μετατρέπεται σε κόμμα των Φιλελευθέρων, αλλά, οι αντιδράσεις και άλλων προοδευτικών κύκλων στο Λονδίνο έναντι των πολιτικών του Μαίτλαντ, για τον δεσποτικό τρόπο με τον οποίο εξασκούσε την Αρμοστία, αλλά και για το γεγονός των απαγχονισμών στην Λευκάδα, ασκούσαν πίεση στο κυβερνών κόμμα.

Ως εκ τούτου, ένα απ’ τα βαθύτερα αίτια, της καταγγελτικής επιστολής του Μαίτλαντ προς την Γερουσία στις 6-12-1819, όταν επέστρεψε απ’ την Μάλτα, μετά τα πολεμικά γεγονότα στην Εξέγερση, στα οποία θα αναφερθούμε διεξοδικότερα, με την οποία κατήγγειλε τους πάντες, είτε σαν «απονενοημένους», είτε σαν «άρπαγες», εννοώντας τους μη συμμορφούμενους με τις ορέξεις του Λευκαδίτες ευγενείς, που άρπαζαν τις περιουσίες των φτωχών χωρικών (!), είτε «ταραχοποιούς», ουσιαστικά ήταν μια αποπροσανατολιστική επιστολή, με την οποία, κατά βάθος, «έβλεπε» προς την μητροπολιτική πολιτική κατάσταση, σε μια προσπάθεια να αμβλύνει τις επιπτώσεις, που προκαλούσε αυτή η επικριτική στάση της αγγλικής αντιπολίτευσης, κατακερματίζοντας και επιμερίζοντας τις ευθύνες ο Μαίτλαντ, για την Εξέγερση, σε διάφορες ενδοεπτανησιακές πλευρές και κοινωνικές παθογένειες…

Στα 1525, οι Γερμανοί Χωρικοί, 8.000 κατά τον αριθμό, θα συγκρουσθούν στα περίχωρα της πόλης Φρανκεχάουζεν, με τον ισάριθμο στρατό των φεουδαρχών. Αφορμή η εντεινόμενη δουλοπαροικοποίηση των Χωρικών εκ μέρους των φεουδαρχών, πρωτίστως, και συνολικά οι υπάρχουσες θρησκευτικοκοινωνικές διαφορές, από ετών, μεταξύ των δύο κοινωνικών αντιπάλων, της ηγεμονεύουσας τάξης των φεουδαρχών και των αδύναμων γερμανών χωρικών, οι οποίοι είχαν αρχηγό τον Τόμας Μίνστερ, μαθητή, αρχικά, του Μαρτίνου Λούθηρου, ο οποίος ριζοσπαστικοποιήθηκε, στην συνέχεια, όταν ο Λούθηρος τάχτηκε με το μέρος των φεουδαρχών και των ιπποτών…

Η αγροτική Εξέγερση του Πουγκατσόφ στα 1775, στην περιοχή του Ρωσικού Βόλγκογκραντ, όταν η απαίτηση για την αλλαγή της τσαρικής κοινωνίας του φεουδαρχισμού, είχε φτάσει στην κορύφωσή της, με απότοκο την αιματηρή εξέγερση, που ξεγύμνωσε το καθεστώς των ευγενών και φώτισε την αγροτική δυστυχία… Ηγέτης της ο περιπλανώμενος Κοζάκος Εμιλιάν Πουγκατσόφ, ο οποίος ηγήθηκε μιας τεράστιας κίνησης των δουλοπάροικων της τσαρικής αυτοκρατορίας της Αικατερίνης Β΄… Η εξέγερση ήταν τυφλή και καταδικασμένη να καταπνιγεί απ’ τα τσαρικά στρατεύματα… Αλλά αυτό δεν εμπόδισε τους κολλήγες χωρικούς να πέσουν στην φωτιά, από προσμονή και μόνο για απαλλαγή…

Mα, και επί των ημερών μας, στην Λατινική Αμερική, ειδικά στην Βραζιλία, όπου το 46% του γεωργικού κλήρου ανήκει μόνο στο 1% των γαιοκτημόνων της αχανούς χώρας, με αυτές τις τεράστιες πλουτοπαραγωγικές δυνατότητες, υπάρχει το λεγόμενο «ΚΙΝΗΜΑ ΤΩΝ ΑΚΤΗΜΟΝΩΝ», (Movimento dos Trabalhadores sem Terra). Το κίνημα ξεκίνησε την αγωνιστική του διεκδικητική δράση το 1985 και εκπροσωπεί δώδεκα εκατομμύρια παντελώς άκληρους γεωργούς της Βραζιλίας. Στην αγωνιστική του δράση εντάσσονται πιο ήπιας μορφής κοινωνικές εξεγέρσεις, οι οποίες κυρίως έχουν τον χαρακτήρα αυθαίρετων καταλήψεων γεωργικών εκτάσεων, ενώ ολοκάθαρα ασκούν τεράστια επιρροή στο βραζιλιάνικο εκλογικό σώμα… Αυτή η διαμορφωμένη γαιοκτητική κατάσταση σίγουρα κρύβει στα θεμέλιά της μια ιδιάζουσα χρονοβόμβα για την Βραζιλία, η οποία κανείς δεν ξέρει πότε θα εκραγεί, με δεδομένο, μάλιστα, πως, άλλα είκοσι εκατομμύρια άκληρων βραζιλιανών γεωργών έχουν καταφύγει στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας, όπου έχουν παρειοποιηθεί ζώντας στις περίφημες φαβέλες…

Στον Ελλαδικό χώρο, η μεγάλη Εξέγερση των Κερκυραίων Χωρικών στα 1652, επί Ενετοκρατίας, η οποία συνέβη στο χωριό Χωροεπίσκοποι στο Βαϊλάτο του Γύρου στην Βόρεια Κέρκυρα, ένα αυθόρμητο γέννημα καταπίεσης, φωτίζει τις κρυφές στιγμές μιας ζοφερής πραγματικότητας, για έναν κόσμο των Χωρικών, που ζούσε στην πολυειδή εξάρτηση και κάτω απ’ το δόγμα των Προυχόντων του νησιού: «Eμείς δρούμε και επιδρούμε… Εσείς υποχρεούσθε να εργάζεσθε και να παράγετε…». Αυτό το δεσποτικό δόγμα των Κερκυραίων προυχόντων, συνδυασμένο με την καταχρέωση των αγροτών με όρους τοκογλυφικούς, γνωστοί σαν Προστύχι, (Prtostichi), τότε, ο ήδη υποτιμημένος Χωρικός, δεν είχε άλλη επιτακτική επιλογή πέρα απ’ τον Ξεσηκωμό, σε μια στοχούμενη κατεύθυνση, την αναμφισβήτητη επικράτηση των ιδανικών της δικαιοσύνης…

Η αφορμή, για την Εξέγερση των Κερκυραίων Χωρικών, δόθηκε απ’ την ανάλγητη όσο και απαξιωτική συμπεριφορά ενός ευγενούς, ο οποίος πήγε σε οικογένεια αγροτών του χωριού να ζητήσει το «σολιάτικο», μορφή ενοικίου για κτήματα ευγενών, το οποίο είχε προσεισπράξει, μάλιστα, ο γιος του, με την απαξιωτική προσταγή: «Άλλο εγώ, άλλο ο γιος μου». Το συμπυκνωμένο μίσος, τότε, των χωρικών κατά των ευγενών, μετατράπηκε ομαδικά σε κακοποιήσεις γαιοκτημόνων, πυρκαγιές και καταστροφές.

Η Ενετική κεντρική στρατιωτική παρέμβαση, με ιππικό και δυνάμεις στρατού, απώθησε τους εξεγερμένους στο βουνό Παντοκράτορας. Ο νέος Προβλεπτής του νησιού Μάρκο Μολίν έστειλε μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις και διέλυσαν τους εξεγερμένους Χωρικούς. Ακολούθησαν, η θανάτωση του αρχηγού των Εξεγερμένων Χωρικών, του Στέλιου Ραματά και η καταδίκη του συναρχηγού του Σεβαστιανού Γουδέλη, όπως και άλλων Χωρικών, με την ποινή της εργασίας σε Ενετική γαλέρα… Η διαμορφωμένη, επί Ενετοκρατίας χαοτική κοινωνική διαφορά, που χώριζε ευγενείς και χωρικούς στην Κέρκυρα, δίνεται απ’ τον Ανδρέα Μάρμορα: «Historia di Corfu, 1672»:

«… Μια εικόνα που αντανακλά την άποψη των Κερκυραίων Ευγενών για την σταθερότητα της κοινωνικής δομής: η συγκεκριμένη κοινωνική ιεράρχηση όχι μόνο είναι η μόνη «λογική», αλλά και αντανακλά τη θεϊκή τάξη. Άρα κάθε προσπάθεια αλλαγής είναι και παράλογη και «αμαρτωλή»…».

Συνοπτικά. Οι συλλογικές συνειδήσεις και η γενεαλογία των ανατρεπτικών ιδεών, ανεξάρτητα, χρόνου, έθνους και φυλής, δεν μπορούν παρά να εστιάζουν στον ομφαλό της κοινωνίας, για μια περισσότερο αντιπροσωπευτική προοπτική, μέσα απ’ την αφυπνιστική δημιουργία νέων κοινωνικών μορφωμάτων, που ξεκάθαρα στοχεύουν στην συμμετοχή και στην συνδιαχείριση της εξουσίας.

Ένα παρόμοιο αίτημα συσσωμάτωσε η εξεγερσιακή λογική των Χωρικών της Αγίας Μαύρας, οι οποίοι, πέραν απ’ την κορυφαία εθνοτική τους στόχευση, έβλεπαν τις οικονομικοκοινωνικές συνθήκες, να διαμορφώνονται σε ένα καθαρά αγροτογεωργικό νησί, υπέρ των λειτουργιών της πόλης και σε βάρος της υπαίθρου, η οποία πόλη οργάνωνε ένα δικό της δομικό ηγεμονικό πρόσωπο, το οποίο ευχερώς ταυτίζονταν με την ιδεολογία της κυβέρνησης. Αποτέλεσμα, αυτό το διαχωριστικό τείχος πόλης – υπαίθρου, να παίρνει οξύτατα χαρακτηριστικά κοινωνικού ανταγωνισμού, στον οποίο, το τελικό εξαγόμενο, ήταν η επικράτηση της βούλησης του κυρίαρχου… Και αυτοί ήταν οι ευγενείς…

Και ακριβώς αυτή η κυριαρχική σχέση αποτέλεσε την θρυαλλίδα ενός αυτόφωτου και ακηδεμόνευτου Ξεσηκωμού… Όπως ακριβώς, φανερώσαμε πως συμβαίνει, διαχρονικά και παγκοσμίως, σε κάθε σαφή κοινωνική αναντιστοιχία…

H ΧΡΟΝΟΒΟΜΒΑ ΤΟY ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΚΟY ΣΥΣΤΗΜΑTOΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΛΕΥΚΑΔΑ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ…

Για να εξετάσει κάποιος και να κατανοήσει το περιεχόμενο και την διαδρομή του φεουδαρχικού συστήματος, το οποίο επί έξι αιώνες, (8ος-14ος), μετέτρεψε την Ευρώπη σε απέραντα λατιφούντια, αλλά και τις επιπτώσεις του, όχι μόνο στην κοινωνική διαστρωμάτωση, μα και στα θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα της αναπτυξιακής του πορείας, πρέπει πρωτίστως να εξετάσει την μορφολογική υφή της κοινωνίας του τόπου, ποσοτικά και ποιοτικά. Πως; Διεισδύοντας κάθετα στις επισυμβαίνουσες διεργασίες, να δυνηθεί να οδηγηθεί σε ασφαλή συμπεράσματα, κατά πόσον, η αναπόφευκτη περιθωριοποίηση των πληθυσμών, οδηγεί σε συγκρουσιακές καταστάσεις, όπου η εξεγερσιακή λογική ξεπερνά την απλή οργίλη παρέμβαση, παίρνει οργανωτικά χαρακτηριστικά και οδηγεί σε κατ’ ευθείαν σύγκρουση με την φεουδαρχική εξουσία. Πριν, όμως, δούμε περισσότερο αναλυτικά τα αποτελέσματα του φεουδαρχισμού στην Ευρώπη, μα και στην Λευκάδα, που μας αφορά, είναι αναγκαία η κατανόηση της ταυτότητάς του, σαν ένα φυσιοκρατικό οικονομικό σύστημα, στο οποίο κυρίαρχη θέση κατέχει η πρόσοδος από την παραγωγή γεωργικών αγαθών και η σχεδόν παντελής έλλειψη χρημάτων…

Η μακραίωνη επικράτησή του στην Ευρώπη, δημιούργησε όλες εκείνες τις αντικοινωνικές και αντιοικονομικές παρενέργειες, που συνθλίβουν κάθε ιδέα αναπτυξακής πολιτικής, ενώ δεσμεύουν καθαρά το ανθρώπινο δυναμικό σε μια ολοκληρωτική ταύτιση με τον πρωτογενή και μόνο τομέα, μη επιτρέποντας άλλες οικονομικές εφαρμογές. Η αποσύνθεσή του, ουσιαστικά αρχίζει τον 16ο αιώνα, όταν εξέπνευσε σαν οικονομικό μοντέλο, κάτω από κοσμογονικές οικονομικοκοινωνικές ανακατατάξεις. Πρώτον, απ’ την γρήγορη ανάπτυξη της χρηματικής οικονομίας. Δεύτερον, απ’ την επέκταση της αγοράς. Τρίτον, απ’ την αυξανόμενη ισχύ του εμπορικού κεφαλαίου, συνακόλουθο της μερκαντιλιστικής γενικευμένης εμποροκρατίας, που επεκράτησε απ’ τον αιώνα αυτόν, με το άνοιγμα νέων εμπορικών δρόμων… Την αποσύνθεση του φεουδαρχικού συστήματος ακολούθησε η πορεία προς τον καπιταλισμό. Μια περίπλοκη διαδικασία, με την ταυτόχρονη ανάπτυξη των αστικών τάξεων και της εθνικής συνείδησης, απόρροια της οποίας ήταν η δημιουργία των κρατών. Η κορύφωση αυτού του πρώιμου καπιταλισμού επήλθε τον 18ο αιώνα, με την εκρηκτική ανάπτυξη, πλέον, του εμπορίου και την τεράστια νομισματική ρευστότητα την οποία προσπόρισε, η οποία με την σειρά της, οδήγησε στην εκβιομηχάνιση της Κεντρικής Ευρώπης, όπως, παράδειγμα, η γιγαντιαία άνοδος της Ιταλικής και της Φλαμανδικής υφαντουργίας.

Στην Αγγλία, που μας αφορά, λόγω της Προστασίας της στα Επτάνησα, αφού τον 16ο αιώνα τέθηκαν οι βάσεις για την ανάπτυξη της παραγωγής με κεφαλαιοκρατικό τρόπο, τον 17ο αιώνα η οικονομική κυριαρχία της κορυφώνεται και αποδίδεται στην συνεχή επανεπένδυση των κεφαλαίων σε παραγωγικούς τομείς, που σχετίζονται με το εμπόριο και με την ανάπτυξη της υπαίθρου. Αυτή ακριβώς η οικονομική τακτική των δύο προηγούμενων αιώνων, έστρωσε τον δρόμο στην βιομηχανική επανάσταση του 18ου αιώνα, και με τις συγκεντροποιημένες βιομηχανικές Μανουφακτούρες, γνώρισε τεράστια έκρηξη, αφού στηρίχθηκε σε τρεις πυλώνες. Πρώτον, στην ραγδαία ανοδική ανάπτυξη της υφαντουργίας του μπαμπακιού. Δεύτερον, στην εξ ίσου εντυπωσιακή ανάπτυξη της μεταλλουργίας. Τρίτον, στην τεράστια εφεύρεση της ατμομηχανής, που άλλαξε τον ρουν της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης. Συνακόλουθα η ανάπτυξη της βιομηχανίας, οδήγησε και στην τραπεζική άνθηση, διαμορφώνοντας μια αμφίδρομη σχέση παραγωγή – τράπεζες, που σχεδόν διατηρείται μέχρι των ημερών μας, όπως: «Χρηματοδοτήσεις Γέφυρα», (Bridge Finansing), ήτοι βραχυπρόθεσμες χρηματοδοτήσεις στις μεγάλες εταιρείες, προκειμένου να σταθεροποιήσουν τα οικονομικά τους μεγέθη, κατάλληλο τραπεζικό πλαίσιο για χρηματοικονομικές μοχλεύσεις, εξ ίσου κατάλληλες τοποθετήσεις κεφαλαιακών κερδών, όσων δεν επανεπενδύονταν δημιουργικά και ακόμη πολλά οικονομικά τεχνάσματα, που ανέδειξαν την Αγγλία σε υπερδύναμη οικονομική απ’ τον 18ο αιώνα, μια δύναμη που εκφράστηκε με την μορφή του παγκόσμιου imperium στο πρόσωπο του νεοαποικισμού…

Και ενώ ο ευρωπαϊκός χώρος είχε απεξαρτηθεί απ’ την μέγγενη του φεουδαρχισμού τόσο πρώιμα, η Λευκάδα, εν αντιθέσει με τα άλλα νησιά του Ιονίου, που παρέμειναν σαν Ενετικές κτήσεις, πέρασε απ’ τον φεουδαλισμό των Ορσίνι, των Ανδηγαυών και των Τόκκων, (1295-1479), στον στρατιωτικοθρησκευτικό φεουδαρχισμό των τούρκικων τσιφλικιών, μέχρι το 1684. Τότε, όταν την κατέλαβαν οι Ενετοί του Μοροζίνι, προχώρησαν, με την σειρά τους σ’ ένα νέο δυτικότροπο φεουδαρχικό μόρφωμα, διανέμοντας γη στους «Περί Πολλού», ιταλιστί «Benemeriti», οδηγώντας και πάλι το νησί, με μεγαλύτερη ένταση, σε μια μορφή χωροδεσποτικού φεουδαρχικού καθεστώτος. Αυτή η νέα γαιοκτητική κατάσταση διαμόρφωσε ασφυκτικές κοινωνικές πιέσεις στο νησί, εξαρτημένοι γεωργοί, ουδεμία πρόσβαση σε μόρφωση, καταπίεση, ανελευθερία, καμιά συμμετοχή στα κέντρα εξουσίας και αποφάσεων, εξαθλιωμένο βιωτικό επίπεδο, και όσα κοινωνικά αρνητικά συνεπάγεται αυτή η ανομοιογενής κατοχή της γης, αφού ουσιαστικά η υποτυπώδης οικονομική δραστηριότητα στο νησί είχε βασικό πυλώνα την γη.

Για να μπορέσει ο αναγνώστης να σχηματίσει ολοκληρωμένη εικόνα για τον φεουδαρχισμό στην Λευκάδα, απαιτείται, θεωρούμε, μια πιο εμπεριστατωμένη διαχρονική πληθυσμιακή ανάλυση των επιπτώσεων του φαινομένου του φεουδαρχισμού, απ’ την εποχή ακόμη των Ορσίνι, (1295), όταν, ουσιαστικά η Λευκάδα, το πρώτον, είχε δοθεί προίκα στον Ιωάνη Ορσίνι, και ποια τα αποτελέσματά της στην πυκνότητα των κατοίκων του νησιού. Αυτή η άναρχη φεουδαλική πραγματικότητα, νομοτελειακά οδήγησε στην σκληρή δουλοπαροικοποίηση, που απότοκο είχε την «Επηλυδοποίηση» των Λευκαδίων, αλλά με αντίθετη φορά, προς αυτήν της Ακαρνανίας, για την αναζήτηση ζωτικού χώρου, προς εφαρμογή των γεωργικών τους δεξιοτήτων, με αποτέλεσμα, κατά τον Πάνο Ροντογιάννη: «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΛΕΥΚΑΔΟΣ», Τόμος Α, Σελίδα 334, ο πληθυσμός του νησιού να συρρικνωθεί στις πέντε χιλιάδες!

Η αύξηση του πληθυσμού του νησιού της Λευκάδος, παρά το γεγονός ότι αυτό το χωροδεσποτικό φεουδαρχικό σύστημα εξακολουθούσε να διέπει τις σχέσεις ιδιοκτησίας της γης, επήλθε με την διάδοχη δυναστεία των Τόκκων, (1362-1479), όταν κατά τον Λούντβιχ Σαλβατόρ, ο πληθυσμός της Αγίας Μαύρας ξεπέρασε τις δώδεκα χιλιάδες, με μια σοφή εποικιστική πολιτική απ’ την δυναστεία αυτή των Τόκκων, (Σπύρου Ασωνίτη: «ΤΟ ΝΟΤΙΟ ΙΟΝΙΟ ΣΤΟΝ ΟΨΙΜΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ», Σελίδα 251). Για να περάσει, όμως, και πάλι σε καταστροφική απομείωση, ο πληθυσμός του νησιού με την επακολουθήσασα τουρκοκρατία, (1479 – 1684), όταν το δυτικότροπο χωροδεσποτικό φεουδαρχικό σύστημα, όπως προαναφέραμε, σμιρδεύθηκε με τις θρησκευτικοστρατιωτικές επιταγές του μουσουλμανισμού, που σε συνδυασμό με το άγριο παιδομάζωμα, (ντεβσιρμέ), έφεραν την Λευκάδα και πάλι σε πολύ χαμηλά νούμερα κατοίκων, κάτω από εννέα χιλιάδες.

Η ζοφερή αυτή κατάσταση απομείωσης του πληθυσμού στο νησί, λόγω του σκληρού ιδιότυπου τσιφλικόμορφου χωροδεσποτικού φεουδαρχισμού, ανατράπηκε οριστικά με την Ενετική κυριαρχία (1684), για να μεγιστοποιηθεί με την Αγγλική Προστασία, κατά την οποία το νησί της Λευκάδος αριθμούσε περίπου 17.000 κατοίκους, βάσει απογραφής, που διενήργησαν οι Άγγλοι το 1824 στα Επτάνησα, σύμφωνα με την έκθεση του παπικού προξένου στην Κέρκυρα Giovani Batista, o oποίος, απ’ το 1816, όταν δημιουργήθηκε το παπικό προξενείο στην Κέρκυρα, έστελνε, ανά τρίμηνο, τις εκθέσεις του στον καρδινάλιο Giulio Maria De La Somaglia, οι οποίες αφορούσαν όλα τα νησιά. (Γεωργίου Παπαγεωργίου: «ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ – ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΣΤΑ ΑΓΓΛΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ, (1824-1826), σελίδα 131).

Ο πληθυσμός αυτός του νησιού ήταν ανισομερώς κατανεμημένος. Το συντριπτικό μέρος του πληθυσμού ήταν γεωργοί και κτηνοτρόφοι στα πενήντα περίπου χωριά του νησιού, χωριά τα οποία, σημειωτέον, διαμορφώθηκαν οριστικά κατά το μέσον του 15ου αιώνα, επί Δυναστείας Τόκκων, (1362-1479), στο νησί, (Πάνου Ροντογιάννη: «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΛΕΥΚΑΔΟΣ», Τόμος Α, σελίδα 334), όταν υπήρξε ευρείας τάξεως κοινωνική διαστρωμάτωση και εμπλουτισμός της αραιοκατοικημένης Λευκάδος με νέους κατοίκους, που μετέφεραν οι Τόκκοι απ’ τον Ελλαδικό χώρο, την Κρήτη, αλλά και την Καλαβρία της Σικελίας.

Οι Χωρικοί, επί ενετοκρατίας και αγγλοκρατίας, διαβιούσαν σε ένα περιβάλλον φτώχειας και στέρησης, προσποριζόμενοι τα προς το ζην μόνο απ’ τον καθημερινό τους αγώνα στην μικροϊδιοκτησία τους, ή νοικιάζοντας μοναστηριακά χωράφια, ή εργαζόμενοι στα κτήματα των γαιοκτημόνων- αφεντάδων. Περί τις τρεις χιλιάδες κατοικούσαν στην Χώρα, μεταξύ των οποίων ήταν, οι Ευγενείς ή Προύχοντες, όπως θα τους συναντήσουμε να αυτοπροσδιορίζονται, ή να ετεροπροσδιορίζονται παρακάτω σε επίσημα έγγραφα, οι οποίοι αποτελούσαν και την δεξαμενή απ’ την οποία αρύονταν, κατά κανόνα, τα τοπικά και υπερτοπικά Κυβερνητικά στελέχη, οσάκις η Λευκάδα αποτελούσε μέλος διοικητικά της Επτανησιακής ολότητας, το δε υπόλοιπο μέρος των κατοίκων της Χώρας αποτελούσαν οι επαγγελματίες, οι αχθοφόροι, οι ψαράδες, οι εργάτες των αλυκών και των ιβαριών, οι μκροβιοτέχνες και οι μικροέμποροι.

Αυτή η αναφορά στην κοινωνική διαστρωμάτωση και χωροταξική ανθρωπογεωγραφία είναι απολύτως απαραίτητη, προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα τις συνθήκες, που οδήγησαν στον μεγάλο ξεσηκωμό των Χωρικών, στα 1819, ο οποίος είχε μεν σαν αφορμή την έκτακτη βαριά φορολογία των Άγγλων, προκειμένου να διανοιγεί η διώρυγα μεταξύ Λευκάδος και Ακαρνανίας, κυρίαρχο όμως, αίτημά της ήταν αυτό που υπαγόρευε, πως, οι υλικοί και παραγωγικοί χαρακτήρες του νησιού, πρέπει και μπορούν να διοχετευθούν για βελτίωση και της δικής τους ζωής, για να εκλείψει αυτή η ανομοιογενής κοινωνική διαστρωμάτωση, απότοκο των ανισομερών απολήψεων απ’ την γη, τόσο άδικες και ανισοβαρείς σ’ ένα καθαρά αγροτικογεωργικό νησί.

Δημιουργήθηκε έτσι στο νησί η κοινωνία των δύο ταχυτήτων, των ακτημόνων, ουσιαστικά, Χωρικών και των μεγάλων γαιοκτημόνων Ευγενών, ή προυχόντων, το οποίο αυγάτεψε η νεοδημιουργηθείσα τάξη των εμπορογαιοκτημόνων, οργανικά χαρακτηριστικά ενός χωροδεσποτικού φεουδαρχικού συστήματος, το οποίο επέζησε σωρευτικά επί αιώνες, για να αρχίσει να «εκπνέει» στις αρχές του 20ου αιώνα. Ο Φίλιππος Φέτσης, («ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΑΜΥΝΗΣ ΟΙΝΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ», σελίδα 24), θεωρεί σαν αφετηρία της προϊούσας διάλυσης των μεγάλων κτημάτων, γενικά στην χώρα, άρα, και συνακόλουθη βελτίωση των αγροτών «την νίκη των μεσαίων αστικών στρωμάτων, στρατιωτική Εξέγερση στο Γουδί, (1909), πάνω στην γαιοκτησία, που, σε συνδυασμό, με άλλους αγροτικούς αγώνες, οδήγησε στη διάταξη του Συντάγματος του 1911, σύμφωνα με την οποία η πολιτεία έχει την δυνατότητα να απαλλοτριώνει τα τσιφλίκια». Ειδικότερα για την περίπτωση της Λευκάδας, εντοπίζει αυτή την θεσμική αποσύνθεση των μεγάλων κτημάτων να αρχίζει απ’ το 1878, με το ψήφισμα του Ν. ΨΞΣ 21-12-1878 και τον συμπληρωματικό νόμο ΩΛ 21-4-1880, όπου καθόριζαν ότι η περιουσία του νησιού διανέμεται στις κοινότητες σε αναλογία με τον πληθυσμό καθεμιάς…

Αλλά, όπως πάντα, συμβαίνει στην Ελληνική επικράτεια, οι νόμοι ψηφίζονται για να παραμελούνται και ουδέποτε οι κοινότητες του νησιού απέκτησαν δικαιώματα επί της γης… Η μεγάλη ιδιοκτησία εξακολουθούσε να υπάρχει, τα μεγάλα λιοστάσια εξακολουθούσαν να είναι στα χέρια των γνωστών γαιοκτημόνων, οι Χωρικοί εξακολουθούσαν να περιορίζονται στα ορεινά στον αντιπαραγωγικό γλίσχρο κλήρο τους, με αποτέλεσμα η είσοδος στον 20ο αιώνα να τους βρίσκει, όχι μόνο με ελάχιστο κλήρο, αλλά και ταλανιζόμενους απ’ το περίφημο, κατά τον Ξενοφώντα Κούρτη, «ΟΙΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ», το οποίο έδωσε τις αφορμές για κοινωνικά συλλαλητήρια και εξεγέρσεις, τρεις τον αριθμό, 1895, 1905 και 1907! Σωστά ο Δήμος Μαλακάσης: «ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΟΚΤΗΜΑΤΙΩΝ ΤΗΑ ΑΓΙΑΣ ΜΑΥΡΑΣ», σελίδες 23 και 43, εντοπίζει, επομένως, την απαρχή της διάλυσης των μεγάλων κτημάτων περί το 1920, όταν διαλύεται η τάξη των εμπορογαιοκτημόνων, με την κορυφαία του είδους οικογένεια Σταματόπουλου, να προχωρεί σε κατακερματισμό της τεράστιας περιουσίας της, με κληρονομικά συμβόλαια, και κατόπιν με πωλήσεις να περιέρχεται στα χέρια των παιδιών των Χωρικών…

Κατά την δική μας βιωματική άποψη, έτσι, όπως θα την εκθέσομε εν συνεχεία αναλυτικά, τελεσίδικα «εκπνέει» το καθεστώς των μεγάλων ιδιοκτησιών στο νησί, επιγενέστερα, την δεκαετία του 1960…

Σχετικά:
«Το Ρεμπελιό των Χωρικών. Σφακιώτες 1819»
Ο λαοφιλής επίσκοπος Παρθένιος Κονιδάρης και ο ύποπτος θάνατός του στα 1817…