Ιερά Οδός (Άγγελος Σικελιανός) – Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (Κωστής Παλαμάς)

Ἱερὰ Ὁδός, Ἄγγελος Σικελιανός

…
Μὰ νά· στὴν ἡσυχία αὐτή, ἀπ᾿ τὸ γύρο
τὸν κοντινό, προβάλανε τρεῖς ἴσκιοι.
Ἕνας Ἀτσίγγανος ἀγνάντια ἐρχόταν,
καὶ πίσωθέ του ἀκλούθααν, μ᾿ ἁλυσίδες
συρμένες, δυὸ ἀργοβάδιστες ἀρκοῦδες.

Καὶ νά· ὡς σὲ λίγο ζύγωσαν μπροστά μου
καὶ μ᾿ εἶδε ὁ Γύφτος, πρὶν καλὰ προφτάσω
νὰ τὸν κοιτάξω, τράβηξε ἀπ᾿ τὸν ὦμο
τὸ ντέφι καί, χτυπώντας το μὲ τό ῾να
χέρι, μὲ τ᾿ ἄλλον ἔσυρε μὲ βία
τὶς ἁλυσίδες. K᾿ οἱ δυὸ ἀρκοῦδες τότε
στὰ δυό τους σκώθηκαν, βαριά.

Ἡ μία,
(ἤτανε ἡ μάνα, φανερά), ἡ μεγάλη,
μὲ πλεχτὲς χάντρες ὅλο στολισμένο
τὸ μέτωπο γαλάζιες, κι ἀπὸ πάνω
μίαν ἄσπρη ἀβασκαντήρα, ἀνασηκώθη
ξάφνου τρανή, σὰν προαιώνιο νά ῾ταν
ξόανο Μεγάλης Θεᾶς, τῆς αἰώνιας Μάνας,
αὐτῆς τῆς ἴδιας ποὺ ἱερὰ θλιμμένη,
μὲ τὸν καιρὸν ὡς πῆρε ἀνθρώπινη ὄψη,
γιὰ τὸν καημὸ τῆς κόρης της λεγόνταν
Δήμητρα ἐδῶ, γιὰ τὸν καημὸ τοῦ γιοῦ της
πιὸ πέρα ἦταν Ἀλκμήνη ἢ Παναγία.
Καὶ τὸ μικρὸ στὸ πλάγι της ἀρκούδι,
σὰ μεγάλο παιχνίδι, σὰν ἀνίδεο
μικρὸ παιδί, ἀνασκώθηκε κ᾿ ἐκεῖνο
ὑπάκοο, μὴ μαντεύοντας ἀκόμα
τοῦ πόνου του τὸ μάκρος, καὶ τὴν πίκρα
τῆς σκλαβιᾶς, ποὺ καθρέφτιζεν ἡ μάνα
στὰ δυὸ πυρά της ποὺ τὸ κοίτααν μάτια!

Ἀλλ᾿ ὡς ἀπὸ τὸν κάματον ἐκείνη
ὀκνοῦσε νὰ χορέψει, ὁ Γύφτος, μ᾿ ἕνα
῾πιδέξιο τράβηγμα τῆς ἁλυσίδας
στοῦ μικροῦ τὸ ρουθούνι, ματωμένο
ἀκόμα ἀπ᾿ τὸ χαλκὰ ποὺ λίγες μέρες
φαινόνταν πὼς τοῦ τρύπησεν, αἰφνίδια
τὴν ἔκαμε, μουγκρίζοντας μὲ πόνο,
νὰ ὀρθώνεται ψηλά, πρὸς τὸ παιδί της
γυρνώντας τὸ κεφάλι, καὶ νὰ ὀρχιέται
ζωηρά.

K᾿ ἐγώ, ὡς ἐκοίταζα, τραβοῦσα
ἔξω ἀπ᾿ τὸ χρόνο, μακριὰ ἀπ᾿ τὸ χρόνο,
ἐλεύτερος ἀπὸ μορφὲς κλεισμένες
στὸν καιρό, ἀπὸ ἀγάλματα κ᾿ εἰκόνες·
ἤμουν ἔξω, ἤμουν ἔξω ἀπὸ τὸ χρόνο.

Μὰ μπροστά μου, ὀρθωμένη ἀπὸ τὴ βία
τοῦ χαλκὰ καὶ τῆς ἄμοιρης στοργῆς της,
δὲν ἔβλεπα ἄλλο ἀπ᾿ τὴν τρανὴν ἀρκούδα
μὲ τὶς γαλάζιες χάντρες στὸ κεφάλι,
μαρτυρικὸ τεράστιο σύμβολο ὅλου
τοῦ κόσμου, τωρινοῦ καὶ περασμένου,
μαρτυρικὸ τεράστιο σύμβολο ὅλου
τοῦ πόνου τοῦ πανάρχαιου, ὁπ᾿ ἀκόμα
δὲν τοῦ πληρώθη ἀπ᾿ τοὺς θνητοὺς αἰῶνες
ὁ φόρος τῆς ψυχῆς.
…

Στη φωτογραφία μπροστά ο Ευάγγελος Μανωλίτσης (Βαγγέλας) από τον Αλέξανδρο Λευκάδας

Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου, Κωστής Παλαμάς

Τσιγγάνοι στη Θήβα 1938. Noel McGrigor Phillips – Leeds University Library

…
Νά και οι τουρκόγυφτοι, οι σκηνίτες,
η αμάλαγη, η καθάρια γέννα!
Πάντα κι από παντού διαβαίνουν,
μαύρα σπαθόφτερ’ αγριοπούλια
μες στα παλάτια και μέσα στα έρμα,
κι η ασύντριφτη κρατάει ψυχή τους
άσκυφτ’ ολόισο το κορμί τους,
και της ψυχής τους η αγριάδα
μέσ’ απ’ τα μαύρα φωτερά τους
λυσσομανάει, κι είν’ αχαμνοί
και χεροδύναμοι, απ’ ατσάλι
κι από κεντρί.
Χαρά οι χιονιές, χαρά η βροχή,
και πανηγύρι το λιοπύρι·
και πιο μεγάλο πανηγύρι,
στη γυμνή γη, καθώς σε βρίσκει
γυμνόνε ο Χάρος και σε πνίγει,
κι ο θάνατος μέσα στην τέντα,
στην ανεμόδαρτη και στη σκισμένη,
καθώς χιμάει και σε μαραίνει.

Τσιγγάνοι στη Θήβα 1938. Noel McGrigor Phillips – Leeds University Library

Γαντζάοι, Κατσίβελοι, Νετότσοι,
Σίντηδες, Ρόμοι, Ζαπαράδες,
κάθε όνομα, κάθε γενιά!
Κι οι βουλγαρόγυφτοι απ’ το Δούναβη,
κι οι γύφτοι απ’ τη Μολδοβλαχιά,
κι από την Κύπρο κι απ’ τον Καύκασο,
κι οι γύφτοι από τα Δωδεκάνησα·
κι οι μελαψοί κι οι αρκουδοτρόφοι,
κι οι ατσίγγανοι με τις μαϊμούδες,
κι οι ζουρναχείληδες εδώ είναι
κι οι σγουρομάλληδες εδώ είναι,
κι εδώ είν’ οι μπόιδες κι οι φονιάδες,
κι αυτοί που πίστη μολογάνε
κάθε λατρείας, κάθε θρησκείας,
κι είν’ άπιστοι, κι είν’ άθεοι, κι είναι,
ποτέ δεν είναι με κανένα,
κι απάνου απ’ όλα αδιάφοροι είναι,
και κάτου απ’ όλα ξεγλιστράνε,
κι απ’ όλα σέρνονται πιο κάτου.
…