Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula), η κοινώς αποκαλούμενη Ματζουράνα στη Λευκάδα

Είναι αλήθεια ότι αυτοί που ξέρουν καλά τα μέρη καθώς τα έχουν περπατήσει σπιθαμή προς σπιθαμή είναι οι τσοπάνηδες. Πάνω σε έναν από τους λιγοστούς που υπάρχουν ακόμη σήμερα στην ενδοχώρα του νησιού μας πέσαμε τυχαία πρόσφατα, ο οποίος μας υπέδειξε έναν ακόμη βιότοπο της Paeonia mascula (Παιώνια η αρσενική), της Ματζουράνας, όπως αποκαλείται κοινώς το φυτό στα μέρη του, που ανθίζει την εποχή αυτή στην ορεινή Λευκάδα.

Η αρχαιότερη διασωθείσα περιγραφή παιωνιών βρίσκεται στο έργο «Περί Ύλης Ιατρικής» (De Materia Medica) του Πηδάνιου Διοσκουρίδη, όπου αναφέρονται δύο διαφορετικά είδη με βάση το φύλλωμά τους: «παιωνία άρρην» με φύλλα πλατιά τραχιά σαν της καρυδιάς και «παιωνία θήλεια» με μικρότερα φύλλα¹

«Πρώτος ο Όμηρος αρχίζει τη διαδρομή του φυτού αυτού μέσα στην ιστορία. Στην «Ιλιάδα» (Ε, 401) αναφέρεται ο μύθος του Παιώνα «ος πάντα φάρμακα οίδεν». Ήταν μαθητής του Ασκληπιού και όταν πέθανε μεταβλήθηκε σε φυτό που ονομάστηκε Παιώνια. Αυτή είναι η αφετηρία για να χρησιμοποιηθεί μετέπειτα το φυτό ως φαρμακευτικό σε όλο τον αρχαίο κόσμο στη Ρώμη, στο Βυζάντιο, στην Αναγέννηση και στους νεότερους χρόνους.

Από τον Παυσανία μαθαίνουμε ότι οι Αθηναίοι αναγόρευσαν το μαγικό φυτό σε θεά «Αθηνά Παιώνια». O Ιπποκράτης (460-377 π.Χ.) στο «περί φυτών ιστορίας» έργο του αναφέρεται στην Παιώνια ως αντισπασμωδικό στην επιληψία και σε άλλες νευρολογικές παθήσεις. O Διοσκουρίδης (1ος αιώνας μ.Χ.) στο έργο του «περί ύλης ιατρικής» παραθέτει την πληρέστερη περιγραφή του φυτού μαζί με 18 συνώνυμα, όπως αγλαοφώτιδα, θεοδώρητον, Ιδαίους Δακτύλους κ.ά. Μας δίδει σειρά θεραπευτικών χρήσεων, κυρίως της ρίζας της ως αφέψημα για τους πόνους των νεφρών, της κύστης, ενώ για κρίσεις υστερίας και εφιάλτες υποδεικνύει τους σπόρους λιωμένους σε μέλι ή κρασί. Από ένα νεότερο κώδικα του Διοσκουρίδη (Codex Patavinous) διασώθηκε η μοναδική απεικόνιση της Παιώνιας του αρχαίου κόσμου».²

Ο Π.Γ. Γεννάδιος («Λεξικόν Φυτολογικόν», Αθήνα, 1914) αναφέρει τα εξής είδη της ελληνικής χλωρίδας: α) Παιωνία η κρητική (P. cretica), η κοινώς Πηγουνιά, β) Παιωνία η κοραλλιόχρους (P. corallina), η του Θεοφράστου Παιονία και του Διοσκουρίδη Παιωνία άρρην, που αποκαλείται κοινώς στην Ζάκυνθο Λυγουνιά και στην Κύπρο Αλουπόχορτο, γ) Παιωνία η ρούσσειος (P. russi), η κοινώς Πηγουνιά και Πηγωνιά, και δ) Παιωνία η φαρμακευτική (P. officinalis), η του Διοσκουρίδη Παιωνία θήλεια.

___________________________________
1. William Stearn, Peter Davis, Kit Tan, Παιωνίες στην Ελλάδα, Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, 2012.
2. Ελένη Μπίστικα, H Παιώνια από τον Όμηρο έως σήμερα σε μια πρώτη ανάγνωση της έκδοσης του MΓΦI «Παιώνιες στην Eλλάδα» με 12 ζωγραφικά έργα της Nίκης Γουλανδρή, «Η Καθημερινή», 17.2.2013