Στα χνάρια του χθες στο δάσος των Σκάρων

Κατάλοιπα, ίσως, του ναού του Αγίου Βάρβαρου στην σημερινή θέση «Στέρνα»¹

Η πιο σημαντική αναφορά για τους Σκάρους είναι εκείνη από τον Ανδεγανό Βαλτέριο, ύστερ΄ από εντολή του πάπα Κλήμη του ΣΤ΄, γιατί ο ανδεγανικός οίκος (Ανζού) κυριάρχησε τότε στο Βασίλειο της Νεάπολης υπό την επικυριαρχία όμως της Παπικής Εκκλησίας, για την παράδοση του νησιού στον Γρατιανό Τζώρτζη. Στη παράδοση αυτή αναφέρεται το δάσος των Σκάρων. Οι ανασκαφές όμως του Νταίρπφελντ στη νότια πλευρά του δάσους έδωκαν ευρήματα που μαρτυρούν ότι η ζωή έσφυζε περίγυρά του ήδη από τους νεολιθικούς χρόνους.

Κατάλοιπα, ίσως, του ναού του Αγίου Βάρβαρου

Το βουνό δασωμένο και τα περίγυρά του κατάφυτα παρείχε την εγγύηση για τη ζωή. Η κτηνοτροφία από τις πρώτες μορφές της οικονομικής ανάπτυξης εξελίχτηκε εδώ πολύ πρώιμα. Στις ράχες του έζησαν χιλιάδες ζωντανά από την αρχαιότητα ως σήμερα. Στη περίοδο του μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου από τον 15ο ως τον 19ο αιώνα γνωρίζουμε ότι οι Σκάροι έτρεφαν γύρω στα 8.000 γιδοπρόβατα, που ήταν σημαντικός οικονομικός παράγοντας.

Η Παναγιά στους Σκάρους

Το δάσος των Σκάρων συνέβαλε αποφασιστικά και στο εμπόριο σε όλο το διάστημα της ιστορίας του νησιού, γιατί τα γερά του ξύλα ήταν περιζήτητα και τροφοδοτούσαν τα καρνάγια για την επισκευή και την κατασκευή πλοίων, που ποτέ δεν σταμάτησαν να προσεγγίζουν τα όμορα λιμάνια της περιοχής μεταφέροντας πλούτο και ιδέες. Αυτό μας το λέει ο Όμηρος, οι Κορίνθιοι, που κατέλαβαν το νησί από τον 7ον π.Χ. αιώνα, οι Αθηναίοι, οι Ρωμαίοι, οι Ενετοί, οι Άγγλοι και πληθώρα άλλων ναυτικών λαών και τυχοδιωκτών, που πέρασαν σαν κατακτητές και άρπαγες απ΄ αυτόν τον τόπο.

Κατάλοιπα του ναού του Αη Λιά στην ομώνυμη τοποθεσία των Σκάρων πνιγμένα από την βλάστηση

Όλοι αυτοί έστρεψαν την προσοχή τους στους Σκάρους και όλοι ενδιαφέρθηκαν για το δάσος αυτό, όχι τόσο από αισθησιασμό και ρομαντισμό, γιατί και αυτό το παρέχει, όσο για να προμηθεύονται τα ξύλα για τα πλεούμενά τους. Και παρά το πέρασμα των αιώνων που αλλάζουν τους τρόπους και τη συμπεριφορά της ζωής, η δύναμή του μένει ακατάλυτη.

Απομεινάρια παλιάς στάνης

Η περιδιάβασή του μας δίνει ποικίλες ονομασίες από την αρχαιότητα ως σήμερα, βλάχικες, σλαύικες, τούρκικες, αρβανίτικες κ.ά.. Εδώ στην ακύμαντη γαλήνη του γράφεται η ιστορία του νησιού έστω και συντομογραφικά. Στο Φάο (ασυναίρετος δωρικός τύπος της λέξεως Φως). Είναι από τις ψηλότερες κορυφές του στα ανατολικά όπου στην πρώτη ανατολή δέχεται τις αχτίνες του ήλιου, που σκάνε από τα Ακαρνανικά. Νεράιδα, μέρος αδιάβατο από παρθένα βλάστηση. Αρχαίο Πηγάδι, από το λατινικό braebantum, γη δασώδης, Ζούμπερη, Στρούγγα, Αλάχικο Πηγάδι, Παλιοβοροί, Κελάκια, Τσούμα, Τσέργιανη και Στέργιανη τόπος κατάφυτος, Ζάβιτσα, Φιο, Μουσταφά, Τουρκόλυμπα, Μουζάκι, Κατούνι κ.ά.

Απομεινάρια κτηνοτροφικής καλύβας στους Σκάρους

Όλες αυτές οι ονομασίες δείχνουν ένα ποιμενικό σταυροδρόμι, που στάθηκε εκεί η ζωή από τα αρχαία και τα βυζαντινά χρόνια. Και ακολουθούν οι Βλάχοι. Εισβάλλουν ειρηνικά στη Λευκάδα σαν ποιμένες κατά τον 13ο και 14ο αιώνα από τα χειμαδιά του Αμβρακικού, της Πούντας και του Ξηρομέρου, που κατέβαζαν τα πρόβατά τους. Εγκαθίστανται σε πολλά μέρη του νησιού και στον Αλέξανδρο, που τους ήταν πρόσφορος ο τόπος.

Η σπηλιά στου «Κάπραλου», απάγκειο για τις βροχερές μέρες

Οι Τούρκοι (1479-1684) που θα ακολουθήσουν έδωκαν μεγάλη έμφαση και ενδιαφέρον για το δάσος. Έκαμαν σημαντικά έργα για την προστασία του, τη μάστευση των νερών και τη δημιουργία νέων πηγαδιών για την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας. Είχαν ακόμη ειδικούς ανθρώπους, που επέβλεπαν τα άλογά τους, που έτρεφαν στο βουνό (Αλογομάντρα) για το ιππικό τους. Ιδιαίτερα ενδιαφέρθηκε ο Μουσταφά Πασάς, που ακόμα και σήμερα μια περιοχή του βουνού φέρει το όνομά του. Κάποιος από τους πολλούς άρχοντες του νησιού με το όνομα αυτό που πέρασαν στα 205 χρόνια της Τουρκικής κατάκτησης, πιθανότατα ο διοικητής του νησιού, που στάλθηκε από την Κωνσταντινούπολη το Μάρτιο του 1615 για το καδιλίκι της Λευκάδας, μια που το νησί δεν ήταν Πασαλίκι, αλλά καζάς, δηλαδή επαρχία, όπως γράφει ο Γιάννης Γιαννόπουλος στην εργασία του «Διοικητική διαίρεση της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας στη Τουρκοκρατία».

Στο βάθος δεξιά ο «Πύργος»

Ο Αχμέτ Βέης, που τον διαδέχεται, μεταβιβάζει το 1662 τα δικαιώματά του σε μεγάλο μέρος των Σκάρων στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Η Μουζακιά, τα κτήματα της Τούρκας στο Μαγγανά και άλλα τα γνωρίζουμε από συμβόλαια και διαμάχες του μοναστηριού με τους κατοίκους της περιοχής για ιδιοκτησία αργότερα, όταν τους Τούρκους διαδέχονται οι Ενετοί.

Οι Ενετοί που θα διαδεχτούν τους Τούρκους στην κυριαρχία του νησιού (1684-1797) θα δείξουν μεγάλο ενδιαφέρον για το δάσος των Σκάρων. Θα πάρουν από το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου το μέρος του βουνού, που έδωσε σ΄ αυτό ο Αχμέτ Βέης και θα το κατατάξουν στα δημόσια κτήματα. Τόση μεγάλη σημασία έδιναν για το δάσος αυτό, ώστε και η Ενετική Σύγκλητος ασχολείται με τούτο και το χαρακτηρίζει «Σπουδαιότατον Κεφάλαιον του Δημοσίου της Ενετικής Δημοκρατίας».

Τα Κελέκια

Και οι Άγγλοι που θα έλθουν αργότερα (1810-1864) θα ακολουθήσουν την ίδια πολιτική. Πέρα από την αισθητική και υγιεινή πλευρά του δάσους προέχει ο ωφελιμισμός για τα ξύλα του, που παρείχαν την πρώτη ύλη για τα πλοία τους.

Στη περίοδο που ζούσαν τα πρωτάτα, στον 13ον αιώνα η Αγία Θέκλη, λίγο πιο πάνω από την πηγή που ονομάστηκε ύστερα του Πασά, από τον Φαήκ Πασά, ήταν ένα σημαντικό και πλούσιο μοναστήρι που έγινε την βυζαντινή περίοδο. Διαλύθηκε όμως με τον ερχομό των Τούρκων και πουλήθηκαν τα κτήματά του. Τη θέση της Αγίας Θέκλας πήρε η Κόκκινη Εκκλησιά. Μεγάλο μοναστήρι πλαισιωμένο από οχτώ ως δέκα, κατά καιρούς, μετόχια στην ευρύτερη περιοχή των νότιων Σκάρων.

Σε κοντινή απόσταση προς το βορρά γαντζωμένο στη δυτική πλευρά των Σκάρων το άλλο πρωτάτο, του Αγίου Γεωργίου. Με τα δέκα μετόχια του περίγυρα, εκτός του Αγίου Βησσαρίωνα που βρίσκεται μέσα στην πόλη, από την κορυφή των Σκάρων ως τη θάλασσα του Μαγεμένου, δέσποζαν σε όλο το βουνό και το έκαναν το «Άγιον Όρον της Λευκάδας».

Στον Όρθρο και τον Εσπερινό και σε κάθε γιορτή πλημμύριζε ο τόπος από τους χαρμόσυνους ήχους τόσων εκκλησιών, ένδειξη και τούτο της ζωής και της ευρωστίας της περιοχής. Μοναστήρια ιστορικά και φημισμένα για πολλούς αιώνες σαν τον Άη Γιώργη, την Παναγιά, τον Άγιο Βάρβαρο, τον Αη Λιά στο Κανάλι και τα άλλα είκοσι, το ένα κοντά στο άλλο που έπλεκαν την συστάδα της Χριστιανοσύνης.

Υπήρχαν μαζί με τα πρωτάτα είκοσι μοναστήρια – μετόχια στη ράχη των Σκάρων και κατ΄ αναλογία κάθε 18 μέρες επίσημη γιορτή. Οι πιο σημαντικές που λάβαιναν χαρακτήρα πάγκοινο ήταν του Αγίου Γεωργίου και των Αγίων Πατέρων. Στις 15 Μαΐου στην κορυφή των Σκάρων του Αγίου Βάρβαρου μέσα στην καρδιά της Άνοιξης η γιορτή ήταν κυρίως ποιμενική. Θα έπρεπε να είναι κανείς Θεόκριτος ή Βιργίλιος ή Σανατζάρο για να περιγράψει το ξεφάντωμα στον άγιο αυτόν της Χριστιανοσύνης που συσχετίζονταν με τον Πάνα.

(Πηγή: Σπύρος Σούνδιας, αποσπάσματα από την ομιλία του στην ημερίδα της 2ας Μαρτίου 2003 που διοργάνωσε η Ομοσπονδία Λευκαδίτικων Συλλόγων με θέμα «Σκάροι: Φύση – Πολιτισμός – Παράδοση»).

Άλμπουμ με 55 φωτογραφίες
Για να δείτε το άλμπουμ σε ξεχωριστό παράθυρο κάντε κλικ στον τίτλο

______________________________________
¹ Στο γνωστό χάρτη του Βιντσέντσο Μαρία Κορονέλι, φημισμένου κοσμογράφου της Βενετικής Δημοκρατίας, που συντάχθηκε το 1688 (V. M. Coronelli, Isola di S. Maura) καταγράφονται στην περιοχή του Αλεξάνδρου οι εξής μονές και εκκλησίες: Μονή Αγίου Γεωργίου (S. Giorgio), Άγιος Ηλίας (S. Elia) και ο Άγιος Βάρβαρος (S. Barbara). Η Παναγιά των Σκάρων που ίσως να έγινε αργότερα δεν καταγράφεται στον χάρτη.

Τα ερείπια, όπως σώζονται σήμερα, ανάκατα με ίχνη παλιών μαντριών βρίσκονται στην τοποθεσία «Στέρνα» (ίσως μεταγενέστερη ονομασία), που κάποιοι την ταυτίζουν με το τοπωνύμιο «Άγιος Βάρβαρος». Άλλοι πάλι λένε ότι η θέση «Άγιος Βάρβαρος» βρίσκεται στον απέναντι λοφίσκο όπου όμως δεν σώζονται σήμερα ίχνη ναού. Λίγο πιο πάνω βρίσκεται η τοποθεσία στου «Ασκητή τη Ράχη».