Αναγνώστης για τα χειροποίητα τσιμεντοπλακίδια
Σχόλιο αναγνώστη μας με αφορμή το δημοσίευμα με τίτλο: «Παλιά χειροποίητα τσιμεντοπλακίδια σε είσοδο σπιτιού στην πόλη της Λευκάδας»:
Είναι εκπληκτικές οι συναισθηματικές δυνατές «βουτιές» στο παρελθόν, που μας υποβάλλετε (αναγκαίες θαρρώ), συνέχεια και παλιότερων αφιερωμάτων σας και δη 7-1-2019, 12-8-2020)…για μια αισθητική που υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει για τους νεότερους στους οποίους θα κληροδοτηθεί και που επιβάλλεται να διασωθεί ως πληροφορία και να αναδειχθεί ως ιστορία. Φωτογραφικά κλικ που λένε: «κοίτα κι αυτό, πρόσεξε κι εκείνο, μην προσπερνάς αυτή τη λεπτομέρεια, αυτή την ομορφιά».
Αν λοιπόν μιλήσει η νοσταλγία, θα ανασύρει εικόνες με σπίτια μονώροφα, διώροφα, σπανίως τριώροφα, ξύλινες εξώπορτες με τζάμια, κάγκελα και ρόπτρο, ποδόμακτρα, καγκελόπορτες, μπαλκόνια με σιδεριές περίτεχνες, φουρούσια πέτρινα, σιδερένια ή ξύλινα, αυλές πλακόστρωτες, όπου άνθιζαν γιασεμιά.
Αν μιλήσει η αρχιτεκτονική κι η ιστορία, θα περιγράψει με επιστημονική ακρίβεια και ορολογία κτίρια νεοκλασικά και μη, δημόσια και ιδιωτικά, εκκλησίες, θα τα κατατάξει χρονολογικά, εντάσσοντάς τα στο ιστορικό και κοινωνικό τους πλαίσιο και θα προσπαθήσει να ερμηνεύσει τις τάσεις, τους κανόνες και τις διαφοροποιήσεις τους.
Αλλά… «Η ζωή αλλάζει, οι άνθρωποι αλλάζουν, η αρχιτεκτονική αλλάζει και στα κτίρια διαγράφεται μια πορεία υποκείμενη στη φθοροποιό δύναμη του χρόνου. Οι ποικίλες επεμβάσεις, έχουν υποβαθμίσει και αφανίσει πολλά από τα στοιχεία που ορίζουν τη νεότερη αρχιτεκτονική πολιτιστική κληρονομιά και κατά συνέπεια την ταυτότητα και φυσιογνωμία ενός τόπου. Το μέγεθος του αφανισμού, το συνειδητοποιήσαμε και το συνειδητοποιούμε, όταν πλέον ήταν /είναι αργά! Όταν πάψαμε να είμαστε «κοινωνοί» εκείνης της ποιότητας. Μιας ποιότητας με «Εικόνες… και μνήμες… που φτιάχτηκαν από ανθρώπινα χέρια και που «σβήστηκαν» -κατά το πλείστον- επίσης απ’ αυτά.
Στην ανθρωποκεντρική διάσταση του θέματος καταγράφουμε πως …σπάνια αναφέρονται οι άνθρωποι που έφτιαξαν τα κτίρια τόσο οι αρχιτέκτονες, όσο και οι άγνωστοι-ανώνυμοι δημιουργοί, οι χτίστες και οι κάθε είδους τεχνίτες, που με τον κόπο τους, σε εποχές που οι συνθήκες και οι διαδικασίες ήταν πολύ πιο δύσκολες, έκαναν πραγματικά αριστουργήματα… από μεράκι, με ό,τι αυτό κουβαλάει, ως νόημα και βάρος. Το μεράκι των ανθρώπων, όλων – ιδιοκτητών, αρχιτεκτόνων, μαστόρων – εκτός απ’ τις κάθε είδους ανάγκες (στέγασης, βιοπορισμού ή όποιες άλλες) ήταν αυτό που συντέλεσε στη δημιουργία τέτοιας ποιότητας οικοδομημάτων, που ακόμη κι οι λεπτομέρειές τους, παντού, ακόμη και σε σημεία όχι και τόσο εμφανή, υπηρετούν την ομορφιά, πέρα απ’ την όποια χρησιμότητα.
Εστιάζοντας στη συγκεκριμένη φωτογραφία: Αποπνέει ένα νοσταλγικό allure (γοητεία) με τα vintage πλακάκια (τσιμεντοπλακίδια), μια ζεστασιά του γνώριμου και του οικείου. Εκείνα, αναλαμβάνουν το ρόλο του γεωμετρικού χαλιού, της διαμόρφωσης διαδρόμου στο χώρο, της ταπετσαρίας, ντύνουν τραπέζια, παγκάκια, σκαλοπάτια (στο πάτημα), χτιστές ντουζιέρες κ.λ.π…Η έντονη προσωπικότητά τους δεν σε αφήνει να μην τα παρατηρήσεις, να μην ταξιδέψεις μαζί τους… φαντάζουν σαν έγχρωμα όνειρα που ζωντανεύουν το χώρο …
Το διακοσμημένο τσιμέντο, που ονομάζεται και «πλακάκι τσιμέντου» ή «τσιμεντοπλακίδιο», είναι ένας συνδυασμός ποικίλων λεπτοαλεσμένων ορυκτών υλικών και υδραυλικού συνδετικού μέσου. Τα πλακίδια τσιμέντου αποτελούν τα τυπικά δάπεδα των ιστορικών κατοικιών (αρχές του προηγούμενου αιώνα), που επαναξιολογήθηκαν και προτείνονται από τη σύγχρονη αρχιτεκτονική.
Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία έναρξης παραγωγής των τσιμεντοπλακιδίων, αλλά ξέρουμε ότι πρωτοεμφανίστηκαν στη Γαλλία τον 19ο αιώνα. Στην Ελλάδα τα πλακίδια από τσιμέντο με τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα λέγεται ότι τα χρησιμοποιούσε και τα κατασκεύαζε ο σπουδαίος αρχιτέκτονας Ερνέστος Τσίλλερ.
Τα έχουμε δει τόσο στην ελληνική επαρχία, σε αρχοντικά, σε απλές κατοικίες, σε εκκλησίες, όσο και σε σπουδαία αρχιτεκτονικά κτίρια σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας. Είναι εξίσου γνωστά στην Ισπανία, στην Πορτογαλία, στην Κούβα, στο Μαρόκο, την Ινδία και γενικότερα σε πολλά μέρη ανά τον κόσμο.
Η διαδικασία κατασκευής τους δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση.
Το χαρακτηριστικό αυτών των εκλεπτυσμένων πλακιδίων που τα κάνει ξεχωριστά είναι η σύσταση και η χειροποίητη διαδικασία δημιουργίας τους ένα προς ένα, με τη λεγόμενη «εγκαυστική μέθοδο». Πρώτα, γινόταν ο σχεδιασμός του μοτίβου και βάσει αυτού, με μια υδραυλική πρέσα, σκυρόδεμα και κονιάματα οικοδομής (μαρμαρόσκονη και άμμος) αναμεμειγμένα με φυσικές χρωματικές ουσίες, στη συνέχεια καλουπώνονταν στο σιδερένιο καλούπι, δίνοντας έτσι στα πλακίδια την τελική μορφή . Στέγνωναν στον αέρα και στη συνέχεια γυαλίζονταν με κερί για να καταλήξουν στα πατώματα όμορφων επαύλεων της εποχής και άλλων κτισμάτων.
Πάντως είναι ενθαρρυντικό το ότι τα τσιμεντοπλακίδια απασχολούν ξανά τη μοντέρνα αρχιτεκτονική και διακόσμηση. Η ρετρό αισθητική τους επανέρχεται στο προσκήνιο για να ταράξει τη μονοχρωμία, γράφοντας εκ νέου ιστορία.
Ελληνικές εταιρείες διαπρέπουν σήμερα στον τομέα αυτό Tsourlakis Tiles (Κρήτη), Βλάχος Ιωάννης R-TILE (Περιστέρι – εκ Λευκάδος ορμώμενος κ.α.). Ενώ από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού και συγκεκριμένα στην πόλη των αγγέλων, το Λος Άντζελες, η «Oh Joy», εταιρεία γραφικών τεχνών, τα τελευταία χρόνια δίνει την υπογραφή της στα ιδιαίτερα ποπ-αρτ τσιμεντοπλακάκια πλακάκια της, που ξεχωρίζουν.
Κι έτσι το παρελθόν ζει μέσα στο παρόν ως συνέχεια και προέκτασή του. Δεν σβήνουμε, δεν ξεχνάμε, δεν συγκρίνουμε, ωραιοποιώντας νοσταλγικά κάθε τι περασμένο. Ζούμε στο σήμερα, γνωρίζοντας το χτες και κρατώντας απ’ αυτό ό,τι μας χρειάζεται και υπηρετεί τις τωρινές μας ανάγκες.
