Το χρονικό των γεγονότων της Εθνικής Αντίστασης στη Λευκάδα, 1 Μαΐου 1941 – 20 Ιουνίου 1944 (Α΄ Μέρος)

Το Μνημείο της Εθνικής Αντίστασης στο ηρωικό χωριό της Εγκλουβής

Του Ηλία ΘΕΡΜΟΥ*

Αυτό το κείμενο προέρχεται από τις σημειώσεις που κράτησα από τις διηγήσεις των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης στο Σεμινάριο Η Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα, στις 14 Ιανουαρίου 1979 στην Αθήνα σε περίληψη όπως τα αφηγήθηκαν οι ομιλητές στο σεμινάριο της Αθήνας. Το σεμινάριο άρχισε στις 10:00 π.μ. και οι πρώτοι ομιλητές ήταν ο Κώστας Λιβιτσάνος και ακολούθησαν οι Χριστόφορος Κούρτης, Νίκος Μάλφας, Σπύρος Φραγκούλης-Ραπανής και Σπύρος Βλάχος, Στάθης Σταύρακας, ο Γιώργος Σγουρός και ο Παντελής Λιότσος-Κόρακας.

1 Μαΐου 1941. Η ιταλική σημαία υψώνεται στο Δημαρχείο της Λευκάδας. Ο λαός της πόλης της Λευκάδας παραμένει κλεισμένος στα σπίτια του. Με νεκρική ερήμωση των δρόμων υποδέχεται τους κατακτητές. Όμως, δύο πρώτοι Λευκαδίτες χαιρέτησαν φασιστικά την ιταλική σημαία όταν ανυψώθηκε στο Δημαρχείο, αφού πέταξαν οι Ιταλοί την ελληνική σημαία. Οι Ιταλοί ήθελαν να προσαρτήσουν τα Ιόνια Νησιά – την Ιόνιο Πολιτεία – στο Empirium, και μεταχειρίζονταν τον πληθυσμό με κατωτερότητα. Διοικητής των Ιταλών στη Λευκάδα ορίζεται ο Καστίλια με 5.000 Ιταλούς στρατιώτες.

20 Μαΐου 1941. Φτάνει στη Λευκάδα δραπετεύοντας από τη Φολέγανδρο ο εξόριστος της “4ης Αυγούστου” Στάθης Ζαβιτσάνος ή Σταθιός και φέρνει μαζί τη μητέρα του Καρακίτσου. Ο Σταθιός εγκαταστάθηκε στην τοποθεσία του Καρφάκη. Ήταν παράνομος μαζί με τον Νίκο Καραλή. Σύνδεσμος ήταν ο Τσίριας (Αλέκος Μοντεσάντος) και συνέδεσε τον Σταθιό με τον Γιαννούλη, μετά την επιθυμία του Γιαννούλη να συναντηθούν. Μετά από αυτή τη συνάντηση ο Γιαννούλης προσχώρησε στο ΕΑΜ. Τα κύρια έντυπα της οργάνωσης του ΕΑΜ ήταν η «Σπίθα» και το «Εθνικό Ξύπνημα».

1 Ιουνίου 1941. Επανασυγκροτείται η κομματική οργάνωση Λευκάδας του Κ.Κ.Ε. και ιδρύεται ο πρώτος κομματικός πυρήνας. Εξαπλώνεται η κομματική οργάνωση και στα χωριά και ιδρύεται ο πρώτος κομματικός πυρήνας με Ζώη Κουτσάφτη, Γεράσιμο Γ. Θερμό-Τιλίλα, Στράτο Τσέγιο και Βαγγέλη Λεκατσά. Ιδρύεται η πρώτη επαρχιακή επιτροπή του ΕΑΜ με τον Ξενοφώντα Γρηγόρη, γιατρό, ως γραμματέα, Κώστα Λιβιτσάνο, Γιώργο Καλαφάτη, Τάκη Βεργίνη, Ξενοφώντα Κούρτη και Παπαστάθη. Η κομματική οργάνωση της Λευκάδας υπαγόταν στην περιφερειακή Ηπείρου του Κ.Κ.Ε. και αποτελούνταν από τον Σπύρο Ροντογιάννη, Ζώη Κουτσάφτη και Θωμά Γουρζή.

Αρχές Ιουνίου 1941. Ιδρύεται στην Εγκλουβή η πρώτη απελευθερωτική οργάνωση με 42 μέλη. Η Εγκλουβή ήταν το τρίτο μεγαλύτερο χωριό της Λευκάδας με 1.200 κατοίκους και το 1934 είχε εκλέξει κομμουνιστή πρόεδρο της κοινότητας, όπως καταγράφει ο Ριζοσπάστης το 1934. Επίσης εκλέχθηκαν τότε δημοτικοί σύμβουλοι του Κ.Κ.Ε. στον Κάβαλλο.

Μάιος 1942. Συγκροτείται το αρχηγείο ΕΛΑΣ Λευκάδας.

7 Σεπτεμβρίου 1942. Συνέρχεται το συνέδριο των εαμικών αντιπροσώπων που αντιπροσωπεύουν δύο χιλιάδες μέλη, τα μισά των οποίων ήταν μέλη του Κ.Κ.Ε.

Αρχές Οκτωβρίου 1942. Συγκροτείται η πρώτη αντάρτικη ομάδα με τον Πάνο Γιαννούλη, Πάνο Ζαβιτσιάνο, Φώντα Κατωπόδη-Κοττά, Πάνο Λογοθέτη και Αποστόλη Λιαροκάμπη από τους Πιατσάνους και φεύγει για το Ξηρόμερο. Στην Εγκλουβή ο πρώτος αντάρτης ήταν ο Αρίσταρχος Λογοθέτης. Χτυπήθηκαν οι φορατζήδες που κατέγραφαν τα προϊόντα των αγροτών για λογαριασμό των Ιταλών. Στους Τσουκαλάδες, η οργάνωση του ΕΑΜ έδωσε εντολή να διασωθεί το λάδι. Προστάτευσε το λιτρουβιό και βγήκε το λάδι. Οργανώνεται η εθνική αλληλεγγύη με πρωτοστάτες τους Κώστα Κατηφόρη, Ζώη Κουτσάφτη, Γιώργο Καλαφάτη και Μπάρμπα Γιάννη Γαζή. Έγινε ο πρώτος πυρήνας της εθνικής αλληλεγγύης για να μαζευτούν διάφορα είδη ανάγκης και εφοδιάζεται ο ΕΛΑΣ Ακαρνανίας με φάρμακα και οτιδήποτε άλλο χρειαζόταν τα θύματα. Επανίδρυση του ΕΛΑΣ Ακαρνανίας. Οργανώνεται οικονομική βοήθεια με προσφορά την επιμελητεία του αντάρτη με λάδι, ελιές, κρασί, φάρμακα και πλεκτά που πήγαιναν συνεχώς στην Ακαρνανία από τη Λευκάδα. Παράλληλα από την οργάνωση του ΕΑΜ φυγαδεύθηκαν και διασώθηκαν τρεις Εβραίοι από την πόλη της Λευκάδας.

8 Νοεμβρίου 1942. Ο Πάνος Γιαννούλης συγκρούεται με μια ιταλική περίπολο καθώς είχε αναλάβει να βγάλει μια γραφομηχανή από την πόλη. Σκοτώνει έναν Ιταλό και τραυματίζει άλλον. Αυτό ήταν το πρώτο επεισόδιο αντίστασης.

30 Δεκεμβρίου 1942. Ο Γιαννούλης τραυματίζει καραμπινιέρο του αποσπάσματος που επιχειρεί να τον συλλάβει στην εκκλησία της Μεγάλης Βρύσης.

18 Απριλίου 1943. Στην Εγκλουβή άρχισαν οι συλλήψεις στις 6:00 το πρωί. Συγκέντρωσαν τον αντρικό πληθυσμό στο αλώνι του Νικολιού και τους φρουρούσαν γύρω-γύρω με πολυβόλα. Ήταν μια θάλασσα από σκούφιες. Συνέλαβαν πολλά άτομα και τα μετέφεραν στη Λευκάδα.

27 Ιουλίου 1943. Το ιταλικό στρατοδικείο καταδίκασε σε 16 και 12 χρόνια φυλακή του γιατρούς Γιώργη Μαραγκό και Νιόνιο Φατούρο και 12 χρόνια τον δάσκαλο Γεράσιμο Γ. Θερμό για την εθνικοαπελευθερωτική τους δράση. Ο Φατούρος πέθανε στη φυλακή. Ο Γεράσιμος Θερμός απαγγέλει τον επικήδειο λόγο στον νεκρό αγωνιστή. Σώζεται το χειρόγραφο που επισυνάπτεται εδώ.

1 Αυγούστου 1943. Γεγονότα της Βαυκερής-Εγκλουβής. Στο χωριό Βαυκερή πατριώτες με επικεφαλής τον Αντώνη Καλοκαίρη και Στάθη Γαζή αφοπλίζουν και συλλαμβάνουν Ιταλούς καραμπινιέρους μεταξύ των οποίων και τον Μπρούνο που έκανε τις συλλήψεις. Ο λαός σύσσωμος ξεσηκώνεται στα χωριά Βαυκερή και Εγκλουβή. Επίθεση του λαού της Εγκλουβής στον σταθμό της Καραμπιναρίας του χωριού. Πρωτοστατούν οι αγωνιστές Κωστάκης Κοντογιώργης, Χριστόφος Κούρτης, Σπύρος Φραγκούλης-Ραπανής, Γιάννης Κακλαμάνης-Κουκούδας, Αρίσταρχος Λογοθέτης και Γιώργος Βλάχος από την Εξάνθεια με την ένοπλη ομάδα της Εξάνθειας. Στα εξεγερμένα χωριά συμπαραστάθηκε και ο λόχος ανταρτών του Ευγείρου με επικεφαλής τον έφεδρο αξιωματικό του στρατού Σπύρο Φατούρο. Τα γεγονότα συνέπεσαν με την αποχώρηση της Ιταλίας από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από το πλευρό της Γερμανίας και είχαν μεγάλη απήχηση στην Ακαρνανία και σε ολόκληρο το νησί της Λευκάδας. Ένοπλοι πατριώτες της Εγκλουβής συνέλαβαν τον συνεργάτη των Ιταλών Αχιλλέα Κονταράτο. Πρωταγωνιστούν οι πατριώτες που συμμετέχουν ενεργά στην απελευθερωτική οργάνωση του χωριού.

12 Αυγούστου 1943. Στην πόλη της Λευκάδας εκτελέστηκε από αντάρτες γνωστός συνεργάτης των Ιταλών.

8 Σεπτεμβρίου 1943. Κατάρρευση των Ιταλών. Δημιουργείται στη Λευκάδα με πρωτοβουλία του ΕΑΜ λαϊκή κυβερνητική επιτροπή.

10 Σεπτεμβρίου 1943. Οι φυλακισμένοι της Λευκάδας κινητοποιούνται να αποδράσουν. Ο λαός ελευθερώνει τους φυλακισμένους αγωνιστές πριν τους παραδώσουν οι Ιταλοί στους Γερμανούς.

29 Σεπτεμβρίου 1943. Ένοπλο τμήμα του ΕΛΑΣ περιοδεύει στα χωριά για να ενθαρρύνει τους πατριώτες στον αγώνα τους που δέχονταν τις προκλήσεις των οργανώσεων που συνεργάζονταν με τους Γερμανούς και πολεμούσαν το ΕΑΜ. Αυτές οι οργανώσεις εμφανίζονταν στην αρχή ως εθνικές ομάδες (ΕΟ) και αργότερα ως ΕΔΕΣ.

15 Οκτωβρίου 1943. Μικρό τμήμα του μόνιμου ΕΛΑΣ Ακαρνανίας εμφανίστηκε στα χωριά της Λευκάδας και συγκέντρωσε εθελοντές που ήθελαν να καταταχτούν στον ΕΛΑΣ.

22 Δεκεμβρίου 1943. Τμήμα Εδεσιτών με επικεφαλής τον μόνιμο αξιωματικό Ζαμπέλη αφόπλισε εφτά εφεδροελασίτες στο χωριουδάκι Σύβοτα. Αυτό αποτέλεσε την αρχή μιας αλυσιδωτής σειράς αντιδραστικών ενεργειών, προκλήσεων και επεισοδίων. Από αυτή την ενέργεια του Ζαμπέλη, σε συνδυασμό με τις δολοφονίες των υπευθύνων του ΕΑΜ Νυδρίου Κώστα Κούρτη-Ζαβογιάννου, Σπύρου Βλασσόπουλου στον Άγιο Πέτρο και Νίκου Παπαδάτου, υπεύθυνου της Νότιας Λευκάδας, φαίνεται ότι ο ΕΔΕΣ είχε στόχο να κυριαρχήσει σε ολόκληρη τη νοτιοδυτική Λευκάδα. Έτσι το νησί χωρίστηκε στην ΕΑΜοκρατούμενη κεντρική, βόρεια, βορειοδυτική και βορειανατολική και με λαϊκή πλειοψηφία στην πόλη, και στη νότια και νοτιοδυτική Λευκάδα υπό τον έλεγχο των καπεταναίων της δεξιάς του ΕΔΕΣ, ενώ τον ΕΔΕΣ στήριζαν δικαστικοί, πολιτικοί, εκκλησιαστικοί και εμπορικοί παράγοντες, που επηρέαζαν την κοινή γνώμη στην πόλη.

30 Δεκεμβρίου 1943. Τμήμα του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον Ταγματάρχη Κατωπόδη κινήθηκε στα χωριά της νότιας Λευκάδας. Το τμήμα κύκλωσε τον Ζαμπέλη με 30 ένοπλους στο μοναστήρι του Αη Γιάννη Ροδάκι. Κλείστηκε συμφωνία με παρέμβαση των οργανώσεων ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ.

15 Φεβρουαρίου 1944. Εμφανίζεται στη Λευκάδα τμήμα του μόνιμου ΕΛΑΣ από το Ξηρόμερο υπό τον Γιαννούλη καπετάνιο και τον Αγραφιώτη αρχηγό.

* Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Καθηγητής της έδρας Jean Monnet στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Ολοκλήρωση και Εξωτερική Πολιτική. Email: thermos@uom.gr

(Συνεχίζεται)