Εικόνες από τον Κάλαμο Λευκάδας

Ένας δρόμος αφιερωμένος στον Λάμπρο Κατσώνη μας κίνησε την περιέργεια σε πρόσφατη επίσκεψή μας στον Κάλαμο, για το πως μπορεί να συσχετίζεται ο ήρωας αυτός του απελευθερωτικού κινήματος του 1787 με το μικρό αυτό νησάκι του Ιονίου.

Όπως γράφει η αρχαιολόγος Αφέντρα Γ. Μουτζάλη, στο περιοδικό Αρχαιολογία [και] τέχνες, τεύχος 88, ο Λάμπρος Κατσώνης, ο οποίος ήταν Έλληνας συνταγματάρχης του ρωσικού αυτοκρατορικού στρατού (ή Ναυτικού) βρέθηκε το 1791-1792 με πλοία του ρωσικού στρατού στον Κάλαμο. Έγινε μάλιστα αντικείμενο παρακολούθησης από τον Άγγλο πρόξενο της Ζακύνθου Σπύρο Φορέστη, που ενημέρωνε ανελλιπώς τους προϊσταμένους του. Οι Άγγλοι φοβούνταν μήπως ο Λάμπρος Κατσώνης, που επάνδρωνε τα πλοία του με αλβανικής καταγωγής άνδρες, ασκήσει πειρατεία στην περιοχή, αλλά οι φόβοι τους δεν επιβεβαιώθηκαν.

Είναι επίσης γνωστό ότι αργότερα στον Κάλαμο και τον Καστό βρήκαν καταφύγιο καταδιωκόμενοι «κλέφτες» και «αρματωλοί» από την Ήπειρο και την Αιτωλοακαρνανία, όπως οι οι Τζαβελαίοι, ο Βαρνακιώτης, ο Λεπενιώτης αδελφός του Κατσαντώνη κ.ά., αλλά και πολλές οικογένειες κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821, από την Ήπειρο και τη Δυτική Ελλάδα, όπως η οικογένεια του Γεωργίου Καραϊσκάκη, από την Πάτρα, όπως η οικογένεια των Βλαχοπαπαδόπουλων, ο Ζαΐμης και ο Αντρέας Λόντος. Το κύμα των προσφύγων κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821, κυρίως γυναικόπαιδα, περνούσε από την τουρκοκρατούμενη δυτική Ακαρνανία στη νησίδα Δραγονάρα ή Δραγονέρα και από εκεί στα Ιόνια νησιά Κάλαμο, Καστό, Ιθάκη, Κεφαλληνία και Ζάκυνθο. Οι οικονομικά ασθενέστεροι απ΄ αυτούς τους πρόσφυγες εκδιώχθηκαν βάναυσα με την απειλή των όπλων από το νησί Κάλαμος, που οι Άγγλοι το χρησιμοποίησαν ως στρατόπεδο συγκέντρωσης ελλήνων προσφύγων.

Γράφει γι΄ αυτό ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης:

«… διωγμέν΄ από τον Κάλαμο, με την ψυχή στο στόμα
χιλιάδες γυναικόπαιδα δεν βρίσκουν χούφτα χώμα,
να μείνουν ακυνήγητα… κι ο Χάρος δεκατίζει…»

Το νησί Κάλαμος, η Κάρνος των αρχαίων γεωγράφων βρίσκεται μεταξύ δυτικής Ακαρνανίας και Μεγανησίου, στα νοτιοανατολικά της Λευκάδας. Ο Στέφανος Βυζάντιος τον 6ο αιώνα αναφέρει σχετικά στα «Εθνικά», το γεωγραφικό του λεξικό: «Κάρνος, νήσος Ακαρνανίας».

Ο Κάλαμος έχει περίμετρο 15 μιλίων, εμβαδόν 20,5 τετρ. χλμ. και μέγιστο υψόμετρο (Βουνί) 750 μ. Νοτίως του Καλάμου βρίσκεται το νησί Καστός. Ο Καστός είναι ένα χαμηλό, πετρώδες και μακρόστενο νησί, που έχει 7,5 χλμ. μήκος, μέγιστο υψόμετρο 165 μ. και πλάτος περίπου 900 μέτρα. Βορείως του Καστού βρίσκονται τα ακατοίκητα νησίδια Προβάτι και Πρασσονήσι ή Μαγγελαριά.

(Οι πληροφορίες είναι από άρθρο της αρχαιολόγου Αφέντρας Γ. Μουτζάλη, στο περιοδικό Αρχαιολογία [και] τέχνες, τεύχος 88. Το αφιερώνει στη μνήμη των γονιών της «που γεννήθηκαν στον Κάλαμο και θεωρούσαν τον τόπο τους προέκταση της ύπαρξής τους». Διαβάστε εδώ ολόκληρο το άρθρο).