Τα αρχαία νομίσματα της Λευκάδος
Περιγραφή του Αχιλλέα Ποστολάκα των νομισμάτων της συλλογής του Παύλου Λάμπρου – Αρχαία ονόματα Λευκαδίων αρχόντων
Έγραφε στον πρόλογο του βιβλίου του «Κατάλογος των αρχαίων νομισμάτων των νησιών Κέρκυρας, Λευκάδος, Ιθάκης Κεφαλληνίας, Ζακύνθου και Κυθήρων» (Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνησι, 1868) ο Αχιλλεύς Ποστολάκας για τη συλλογή του Παύλου Λάμπρου, η οποία δωρήθηκε από τον Αλεξάνδρο Μουρούζη στο «Εθνικό της Ελλάδος Πανεπιστήμιο»:
| «… Δικαίως δύναται να λογισθή σήμερον, ως προς τα νομίσματα των Ιονίων Νήσων, η πλουσιωτέρα πασών των εν τη εσπερία Ευρώπη». Σε σχέση δε με το νησί μας ότι: «Μετά της συλλογής δε ταύτης ηνώθησαν και πάσαι εν Επτανήσω υπό άλλων φιλαρχαίων συστηθείσαι πρότερον συλλογαί, οία αι εκ Λευκαδίων νομισμάτων του Δημητρίου Περιτσοπούλου, του Νικολάου Ζαμπελίου, του Σπυρίδωνος Ζαμπελίου και του Άγγλου Roberts.» |
Τα νομίσματα της συλλογής είναι αργυρά ή χάλκινα και περιγράφονται λεπτομερέστατα σε 36 (55-89) συνολικά σελίδες του βιβλίου.
Iδιαίτερα διαδεδομένος φαίνεται να είναι ο τύπος όπου στην πρόσθια όψη απεικονίζεται:
| «Κεφαλή Αθηνάς πρ. δ. (= προς δεξιά), του αρχαιοτέρου της τέχνης ρυθμού, φορούσα κράνος κορινθιουργές, έχουσαν την κόμην όπισθεν κρεμαμένην και κατά την άκραν αυτής δεδεμένην· ο δε λαιμός κοσμείται δια περιδεραίου εσχηματισμένου εκ σφαιριδίων· το όλον εντός τετραγώνου εγκοίλου». |
|
|
Σε κάποια άλλα πάλι νομίσματα η κεφαλή της Αθηνάς είναι στραμμένη προς τα αριστερά και «αρχαΐζοντος ρυθμού»:
| «Κεφαλή Αθηνάς πρ. α. (= προς αριστερά), αρχαΐζοντος ρυθμού, φορούσα κράνος κορινθιουργές, έχουσαν την κόμην όπισθεν εις βοστρύχους κρεμαμένην· εν δε τω πεδίω, όπισθεν της κεφαλής, οφθαλμός, υφ΄ ον Λ·το όλον εντός τετραγώνου εγκοίλου». |
|
|
Στην οπίσθια όψη απεικονίζεται σε αυτόν τον τύπο νομισμάτων ο Πήγασος:
| «Οπ. (=όπισθεν) Πήγασος ιπτάμενος πρ. δ. (= προς δεξιά), μετά των ηνιών αμφοτέρων ορατών, έχων τας πτέρυγας κεκαμμένας προς τα έσω· εν δε τω πεδίω, υπό τον Πήγασον, Λ». |
Ή με επιμέρους διαφορές:
| «Οπ. (= όπισθεν)Πήγασος ιπτάμενος πρ. α. (= προς αριστερά), μετά των ηνιών των α. (= αριστερά) μόνον ορατών, εν δε τω πεδίω, υπό τον Πήγασον, Λ». |
|
|
Οι λεπτομέρειες όμως κάνουν τη διαφορά. Έτσι έχουμε μια μεγάλη ποικιλομορφία τύπων. Στην εμπρόσθια όψη απεικονίζονται σε διάφορα νομίσματα της συλλογής Παύλου Λάμπρου, σύμφωνα με τις περιγραφές του Αχιλλέα Ποστολάκα:
«Κεφαλή γυναικός, αρχαϊκού της τέχνης ρυθμού» – «Κεφαλή γυναικός μετά σφενδόνης» – «Κεφαλή ίππου μετά του λαιμού» – «Πήγασος ιπτάμενος» – «Κεφαλή Αθηνάς, μεταγενεστέρου της τέχνης ρυθμού» με διάφορες επιγραφές: ΛΕ-ΥΚ-ΑΔ-Ι, ΛΕΥ, ΛΕΥΚΑΔΙΩΝ, ΛΕΥ κ.ά. – «Βελλεροφόντης εποχούμενος επί Πηγάσου καλπάζοντος» – «Κεφαλή Αρτέμιδος» – «Κεφαλή Μεδούσης» – «Κεφαλή Απόλλωνος δαφνηφόρος» – «Κεφαλή Απόλλωνος αστεφής» – «Κεφαλή Βάκχης» – «Άρτεμις ισταμένης επί βάθρου» – «Κεφαλή Ηρακλέους αγένειος» – «Έλαφος ισταμένη» – «Κυνίδιον ιστάμενον πρ. α.» κ.ά.
Και στην πίσω πλευρά:
«Πήγασος, έχων τας πτέρυγας ευθείας, άνευ ηνιών, ιπτάμενος πρ. δ., υφ΄ ον Λ» – «Χίμαιρα ισταμένη πρ. α., υψούσα τον πρόσθιον δ. πόδα και εξέμουσα αίμα» – «Τρίαινα ορθία, κομψώς κεκοσμημένην» – Η επιγραφή ΛΕΥΚΑΔΙΩΝ μαζί με ονόματα διαφόρων αρχόντων (δες πιο κάτω) άνωθεν ημίσεως νηός πρ. δ., μετ΄ ακροστολίου κεκαμμένου προς τα έσω, εχούσης την πλευράν κεκοσμημένην δια κλάδου δάφνης… – «Χίμαιρα ισταμένη» – «Τρίαινα κομψή προς τα κάτω εστραμμένη» – «Δελφίν» – «Άρτεμις ισταμένη» – «Λύρα πεντάχορδος, εξάχορδος ή οχτάχορδος» – «Περιστερά ισταμένη» κ.ά.
|
|
Τα ονόματα των Λευκαδίων αρχόντων που αναγράφονται στα νομίσματα της συγκεκριμένης συλλογής είναι:
| ΑΓΗΜΩΝ, ΑΝΔΡΩΝΙΔΑC, ΑΡΙ…, ΑΡΙΣΤΟΚΛΗΣ, ΑΡΙΣΤΟΜΕΝΗΣ, ΑΡΤΕΜΑΣ, ΑΣ…, ΒΑΘΥΟΣ, ΔΑΚΡΑΤΗΣ, ΔΑΜΟΚΡΑΤΗΣ, ΔΑΜΥΛΟΣ, ΔΗΜΑΡΕΤΟΣ, ΔΙΑΚΡΙΤΟΣ, ΔΙΟΚΛΗΣ, ΔΙΩΝ, ΕΥ…, ΕΥΑΡ…, ΕΥΚΡΑΤΗΣ, ΙΩ, ΘΑ…, ΘΕ…, ΘΕΟΔΩΡΟΣ, ΛΑ…, ΛΕΩΝ, ΛΥΚΙΣΚΟΣ, ΜΑΡΑΙΟΣ, ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ, ΜΕΝΕΚΛΗΣ, ΝΙΚΑΝΩΡ, ΝΙΚΑΡΧΟΣ, ΝΙΚΟΒΟΥΛΟΣ, ΝΙΚΟΜΗΔΗΣ, ΟΨΙΜΟΣ, ΣΤΡΑΤΩΝ, ΣΥΜΜΑΧΟΣ, ΣΩ…, ΣΩΚΡΑΤΗΣ, ΣΩΣΑΝΔΡΟΣ, ΣΩΣΤΡΑΤΟΣ, ΣΩΤΙΩΝ, ΤΙ…, ΤΙΜΟΘΕΟΣ, ΦΙΛ…, ΦΙΛΑΝ…, ΦΙΛΑΝΔΡΟΣ, ΦΙΛΗΜΩΝ, ΦΙΛΗΜΩΝ ΦΙΛΗΜΟΝΟΣ, ΦΙΛΙΣΤ…, ΦΙΛΟΞΕΝΟΣ, ΦΙΛΩΤΑΣ, ΦΙΛΩΤΑC, ΦΟΡΜΙΩΝ (αντιστρόφως γεγραμμένον), ΥΛ… (όνομα ατελές). |
Τα πάρεργα σύμβολα που απαντώνται στο πεδίο των νομισμάτων της συλλογής είναι επίσης πολλά:
| Άγκιστρον, Αετός, Αετός κρατών κεραυνόν, Αιξ (= γίδα) εσθίουσα φύλλα κλήματος, Ακροστόλιον (= ξύλινο σκαλιστό κόσμημα που έφεραν άλλοτε τα ιστιοφόρα στην πλώρη τους), Αλέκτωρ, Άμπελος, Αμφορεύς, Ανθέμιον, Άνθος ίριδος, Αρυτήρ (simpulum), Ασπίς, Ασπίς βοιωτιουργής, Αστήρ, Αστράγαλος, Αχελώου κεφαλή, Βότρυς, Γρυπός πρόσθιον, Δελφίν, Έδρα, Ερμής, Ιπποκάμπη, Ίππου κεφαλή μετά του λαιμού, ιστός, Καλαύροψ (= ποιμενική ράβδος), Κάνθαρος (αγγείον δίωτον), Κέρας Αμαλθείας (σύμβολο της αφθονίας, της πλησμονής των αγαθών), Κηρύκειον (= έμβλημα του θεού Ερμή), Κλάδος κισσού, Κριού κεφαλή, Κόγχη, Κόκκος κριθής, Κόσμος Ισιακός (ornamentum Isiacum), Λέοντος κεφαλή, Λέοντος πρόσθιον, Μηνίσκος (= σχήμα μισοφέγγαρου), Μυς, Νίκη, Οφθαλμός, Όφις, Παν υψών τον βραχίονα προς βότρυν, Πεντάγωνον, Περικεφαλαία, Περιπτερά ιπταμένη εντός στεφάνου δάφνης, Πηδάλιον, Πίλοι Διοσκούρων, Πους, Σαύρα, Στάχυς, Στέφανος, Στέφανος έχων εντός αυτού Α, Στέφανος δάφνης, Στήλη (ερμής της τετραγώνου εργασίας. Κατά Θουκυδ. Ζ΄. 27), Τόξον, Τρίαινα, Τρίπους εντός στεφάνου, Τροχός, Φύλλον κλήματος, Φύλλον κισσού, Χειρ μετά μέρους του βραχίονος κρατούσα κλάδον. |
Οι εξηγήσεις των συμβόλων στις πιο κάτω εικόνες από το προαναφερόμενο βιβλίο του Αχιλλέα Ποστολάκα είναι:
|
Αργυρούν νόμισμα |
|
Χαλκούν νόμισμα |
_________________________
Σχετικά:
Ανεύρεσις νομισμάτων εν Λευκάδι…
_________________________
Πηγή:
Κατάλογος των αρχαίων νομισμάτων των νησιών Κέρκυρας, Λευκάδος, Ιθάκης Κεφαλληνίας, Ζακύνθου και Κυθήρων, συλλεχθέντων μεν υπό Παύλου Λάμπρου δωρηθέντων δε τω Εθνικώ της Ελλάδος Πανεπιστημίω παρά του φιλογενεστάτου και φιλομούσου Αλεξάνδρου Μουρούζη και περιγραφέντων υπό Αχιλλέως Ποστολάκα νομισματογνώμονος του εν τη Εθνική Βιβλιοθήκη Εθνικού Νομισματικού Μουσείου και μέλους αντεπιστέλλοντος του εν Ρώμη Αρχαιολογικού καθιδρύματος, Εκδίδεται δαπάνη του Εθνικού Πανεπιστημίου, Αθήνησι εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, ΑΩΞΗ (1868) – (Για να διαβάσετε online το βιβλίο κάντε [ΚΛΙΚ ΕΔΩ]).
_________________________
Περαιτέρω σύνδεσμοι:
American Numismatic Society
The Fitzwilliam Museum
Leucas Staters (Fourth and Third Centuries to Circa B.C. 243.)
Κυριε Κολυβα καλημέρα. Σχολιαζοντας το αρθρο σας, πρεπει να σας πω ότι αρχαια νομισματα δωρησαν στη Εθνικη Νομισματικη Συλλογη ο Σπυριδων Ζαμπελιος και ο Αριστοτελης Βαλαωρίτης και εισεπραξαν τις αναλογες ευχαριστιες των αρμοδιων. Όμως σας γραφω για να επαναφερω στη δημοσιοτητα μια άλλη δωρεα συλλογης, την δωρεα της συλλογης της οικογενειας Μαχαιρα. Αντιγραφω από την Λευκαδιτικη Εστια ετος α τευχος πρωτο ιανουαριος φεβρουαριος 1976…διμηνη εκδοση κλπ του Λευκαδιου Γιαννη Βουκελατου……..»ΝΑ ΒΡΕΘΟΥΝ ΤΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ. Είναι γνωστη σ ολους τους Λευκαδίτες η ιστορια της συλλογης 300 περιπου αρχαιων νομισματων της Λευκάδας που δωρηθηκε απ την οικογενεια Μαχαιρα στη βιβλιοθηκη μας, για να καμει υστερ από λιγους μηνες φτερα…Το παραδοξο είναι πως οι κλεφτες μεχρι τωρα δεν βρεθηκαν.Γιατι? Ποιοι καλυψαν ως τωρα τους δραστες μιας τοσο βέβηλης πραξης? Νομιζουμε ότι το θεμα πρεπει ν απασχολησει τις αρμοδιες αρχες. Ο Νομαρχης, οι Δικαστικες αρχες σε συνεργασια με την Αστυνομια, ο Δημος οι υπεύθυνοι της Δημοσιας Βιβλιοθήκης Λευκάδας τα πνευματοκαλλιτεχνικα σωματεια του τοπου σε μια συντονισμενη προσπαθεια θα πρεπει να ενδιαφερθουν για τον εντοπισμο των ενοχων και την παραδειγματικη τιμωρια τους.Υποθετουμε πως ισως κυκλοφορουν αναμεσα στη μικρη κοινωνια του νησιου μας αν δεκατεχουν δα και κανενα υπευθυνο ποστο…»[σελιδα 47 στηλη β]. Η κλοπη αυτή και η καταστροφή στο τεμπλο στις εικονες κλπ στην εκκλησια του Αη Μηνα ειχαν οδηγησει τον μακαριτη γιατρο και πολιτευτη Γιωργο Κτενα – αργοτερα Βουλευτη και Υπουργο – να γραψει και να συγκρινει τις απώλειες και τη καταστροφή για τη Λευκαδα, με απώλειες στην Εθνικη Νομισματικη Συλλογη και την Εθνικη Πινακοθηκη. Αυτα το λιγα για τα νομισματα, “να θυμομαστε», και σαν μνημοσυνο για τον αξεχαστο Βουλευτη. Παντα στη διαθεση σας για ότι μπορω. Δραγανο 19 ιουλιου 2014 Μακης Μελας
Κύριε Μελά πρώτη φορά ακούω προσωπικά για το συμβάν της κλοπής της συλλογής Μαχαιρά που είχε δωρηθεί, όπως γράφετε, στη Δημόσια Βιβλιοθήκη Λευκάδας. Έλειπα όμως την εποχή εκείνη από το νησί μας. Εύχομαι να αποκαλυφθούν κάποτε οι δράστες και να αποδοθεί η συλλογή στο νόμιμο κάτοχό της και κατ΄ επέκταση στο λευκαδίτικο λαό. Αν υπάρχει όντως ακόμη η συλλογή, γιατί αν ρίξετε μια ματιά σε διάφορες ξένες σελίδες στο διαδίκτυο θα δείτε να προσφέρονται για πώληση πολλά αρχαία νομίσματα της Λευκάδας (τιμές 500-600 $). Αναρωτιόμουν πάντα που τα βρίσκουν!
Όσον αφορά στις δωρεές αρχαίων νομισμάτων που βρισκόταν στα χέρια παλιών Λευκαδιτών έχω πάλι πλήρη άγνοια. Έμεινα στενά στα πλαίσια του προλόγου του αναφερόμενου στο άρθρο βιβλίο του Αχιλλέα Ποστολάκα, ο οποίος γράφει ότι ο συλλέκτης Παύλος Λάμπρου εμπλούτισε τη συλλογή του, που αγοράσθηκε και δωρήθηκε αργότερα από τον Αλέξανδρο Μουρούζη στο Πανεπιστήμιο, με τα καλύτερα και σπανιότερα νομίσματα που βρισκόταν την εποχή εκείνη στα χέρια πολλών συλλεκτών στην Ελλάδα και το εξωτερικό και από τους Λευκαδίτες ή όσους κατείχαν αρχαία νομίσματα της Λευκάδας αναφέρονται οι: Δημήτριος Περιτσοπούλος, Νικολάος Ζαμπέλιος, Σπυρίδων Ζαμπέλιος και κάποιος Άγγλος με το όνομα Roberts.