Η Αντίσταση στη Λευκάδα, του Αλέκου Φίλιππα – Μέρος Τέταρτο

Του Αλέκου Φίλιππα

Το δεύτερο δεκαήμερο του Ιούνη του 1944, τμήματα του μόνιμου ΕΛΑΣ, αποβιβαστήκανε στη Λευκάδα και ταυτόχρονα κινητοποιήθηκαν όλα τα εφεδρικά. Η συγκέντρωση έγινε στο οροπέδιο της Εγκλουβής και την ηγεσία την είχανε οι καπεταναίοι Φουρτούνας¹ και Κόρακας². Διαφώνησα για την προετοιμαζόμενη επιχείρηση, γιατί επόμενο ήτανε, όταν θ΄ άρχιζε η μάχη, η αντίδραση θα ζητούσε την επέμβαση των Γερμανών, για να μας συντρίψει.


Αριστερά: Ο καπετάν Φουρτούνας (Ευστάθιος Λιάκας) – Δεξιά: Ο καπετάν Κόρακας (Παντελής Λιότσος)

Έπειτα, αυτό περίμενε. Και αυτό το είδαμε πριν 4 μήνες, το Φλεβάρη, έπειτα από την μάχη Γιαννούλη και Καλατζή.

Το καταπληκτικό είναι, η αισιοδοξία που επικρατούσε στη δική μας παράταξη και πιο πολύ στην ηγεσία. Μια μέρα ανεβήκαμε από το Πλατύστομα, με τον Βασίλη Καλύβα, σύνδεσμο στο οροπέδιο της Εγκλουβής, να ειδοποιήσομε το αρχηγείο, για μια κίνηση των Γερμανών στην Κατούνα, έξω από την πόλη, όπως μας πληροφόρησε ο σύνδεσμος της τοπικής Αντιστασιακής οργάνωσης. Και ο καπετάν Κόρακας, μας απάντησε: Αυτό δεν μας κάνει, ούτε κρύο, ούτε ζέστη…


Αριστερά (όρθιος στο κέντρο): Ο καπετάν Κόρακας (Παντελής Λιότσος) το 1948 μετά την καθαίρεσή του στο Α΄ Τάγμα Σκαπανέων Μακρονήσου – Δεξιά (στο κέντρο): Ο καπετάν Κόρακας το 1949 στην απομόνωση (Σύρμα) στη Μακρόνησο.

Όπως αποδείχτηκε αργότερα, το σχέδιο του Αρχηγείου Στερεάς Ελλάδας, καθόριζε την ταυτόχρονη έναρξη των επιχειρήσεων στην Λευκάδα και στην Ακαρνανία. Για κάποιους λόγους, το αρχηγείο δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει τις επιχειρήσεις στην Ακαρνανία και ειδοποίησε να ανασταλούνε και στην Λευκάδα. Το εδώ αρχηγείο των καπεταναίων, δεν είχε στην διάθεσή του ασύρματο, ούτε έναν οπτικό τηλέγραφο, για να ενημερώνει και να ενημερώνεται. Λέγεται ότι, το Αρχηγείο Στερεάς Ελλάδος έστειλε σύνδεσμο τον Καλαφάτη³, να ανασταλεί η επιχείρηση. Το σήμα δεν έφτασε και οι επιχειρήσεις αρχίσανε.

Ο καπετάν Κόρακας (Παντελής Λιότσος) το 1949 στις Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών (Φωτογραφικό αρχείο Νίκου Μάργαρη)

Για τον Καλαφάτη υπάρχουνε δύο εκδοχές:

Α) ήτανε προδότης και σκόπιμα καθυστέρησε το σήμα της αναστολής των επιχειρήσεων.

Β) ένεκα των συνθηκών που δημιουργηθήκανε, δεν ήταν εύκολο το πέρασμα στην Λευκάδα.

Όπως και να έχει το ζήτημα, χρειάζεται μια διερεύνηση.

Εκείνο που θα έπρεπε να προβληματίσει τόσο, τους πολιτικούς όσο και, στρατιωτικούς εγκεφάλους, ήτανε ότι, οι Γερμανοί κι αν ακόμα αρχίζανε οι επιχειρήσεις στην Ακαρνανία για περισπασμό, θα επεμβαίνανε στη Λευκάδα, όσο μειωμένες και αν απομένανε εδώ οι δυνάμεις τους, αφού θα στέλνανε ένα μέρος απέναντι.

Πριν από την έναρξη των επιχειρήσεων, γίνανε δύο εκτελέσεις στο οροπέδιο της Εγκλουβής. Εκτελεστήκανε ο Σάββας Βρεττός από τη Βαυκερή, και ο Στάθης Σούνδιας από τον Αλέξαντρο.

Με την έναρξη της μάχης, στις 17 Ιούνη, οι ένοπλες δυνάμεις της αντίδρασης υποχωρήσανε και τα τμήματα του ΕΛΑΣ μπήκανε στον Άγιο Ηλία. Εκεί για προσωπικούς λόγους, έγινε μια εκτέλεση και μπήκανε φωτιές σε σπίτια. Η αντίδραση, δεν περίμενε καλύτερη ευκαιρία και ζητήσανε την επέμβαση των Γερμανών.

Οι Γερμανοί, από την πόλη, φτάσανε με καΐκια στο Νυντρί και ανενόχλητοι, ανεβήκανε από τα Χαραδιάτικα προς τον Αη Ηλία, χτυπήσανε αιφνιδιαστικά τα τμήματά μας, την ώρα που στο ύψωμα Λαϊνάκι, δίνανε αποφασιστική μάχη με τις ομάδες των αντιδραστικών, που τις διοικούσε ο λοχαγός Ζαμπέλης. Επικράτησε πανικός και άτακτη υποχώρηση.

Αν είχε τοποθετηθεί ένα φυλάκιο στην κορυφή της Ελάτης, θα είχε επισημανθεί η άνοδος των Γερμανών στο βουνό, θα γινότανε κανονική υποχώρηση των τμημάτων μας και θ΄ αποφευγότανε οι απώλειες τόσων αγωνιστών.

Το ανεξήγητο είναι, πως οι Γερμανοί, δεν προωθήσανε και άλλο τμήμα τους, από την πόλη, προς Σφακιώτες, Καρυά, Εγκλουβή, οπότε, η ορεινή Λευκάδα θα είχε αφανιστεί. Ίσως, να ΄χανε την εντύπωση πως η περιοχή αυτή ήτανε φρουρημένη.

Αλέκος Φίλιππας
Πλατύστομα Λευκάδος

(Πηγή: Ιωάννης Α. Αναγνώστου, «Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ (1941-1944)», διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Τομέας Ιστορίας Νεώτερων Χρόνων), 2002.)

* Ο Αλέκος Φίλιππας γεννήθηκε το 1920 στα Πλατύστομα. Πρωτοστάτησε στους κοινωνικούς και αγροτικούς αγώνες του νησιού μας και για τη δράση του αυτή διώχτηκε. Πήρε ενεργά μέρος στο μεγαλειώδες κίνημα της Εθνικής Αντίστασης. Κείμενά του έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και περιοδικά ενώ έχει συγγράψει το βιβλίο «Λευκάδα – Η Ομηρική Ιθάκη» (Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1995), βασισμένο στη γνωστή θεωρία του Βίλχελμ Ντάιρπφελντ, ο οποίος ταυτίζει την Ομηρική Ιθάκη με το σημερινό νησί της Λευκάδας. Πέθανε το 2012 και κηδεύτηκε στα Πλατύστομα.
____________________________
¹ Ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ Φουρτούνας ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές της Μάχης της Λευκάδας στο Λαϊνάκι. Το πραγματικό του όνομα ήταν Ευστάθιος Λιάκας. Κατάγονταν από τη Ζάβιτσα του Ξηρομέρου. Σκοτώθηκε στην Πελοπόννησο κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.
² Ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ Κόρακας ήταν καπετάνιος στη μάχη της Λευκάδας που έγινε στο Λαϊνάκι στις 17-18 Ιουνίου 1944. Το πραγματικό του όνομα ήταν Παντελής Λιότσος και ήταν δικηγόρος στο επάγγελμα. Γεννήθηκε το 1912 στο χωριό Παλήμπεη (Δρυμός) Bόνιτσας. Την περίοδο της εισβολής της φασιστικής Ιταλίας του Μουσολίνι στην Ελλάδα, πολέμησε στο αλβανικό μέτωπο ως έφεδρος ανθυπολοχαγός ενάντια στους φασίστες κατακτητές. Ήταν μάλιστα ο πρώτος έλληνας έφεδρος ανθυπολοχαγός που μπήκε στο Αργυρόκαστρο. Βρέθηκε απ’ τους πρώτους στον ΕΛΑΣ και απ’ τις γραμμές του πολέμησε τους καταχτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους ως διοικητής Λόχου του 2/39 Συντάγματος, γνωστός πλέον με το ψευδώνυμο καπετάν Κόρακας. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες κατά των κατακτητών, μεταξύ των οποίων και στη μεγάλη μάχη του ΕΛΑΣ κατά των Γερμανών στην Αμφιλοχία, ενώ την άνοιξη του 1944 με στρατιωτικό διοικητή τον καπετάν Φορτούνα διεύθυνε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις για την απελευθέρωση της Λευκάδας. Πέθανε το 2009 σε ηλικία 97 ετών. Τη συμμετοχή του στην Εθνική Αντίσταση την πλήρωσε με φυλακίσεις, εξορίες, βασανιστήρια και ξυλοδαρμούς. Συνολικά πέρασε 17 ολόκληρα χρόνια στη φυλακή και στην εξορία, αρχικά στο Μακρονήσι και μετά στον Αη Στράτη. Το 1949 μεταφέρθηκε στις φυλακές της Λευκάδας για να δικαστεί για μια υποτιθέμενη ανθρωποκτονία. Ήταν τόσο ψεύτικα κατασκευασμένη η κατηγορία που ακόμα και οι συγγενείς του θύματος κατέθεσαν πως ήταν αθώος. Μετά την αθώωσή του μεταφέρθηκε και πάλι στη Μακρόνησο.
³ Ο Γιώργος Kαλαφάτης ήταν τσαγκάρης από την πόλη της Λευκάδας. Παλιό μέλος του ΚΚΕ και στέλεχος αργότερα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Συμμετείχε στην πρώτη Επαρχιακή Επιτροπή Λευκάδας του ΕΑΜ μαζί με τους: Ξενοφώντα Γρηγόρη, γιατρός, (Γραμματέας), Κώστα Λιβιτσάνο, Τάκη Βεργίνη, Ξενοφώντα Κούρτη και Παπά Στάθη Κτενά (Οργανωτικός Γραμματέας). Τον Ιούλη του 1944, μετά τη μάχη του Λαϊνακίου, πήγε στη Σκουρτού Κάτω Ξηρομέρου. Έφυγε με εντολή για το Καρπενήσι, όπου θα έπαιρνε μέρος σε ακτίφ συνδικαλιστικών στελεχών. Από κει χάνονται τα ίχνη του. (Πανταζής Ν. Παπαδάτος, Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας, Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1982).
Για την εξαφάνιση του Γιώργου Καλαφάτη γράφει ο Ζώης Κουτσαύτης στο βιβλίο του «Η Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα»: «… Όμως εκείνο που με ξάφνιασε ήταν οι πληροφορίες για την εξαφάνιση του Γιώργου Καλαφάτη και την κράτηση του γιατρού Ξενοφώντα Γρηγόρη μια-δυο μέρες. Για τον πρώτο κυκλοφορούσαν πολλές φήμες που δεν μπόρεσα να τις επιβεβαιώσω. Όλοι μπορώ να πω τηρούσαν «σιγή σφιγγός»… Ρώτησα τον Νίκο Καρκάνη (είχε αντικαταστήσει τον Ροβεσπιέρο (Ανδρέας Φιλίππου) στη διοίκηση της Εθνικής Πολιτοφυλακής) αν έχει γνώση αυτού του προβλήματος. Μου απάντησε ότι «αγνοώ τελείως την υπόθεση και των δύο αυτών προσώπων». Σε άλλη ερώτησή μου αν υπήρχαν καταγγελίες, ποιες και από πού, μου δήλωσε ότι «δεν βρήκα κανένα απολύτως στοιχείο για τα δύο αυτά πρόσωπα».
Ζήτησα πληροφορίες από άλλους Λευκαδίτες. Ο Πάνος Ματαφιάς, ο Νίκος Καρελής. ο Ξ. Κούρτης, κλπ. μου είπαν, ότι μαζί με τον Καλαφάτη βρίσκονταν στο Κάτω Ξηρόμερο στην περιοχή του χωριού «Πρόδρομος». Είχαν σταλεί εκεί σαν ξένοι που ήταν στο Ξηρόμερο για να προφυλακτούν, λόγω εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των Γερμανών. Εκεί μια μέρα ήρθε εντολή από την οργάνωση Δ. Στερεάς ο Καλαφάτης και ο Κούρτης να αναχωρήσουν με άλλα στελέχη για το Καρπενήσι όπου θα γινόταν μια συνδικαλιστική διάσκεψη και μια συνεταιριστική. Ο Καλαφάτης θα πήγαινε σαν συνδικαλιστικό στέλεχος και ο Ξ. Κούρτης σαν συνεταιριστής. Από τότε σημειώνεται η εξαφάνιση του Γ. Καλαφάτη».