Η Τραγωδία των Ανταρτών της Λευκάδας τον Ιούνιο 1947 – Μέρος Β΄ (του Ηλία Θερμού)
Kομμένα κεφάλια μαχητών του Αρχηγείου Ξηρομέρου – Λευκάδας του ΔΣΕ μετά την μάχη της Πούντας στο Πεντοφάναρο στην κεντρική πλατεία της πόλης της Λευκάδας
Του Ηλία ΘΕΡΜΟΥ*
Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΠΟΥΝΤΑΣ
22 ΙΟΥΝΙΟΥ 1947 ΚΥΡΙΑΚΗ ΑΠΟΓΕΥΜΑ ΠΕΡΙΠΟΥ ΣΤΙΣ 20:00 μ.μ.
Εκείνη την ημέρα φυσούσε ένας δυνατός άνεμος που σήκωνε τη μανιασμένη θάλασσα.
Τοποθεσία: στο κτήμα του Μαλακάση και γύρω από τον όχτο προς τη θάλασσα, γύρω από ιβάρι και στη συνέχεια στον κάμπο μέχρι τα ριζά του βουνού (χαμηλά υψώματα)
ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΟΠΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΠΟΥΝΤΑΣ, 22 ΙΟΥΝΙΟΥ 1947
(Σύμφωνα με τον Σπύρο Θερμό – Γκόβαρη και τον Σπύρο Θερμό – Παππά)
| ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ | ΟΠΛΙΣΜΟΣ |
| Βονιτσάνος ή Δρόσος Σπύρος | Αυτόματο Στεν |
| Γαζής ή Παπλαγιάννης Κώστας | Τουφέκι Μάουζερ, μαχαίρι |
| Γαζής ή Παπλαγιάννης Νίκος | Αυτόματο Στεν, μαχαίρι, 2 πιστόλια 45άρια |
| Γιαννούλης Πάνος | Πιστόλι, αυτόματο Μαρσίτι, κιάλια |
| Δουβίτσας Νίκος | Στολή Αξιωματικού, τουφέκι |
| Δώνος Κώστας | Τουφέκι |
| Ζακυνθινός ή Ρέντζος Κώστας | Τουφέκι |
| Θερμός ή Γκόβαρης Σπύρος | Τουφέκι |
| Θερμός ή Παππάς Σπύρος | Τουφέκι Μάουζερ, πιστόλι. |
| Θερμός ή Τιλίλας Γεράσιμος | Τουφέκι Μάουζερ, σακούλι κόκκινο με Σφαίρες, στρατιωτική χλαίνη, 45άρι πιστόλι. |
| Θερμός ή Τιλίλας Δημήτριος | Τουφέκι Μάουζερ, πιστόλι |
| Καράμπαλης Στάθης | Τουφέκι |
| Κολυβάς ή Κολονέλος Στάθης | Τουφέκι Μάουζερ |
| Κοντογιώργης ή Μπαλέρτας Γιάννης | Τουφέκι |
| Κούρτης ή Φασόλιας Ζώης | Αυτόματο Μπερέτα, οπλοπολυβόλο |
| Μανωλίτσης Γιώργος | Ιταλικό τουφέκι, λαστιχένιες αρβύλες |
| Μανωλίτσης ή Ζορπάς Τάσος | Πιστόλι Legan, μια χειροβομβίδα Mills, λευκαδίτικο μαχαίρι |
| Μανωλίτσης Τάσος ή Βρακάς | Τουφέκι Ιταλικό |
| Μίνως Παναγιώτης | Τουφέκι Ιταλικό |
| Ντσάλας Γιώργος | Όπλο |
| Παπαδόπουλος Ζώης | Οπλοπολυβόλο, που όμως δεν το είχε στη μάχη, εκεί είχε όπλο |
| Φραγκούλης ή Ραπανής Σπύρος | Τουφέκι Μάουζερ |
| Χαλκιάς Φώντας | Τουφέκι |
Στη μάχη της Πούντας, Μάυδες και χωροφυλακή. Ο Γιώργος Λογοθέτης στις σημειώσεις του αναφέρει ότι το σύνολο των δυνάμεων καταδίωξης ήταν 350 άνδρες.
Οι επικεφαλής της επιχείρησης της αστυνομίας ήταν οι εξής: Αραβαντινός Τρύφος, Αποσπασματάρχης από την Πάτρα, Γιαννακόπουλος Σταύρος, Υπομοίραρχος από την Κέρκυρα.
Ο Αλεξανδρίτης μαχητής του ΔΣΕ Στάθης Κολυβάς – Κολονέλος
Η σύγκρουση άρχισε όταν ένας χωροφύλακας που έκανε παγάνα έπεσε μέσα σε ένα αμπρί και αμέσως σκοτώθηκε από μια χειροβομβίδα που έριξε κάποιος αντάρτης.
Τώρα, ίσως είναι η πρώτη φορά που οι αντάρτες πρέπει να αμυνθούν χωρίς προοπτική φυγής για να σωθούν. Αυτή η τακτική είναι διαφορετική από εκείνη που ήξεραν στο αντάρτικο δηλ. να χτυπούν και να φεύγουν. Η άμυνα που επιβάλλεται σε αυτή την περίπτωση δεν ακολουθείται από όλους.
Οι αντάρτες που δεν πήραν μέρος στη σύγκρουση και αποτελούσαν το αριστερό τμήμα της παράταξης ήταν:
1) Η ομάδα Φασόλια, Δρόσου, Γκόβαρη που λούφαξε από την αρχή της σύγκρουσης, φεύγει με κατεύθυνση προς το Άκτιο. Ο Σ. Γκόβαρης λέει ότι είδαν τους χωροφύλακες. «Είχε μαυρίσει ο τόπος από πάνω από τα αμπριά». Προφανώς εννοεί μεγάλη δύναμη χωροφυλάκων σε μικρή απόσταση από τα αμπριά-καταφύγια. Περίπου 40-50 λέει ότι ήταν αυτή η δύναμη κρούσης της αστυνομίας.
2) Η ομάδα του Γιαννούλη – Τάσου Μανωλίτση και Γιώργου Μανωλίτση ήταν μαζί στο αμπρί προς το αριστερό μέρος της παράταξης και κατευθύνονται προς το Άκτιο όπου έφτιαξαν σχεδία για τη θάλασσα με την οποία πάλευαν με τα κύματα για 11 ώρες ώσπου τους μάζεψε ένα καΐκι. Καθώς πήγαιναν προς το Άκτιο, ο Τάσος Μανωλίτσης λέει ότι ο Γιαννούλης του είπε «ποιος ξέρει εάν γλύτωσε κανείς από τα παιδιά». Επίσης λέει ότι μπήκαν σε μια βάρκα που έσερνε το καΐκι που τους συνέλεξε και τους σκέπασε με μουσαμά. Επίσης η τριάδα Σπύρος Θερμός-Παππάς, Νίκος Χαλκιάς και Στάθης Καράμπαλης που έφυγαν και δεν σηκώθηκαν αμέσως, όπως λέει στη συνέντευξή του ο Σπύρος Θερμός-Παππάς.
Ο μαχητής του ΔΣΕ Ζώης Κούρτης – Φασόλιας. Επέζησε της Μάχης της Πούντας και πέρασε ξανά στη Λευκάδα. Στις 29 Ιούνη του 1947 έπεσε μετά από προδοσία σε ενέδρα χωροφυλάκων και τραυματίστηκε θανάσιμα
3) Η ομάδα Φασόλια – Δρόσου – Γκόβαρη φτάνει στο Άκτιο από παραλία-παραλία και λουφάζει μέσα σε κάτι μεγάλες φτέρες λίγο δεξιά από εκεί που κόβουν τα εισιτήρια για το ferry boat στο κάστρο του Άκτιου. Ο Φασόλιας είχε πετάξει το οπλοπολυβόλο στο δρόμο και έμεινε μόνο με το πιστόλι. Το βράδυ – νύχτα, οι τρεις ξαναγύρισαν στον τόπο της συμπλοκής (προφανώς στα καταφύγια-αμπριά) και βρήκαν τον χωροφύλακα σκοτωμένο. Δεν είδαν κανέναν άλλον. Δεν είδαν κανέναν σκοτωμένο από τους αντάρτες που έπεσαν εκεί (προφανώς οι αντάρτες που έπεσαν ή ήταν πιο μακριά προς τον Κάμπο, ή τους τράβηξαν οι χωροφύλακες παραπάνω. Ίσως να ήταν και τραυματίες π.χ. Γεράσιμος Θερμός, Γιάννης Κοντογιώργης-Μπαλέρτας πιθανόν και άλλοι δύο και να τους πήγαν πιο πάνω). Από τον χωροφύλακα επήραν τις αρβύλες γιατί ήταν ξυπόλυτοι. Μετά γύρισαν πίσω στο κάστρο του Άκτιου και λούφαξαν εκεί. Την άλλη ημέρα πέρασε πάνω από την περιοχή και ένα αεροπλάνο για ανίχνευση. Αφού λούφαξαν εκεί για λίγες μέρες, πέρασαν πάλι τη νύχτα από Άκτιο προς Αη Νικόλα παραλία-παραλία και διάβηκαν ξανά από τον τόπο της σύγκρουσης. Δεν είδαν τίποτα. Από τον Αη Νικόλα πέρασαν απέναντι κάτω από το Γεφύρι και διάβηκαν προς τα υψώματα Περατιάς – Πλαγιάς, αφού επιχείρησαν να περάσουν προς Λευκάδα από Κάστρο και δεν μπόρεσαν γιατί υπήρχε φυλάκιο εκεί.
Ο Γεράσιμος καθώς έδενε τα παπούτσια του είπε: «παιδιά άμυνα μόνο – η άμυνα θα μας γλυτώσει». Και όταν δεν βρίσκει άμεση ανταπόκριση από τις 3 ομάδες που ήταν στο αριστερό τμήμα της παράταξης, σηκώθηκε και τους φώναζε δυνατά «Σηκωθείτε για μάχη».
Έτσι η μάχη που άρχισε περίπου στις 20:00 μ.μ. καθώς έγερνε ο ήλιος, όπως λέει ο Σπύρος Παππάς, διεξάγεται από το δεξιό μέρος της παράταξης των ανταρτών που αποτελούνταν από 14 αντάρτες στο σύνολο 22.
Εδώ η άμυνα απαιτεί να διασχίσουν οι αγωνιστές περίπου 100 μέτρα μέσα στον κάμπο για να φθάσουν στις παρυφές του απέναντι κτήματος Μαλακάση ώστε να οχυρωθούν προστευμένοι από την πυκνή βλάστηση.
Όμως καθώς διένυαν αυτή την απόσταση τους θέριζε το πολυβόλο που είχε στηθεί απέναντι μέσα στο κτήμα Μαλακάση. Έτσι οι περισσότεροι από αυτούς που χτυπήθηκαν έπεσαν πολεμώντας σε απόσταση 50-70 μέτρα μέχρι να προφτάσουν να καλυφθούν. Έτσι δόθηκε η ευκαιρία στους υπόλοιπους να περάσουν στα υψώματα και να σωθούν. Ο Γεράσιμος σύμφωνα με τον Τάσο Μανωλίτση έπεσε από τους πρώτους μαζί με τους Γιάννη Μπαλέρτα και Ζώη Παπαδόπουλο. Χτυπήθηκε στο πόδι και ήταν τραυματίας.
Η μάχη διάρκεσε περίπου μια ώρα. Ο γενναίος μαχητής Νίκος Γαζής Παπλαγιάννης από τη Βαυκερή πολεμούσε με το αυτόματο Στεν και μετά που τελείωσαν οι σφαίρες έβγαλε το πιστόλι του καθώς πλησίαζε στον διοικητή της χωροφυλακής Γιαννακόπουλο και όταν αυτό έπαθε εμπλοκή, ρίχτηκε πάνω σε έναν χωροφύλακα με μαχαίρι. Τότε έπεσε νεκρός από τα ομαδικά πυρά των χωροφυλάκων, όπως έλεγε ο ίδιος ο Γιαννακόπουλος στον δάσκαλο Μιλτιάδη Κακλαμάνη από την Εγκλουβή αργότερα σύμφωνα με τις διηγήσεις του Μιλτιάδη Κακλαμάνη.
Οι διασωθέντες που έφυγαν προς την Πλαγιά – Περατιά, ύστερα από μερικές ημέρες ψάχνοντας για τροφή είδαν από μακριά μια ομάδα από 4 άτομα να κατευθύνεται μια νύχτα προς ένα μποστάνι. Τους αναγνώρισαν και είδαν ότι ήταν οι Μήτσος Θερμός, Κώστας Παπλαγιάννης, Σπύρος Φραγκούλης ή Ραπανής και Στάθης Κολυβάς ή Κολονέλος. Αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν δύο μεγάλους κορύτους και οι Κολυβάς, Φασόλιας και Δρόσος να περάσουν απέναντι από το Κάστρο της πλαγιάς προς Λευκάδα και μετά να φέρουν βάρκα για να περάσουν και οι άλλοι.
Πραγματικά κατόρθωσαν και πέρασαν οι τρεις, αλλά δεν έφεραν βάρκα. Στις ακτές της Λευκάδας ήταν φυλάκια της αστυνομίας και το Λιμεναρχείο είχε απαγορεύσει κάθε μετακίνηση πλεούμενου.
Η ομάδα Μήτσου, Παπλαγιάννη, Ραπανή και Γκόβαρη τώρα έμεινε απέναντι και περίμενε. Όταν άκουσαν κάποια μέρα τις ριπές που κυνηγούσαν τον Φασόλια στους Σκάρους, αποφάσισαν να κινηθούν πλέον μόνοι τους.
Πήρανε μια βενζίνα που έκανε διαδρομή Λευκάδα-Μύτικα (είχε 3-4 επιβάτες) και τους είπαν να τους πάει στο Μεγανήσι.
Αποφάσισαν να πάνε εκεί γιατί ελπίζανε να βρούνε τον Θωμά Μπαλέρτα και να έχουν καταφύγιο στους Τζοβαναίους. Εκεί τους κύκλωσαν πολλά αποσπάσματα. Δεν τους βρήκανε όμως γιατί ο Μήτσος ήξερε καλά τα μέρη και κρύφτηκαν για 13 ημέρες μέσα στη Μάζα. Βρήκαν ένα βαρέλι τυρί που είχε αφήσει ο Τζοβάνης σε μια στάνη και έπιασαν και ένα γίδι και το έσφαξαν. Το έψησαν και το έφαγαν μέσα σε μια τρύπα. Επαφή δεν έπιασαν με κανέναν. Αποκαμωμένοι και απελπισμένοι πια αποφάσισαν να παραδοθούν. Σε αυτό το διάστημα το ηθικό τους ήταν χαμηλό. Ο Παπλαγιάννης ήταν τραυματίας. Ο Μήτσος τα είχε χαμένα γιατί είδε τον Γεράσιμο πεσμένο όταν περνούσε από τον κάμπο της Πούντας πάνω στη σύγκρουση. Παραδόθηκαν τελικά σε μια ομάδα Μάυδων στο Βαθύ. Ο Πρόεδρος Πανούτσος, με τη βοήθεια της Κατίνας του Φουσσέκα από την Εγκλουβή που ήταν παντρεμένη στο Μεγανήσι, παράγγειλε την πιο γρήγορη βενζίνα που ήρθε από το Σπαρτοχώρι και τους παρέδωσε στον εισαγγελέα της Λευκάδας όπου και τους παρέλαβε και τους οδήγησαν στη φυλακή.
Ο Σπύρος Θερμός-Γκόβαρης λέει σχετικά με την επιχείρηση ότι ήταν καταδικασμένη από την αρχή και δεν έπρεπε οι Λευκαδίτες να πάνε στο Ξηρόμερο. Οι συνθήκες ήταν δυσμενείς και δεν υπήρχαν μεγάλες δυνατότητες επιτυχίας. Επίσης λέει ότι μπορούσαν να περάσουν τον Βάλτο και να ανέβουν στο Μακρυνόρος για να περάσουν επάνω προς Τζουμέρκα ή Ευρυτανία.
Οι τραυματίες ή σκοτωμένοι που αποκεφαλίστηκαν μετά τη Μάχη από τους νικητές ήταν:
Νίκος Γαζής ή Παπλαγιάννης
Γεράσιμος Θερμός Τιλίλας
Γιάννης Κοντογιώργης Μπαλέρτας
Ζακυνθινός Κώστας ή Ρέντζος
Παπαδόπουλος Ζώης
Μίνως Παναγιώτης
Μανωλίτσης Θωμά Τάσος ή Βρακάς
Ο Μίνως Παναγιώτης καταγόνταν από τη Μερόπη Ιωαννίνων και είχε έρθει στο αντάρτικο της Λευκάδας ως καθοδηγητής και ήταν ο Γραμματέας της περιφερειακής Λευκάδας.
(Συνεχίζεται)
* Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας
