Για την σχέση του Α. Εμπειρίκου με την αριστερά την δεκαετία του 1930, μέσα απ΄ το ποίημα: «Το θέαμα του Μπογιατίου ως κινούμενου τοπίου»

Επιμέλεια: Θεόδωρος Αραβανής

Η «πλευρά» του Εμπειρίκου ως πρωτοπόρου υπερρεαλιστή και ενός εκ των βασικών εισηγητών της ψυχανάλυσης στην Ελλάδα, είναι ευρέως γνωστή. Αυτό που είναι ίσως λιγότερο γνωστό είναι η επίδραση που δέχτηκε από την Οχτωβριανή Επανάσταση. Οι απόψεις του για την Επανάσταση αποτυπώνονται σε ποιητικά σχεδιάσματα, επηρεασμένα από τις συζητήσεις με τους φίλους του για την ανάγκη ριζικής κοινωνικής αλλαγής. Πρόκειται για έργα που μας «αποκαλύπτουν» τον πολιτικοποιημένο Εμπειρίκο, γραμμένα το 1933 και κυρίως το 1934, που ακόμα και σήμερα διατηρούν αναλλοίωτη την επαναστατική τους αύρα…

«Το θέαμα του Μπογιατιού ως κινούμενου τοπίου»εκδόθηκε από την Άγρα, εκτός εμπορίου. Είναι ένα ποίημα γραμμένο το 1933, το οποίο ο Ανδρέας Εμπειρίκος δεν εξέδωσε ποτέ. Επιπλέον το χειρόγραφο του ποιήματος ήταν χαμένο και βρέθηκε το 2010, μαζί με άλλα πολύτιμα χειρόγραφα και φωτογραφίες, στις ξεχασμένες βαλίτσες της μητέρας του Ανδρέα Εμπειρίκου, Στεφανίας, της γιαγιάς Στεφανίας, όπως την αποκαλεί ο γιος του ποιητή Λεωνίδας, που αποδείχτηκαν χρυσωρυχείο.

ΤΟ ΘΕΑΜΑ ΤΟΥ ΜΠΟΓΙΑΤΙΟΥ ΩΣ ΚΙΝΟΥΜΕΝΟΥ ΤΟΠΙΟΥ

Το θέαμα του Μπογιατιού ως κινούμενου τοπίου
Από την πρύμη του καμιονιού με τα καλάθια
Γιομάτα φρούτα και λαχανικά για την Αθήνα
Ενώ τραγουδούσε ο μεθυσμένος κρεοπώλης ενίοτε κοπρολογών
Και τούκανε παρατηρήσεις ο σεμνός κι ευγενικός μανάβης
Σήμερα το απόγευμα νωρίς –.
Το θέαμα του Μπογιατιού ως κινούμενου τοπίου
Ίσως να παρουσίαζε ομοιότητα με πρότυπον πίνακος του Παρθένη
Αν εκείνη τη στιγμή στεκόμουν κάπου και δεν ήμουν
Άνθρωπος κινούμενος με τα καλάθια στο καμιόνι.
Μα έτσι,
Το θέαμα του Μπογιατιού ως κινούμενου τοπίου
Έμοιαζε μάλλον με ζωντανό τοπίο του Γουναροπούλου
Του μεγάλου μας ζωγράφου που αγαπώ πολύ
Του Γεωργίου Γουναροπούλου που είναι πάντοτε δυναμικός
Και στα πιο στατικά μοτίβα του ακόμη
Όπως και οι στίχοι μου αυτοί,
Ο Γεώργιος Γουναρόπουλος εκ Σωζοπόλεως της Βουλγαρίας
Ο κατ΄ εξοχήν αισθησιακός και ποιητής ζωγράφος
Στο χρώμα, στη γραμμή, στο φως
Ανεξαρτήτως θέματος (που κάλλιστα μπορεί να λείπη)
Και τούτο πάντοτε ποιοτικώς.

Το θέαμα λοιπόν του Μπογιατιού ως κινούμενου τοπίου
Με κάτι μέσα του σαν το κορμί μιας κινουμένης γυναικός στην αγκαλιά μου,
Μ΄ έκανε να θυμηθώ καθώς ταλαντευόμουν στα καλάθια
Ηδονικά κινήματα των γυναικών εν γένει
Όταν συμπράττουν ερωτικώς
Με αγαπημένους άνδρες τους ή έστω με γυναίκες.
Και τώρα θυμάμαι, καθώς γράφω,
Εκείνες τις μαγικές σελίδες του D. H. Lawrence
Στο θαυμαστό βιβλίο του
«Ο εραστής της Λαίδης Τσάτερλεϋ»
Όπου τ΄ απανωτά σκιρτήματα, οι παλμοί κι αναπαλμοί της ηδονής,  
Εκτείνονται, επεκτείνονται σαν κύματα
Και προωθούνται από το πέος του ανδρός
-Εντός κι εκτός-
Και από τους κόλπους της ερωτευμένης γυναικός
-Σαρξ εκ σαρκός-
Με περιπάθεια
Με μυστικοπάθεια
Στη γη, στα δένδρα και σ΄ ολόκληρη την φύση
Πανσεξουαλιστικώς.
Α! νάταν η Λαίδη Τσάτερλεϋ εδώ
Το μόνον ευαίσθητο και μετανοιωμένο μέλος της οικογενείας της –
Α, νάτανε η Λαίδη Τσάτερλεϋ εδώ
Ή κάποια άλλη συμπαθητική σε με γυναίκα
Που να με καταλαβαίνη σε όλα
Και νάναι έτοιμη να μοιρασθή μαζί μου
Την ηδονή, την τρυφερότητα και την ανθρώπινη αλληλεγγύη  
Σε σύνθεση ουσιαστικής και σύντονης αγάπης.
Α, νάτανε η Λαίδη Τσάτερλεϋ εδώ
Ή κάποια άλλη συμπαθητική σε με γυναίκα
Τώρα που γύρισα πάλι στο Μπογιάτι
Τώρα που είμαι μόνος και λίγο μελαγχολικός,
Βλέποντας πως είμαι μόνος στη ζωή μου
Ενώ είμαι πιο ικανός από τον Μέλλορς.

Ω συνειρμοί και συσχετίσεις!
Το θέαμα του Μπογιατιού ως κινούμενου τοπίου
Δρόμος κι αυτό κινούμενος του ασυνειδήτου μου προς την συνειδητή ζωή,
Αλληλουχία αυθόρμητη βλυσμάτων ορμεμφύτου
Οι συνειρμοί και συσχετίσεις
Ποίηση της ποίησης αυτούσια.
Και τώρα μούρχεται στο νου,
Πως το θέαμα του Μπογιατιού ως κινούμενου τοπίου
Έχει εντός μου κινούμενες αναλογίες
Με την θέα της αχανούς ρουμανικής πεδιάδος
Και του μεγαλοπρεπώς κινούμενου Δουνάβεως
Έτσι καθώς τ΄ αντίκρυζα θυμάμαι στα μικράτα μου
Από τις γέφυρες των κινουμένων βαποριών στον ποταμό
Όταν ταξίδευα με την μητέρα μου (που κατάγεται από την Σεβαστούπολη)
Πριν από την επανάσταση του Οχτώβρη 1917,
Από την Ελλάδα στο μέρος της γης που τότε λέγαμε Ρωσία
Και σήμερα, με υπερηφάνεια και συγκίνηση το ονομάζουμε ΕΣΣΔ
Και μούρχεται τώρα στο νου,
Πως το θέαμα του Μπογιατιού ως κινούμενου τοπίου
Καθώς και η θέα της αχανούς ρουμανικής πεδιάδος
Και του μεγαλοπρεπώς κινούμενου Δουνάβεως
(Γεννήθηκα στην Βραΐλα στα 1901 και στην Ελλάδα μ΄ έφεραν βρέφος τριών μηνών)
Έχουν εντός μου οι κινούμενες αυτές οντότητες
Σχέσεις κινούμενες υψίστης σημασίας
Με την ένδοξη πατρίδα της πρώτης εφαρμογής του γνήσιου Σοσιαλισμού  
Την επική μας ΕΣΣΔ
Από την οποία εκπορεύονται σήμερα το φως και οι εντολές της Κομιντέρν
Και από την οποία αύριο θα επεκταθή σε ολόκληρη την οικουμένη  
Η παγκόσμια επανάσταση της Κομμουνιστικής μας Διεθνούς
Όπως σ΄ εκείνες τις μαγικές σελίδες του D. H. Lawrence
Τ΄ απανωτά σκιρτήματα, οι παλμοί κι αναπαλμοί της ηδονής
Εκτείνονται, επεκτείνονται σαν κύματα
Και προωθούνται από το πέος του ανδρός
(Εντός κι εκτός)
Και από τους κόλπους της ερωτευμένης γυναικός
(Σαρξ εκ σαρκός)
Με περιπάθεια
Με μυστικοπάθεια
Στη γη, στα δένδρα και σ΄ ολόκληρη την φύση
Πανσεξουαλιστικώς
Παρόμοια και η παγκόσμια επανάσταση της Κομμουνιστικής μας Διεθνούς
Θα επεκταθή
Στη γη, στον ουρανό και σ΄ ολόκληρη την πλάση
Παναθρωπιστικώς.

Αγαπημένη μας μητέρα ΕΣΣΔ,
Ύλη και πνεύμα της αμαράντου νίκης του προλεταριάτου
Ζωή μας χτυποκάρδι μας
Εγγυήτρια της αγαθής εκβάσεως της πάλης των απανταχού της γης  
Κομμουνιστικών κομμάτων και οργανώσεων
Αγαπημένη μας μητέρα ΕΣΣΔ
Σήμερα το 1/6 της γης και αύριο και τα έξη
Σήμερα ΕΣΣΔ και αύριο ΠΕΣΣΔ με το Π = Παγκόσμιος
Αγαπημένη μας μητέρα ΕΣΣΔ,
Δέξου τους στίχους μου αυτούς που σου προσφέρω με την ίδια ευλάβεια που ακουμπάμε τα λουλούδια μας στον τάφο του πατέρα μας Λένιν.
Αγαπημένη μας μητέρα ΕΣΣΔ,
Δέξου την σύψυχή μου ανάταση μεσ΄ απ΄ τα βάθη της σημερινής μας δυστυχίας και τα πλοκάμια της κεφαλαιοκρατίας
Προς την αιώνια δόξα σου
Και κάμε
Αγαπημένη μας μητέρα ΕΣΣΔ,
Κάμε να έρθη γρήγορα και το δικό μας μέγα βράδυ που θα ΄ναι και δικό σου
Και ρύσαι ημάς από τους πονηρούς αστούς
Αμήν.

Μπογιάτι, Σεπτ. 1933.

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975) ήταν Έλληνας ποιητής, πεζογράφος, φωτογράφος και ψυχαναλυτής. Γεννημένος στη Μπράιλα της Ρουμανίας, εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα το 1902 και αργότερα παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας και αγγλικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο King’s College του Λονδίνου. Την περίοδο 1926-1931 έζησε στο Παρίσι, όπου συνδέθηκε με τον κύκλο των υπερρεαλιστών και ασχολήθηκε ενεργά με την ψυχανάλυση, κοντά στον ιδρυτή της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας του Παρισιού, Ρενέ Λαφόργκ. Το 1931 εγκαταστάθηκε οριστικά στην Ελλάδα, πραγματοποιώντας την πρώτη εμφάνισή του στα ελληνικά γράμματα το 1935.

Πηγές:
– zbabis.blogspot.com (Μποτίλια στον Άνεμο)
– Βικιπαίδεια. Λήμμα: Ανδρέας Εμπειρίκος
– tovima.gr
– Ριζοσπάστης