Η εποχή της Κουτσούνας (Σκίλλη η παράλιος)
Το επιστημονικό όνομα του φυτού είναι Σκίλλη η παράλιος (Urginea maritima) και στο νησί μας η κοινή του ονομασία είναι Κουτσούνα. Είναι η εποχή τους καθώς συνδέονται με ένα έθιμο της Πρωτοχρονιάς που απαντάται κυρίως στην πόλη της Λευκάδας για καλή τύχη και υγεία (στο χωριό μου, τον Αλέξανδρο Λευκάδας, δεν θυμάμαι να το είχαμε). Όπως γράφει ο Ηλίας Γεωργάκης για τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς, παιδιά -και όχι μόνο- ξεριζώνουν κουτσούνες απ’ τις εξοχές της Χώρας και των χωριών και τις πηγαίνουν στα σπίτια τους ή τις πουλάνε. Στα χωριά τις έβαζαν στο κατώι, πάνω σε μια καπάσα ή ένα βαένι με λάδι ή τις κρεμούσαν σ’ ένα πατωμάτερο. Στη Χώρα (πόλη Λευκάδας) τις τοποθετούσαν στην κουζίνα.
Ως Σκίλλα (Scilla) της τάξης των Λειριωδών, το γένος του οποίου περιλαμβάνει περί τα 80 είδη περιγράφει το φυτό αυτό ο Γεννάδιος («Λεξικόν Φυτολογικόν», Αθήνα, 1914). Είναι φυτά ποώδη πολυετή, βολβόριζα, πολλά κοσμητικά. Πέντε είναι τα είδη της ελληνικής χλωρίδας που απαντώνται και αλλού. Το πιο διαδεδομένο είδος είναι η Σκίλλα η παράλιος (Urginea maritima) που ονομάζεται κοινώς κατά τόπους Κρομμυδόσκιλλα, Σκιλλοκρομμύδα, Κουτσούπα, Κουτούπα, Ασκινοκάρα, Ασκίλλα, Ασκιλλοκάρα, Μπότσικας και Αβρόσκιλλα ή Αρκόσκιλλα (στην Κύπρο).
Απαντάται σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Οι αρχαίοι την αποκαλούσαν Σκίλλα και για τις θεραπευτικές της ιδιότητες αναφέρει πολλά ο Διοσκουρίδης. Οι εσωτερικοί λοποί του βολβού της χρησιμοποιούνται σε μερικές περιπτώσεις ως φάρμακο με τη μορφή κόνεος, βάμματος ή εκχυλίσματος σε κρασί ή ξύδι. Εάν ληφθεί όμως σε μεγάλη δόση ενεργεί ως «ναρκωτόν» (δηλητήριο) εξαιτίας της ουσίας σκιλλίνη που εμπεριέχει και η οποία είναι ευδιάλυτη σε νερό οινόπνευμα ή ξύδι, γι΄ αυτό και χρησιμοποιείται πολλές φορές ζυμωμένη με τυρί ή άλλη παρόμοια ουσία σαν δηλητηριώδη δόλωμα κατά των των ποντικών.
Γράφει επίσης ο Γεννάδιος, ότι στην Ελλάδα και σε πολλά μέρη της Ανατολής επικρατεί η συνήθεια να κρεμούν στο ανώφλι της πόρτας των σπιτιών ή στην οροφή των εργαστηρίων ανθισμένο βολβό του φυτού ως προφυλακτικό κατά του «βασκάνου οφθαλμού», ένα έθιμο που χρονολογείται από την εποχή του Πυθαγόρα, ο οποίος κρεμούσε ένα βολβό μπροστά από την πόρτα του σπιτιού του ως «αλεξιφάρμακο» (= αντίδοτο φαρμάκου). Ο Διοσκουρίδης περιγράφοντας τις φαρμακευτικές ιδιότητες του φυτού αναφέρει: «έστι δε και αλεξιφάρμακον όλη προ των θυρών κρεμασμένη». Το ίδιο περίπου αναφέρει ως λεγόμενο και ο Θεόφραστος: «Λέγεται δε και προ των θυρών της εισόδου φυτευθείσαν αλεξητήριον είναι της επιφερομένης δηλήσεως» (Φ.Ι., 7, 13,4).
Να συμπληρώσουμε τέλος ότι μόλις πρόσφατα μία κυρία από την Θεσσαλονίκη μας απηύθυνε μέσω σχολίου σε σχετική ανάρτηση το ερώτημα αν γνωρίζουμε από που θα μπορούσε να αγοράσει βολβούς αγριοκρεμμύδας. Της απαντήσαμε ότι η Λευκάδα είναι γεμάτη και ότι με την πρώτη ευκαιρία που θα βγαίναμε στα χωράφια θα τις στέλναμε λίγες με το ΚΤΕΛ Λευκάδας, καθώς έχουν μεγάλο βολβό (δωρεάν φυσικά). Δεν πήραμε όμως απάντηση, ίσως και να προμηθεύτηκε πράγματι από κανένα μαγαζί, αν και λιγάκι δύσκολο μου φαίνεται.
