Η Μονή της Αγίας Αναστασάς στους Τσουκαλάδες (1625-1789) (Μέρος πρώτο) – Γράφει ο Μάκης Παύλου Μελάς*

Γράφει ο Μάκης Παύλου Μελάς*

Ο Ναός της Αγίας Αναστασάς στους Τσουκαλάδες για πρώτη φορά αναφέρεται από τον ιερέα Νικόλαο Ζαμπέλη όταν καταγράφει το σεισμό που έγινε το 1625 και κατέστρεψε πολλά μέρη στη Λευκάδα.

Γράφει ο ιερέας Νικόλαος Ζαμπέλης για το συμβάν: «1625, μηνί Ιουνίου 18, ώρα α, της ημέρας, ημέρα Σαββάτου εγίνη ένας μέγας σεισμός και έπεσαν η καμάρες όλαις, και εις την Αμαξικήν τα σπίτια όλα και τα μαγαζιά και κτιστά και ταύλινα, και εγύρισαν τα θεμέλιά τους άνω κάτω, και έπεσαν και μερικά σπίτια εις την χώραν και εις το Κάστρο και εις την Άλλην Μεριά, και έπεσε και η Αρχιεπισκοπή όλη, και η Εκκλησία και τα κελιά, και η Παναγία εις τους Κήπους, και εις τους Τσουκαλάδες η Αγία Αναστασά, και άλλα μερικά σπίτια εις τα περίχωρα της Λευκάδος, και εις όλα τα ξερόμερα εγίνη πολλή ζημιά, και άρχισαν και εγίνοντο και άλλοι σεισμοί, αμμή και ο πρώτος ήτον μέγας, όπου άνθρωπος δεν τον ενθυμάται εις τον αιώνα και εκόπησαν και η καμάραις όλαις, και έκαμε να έλθη το νερόν εις την χώραν έως τας 20 Σεπτεμβρίου». (επεξεργασμένη πληροφορία με συμπλήρωση για τον ιερέα μετά δυο μήνες από το συμβάν.)

Η επόμενη πληροφορία που συναντήσαμε είναι του έτους 1704, είναι από σημείωση γραμμένη στο ληξιαρχικό βιβλίο βαπτίσεων, γάμων, και αποβιώσεων της εν τη πόλει Εκκλησίας Αγίου Νικολάου 1700 – 1801 και έχει ως εξής:

«1704, Νοεμβρίου 11 το βράδυ του Σαββάτου όπου κατ’ αυτήν την ημέρα ήτον η εορτή του μεγαλομάρτυρος Μηνά ξημερώνοντας Κυριακή, ώρα μια και μισή της νυκτός, εγίνη ένας φοβερός σεισμός όπου έπεσαν εις την Αμαξικήν όσα σπίτια ήτον τοίχινα και μερικά ταύλινα και οι Εκκλησίες, μόνον ο Άγιος Αθανάσιος έμεινε, επειδή ήτον ξύλινος, ομοίως [……] και πολλά σπίτια εις τα χωριά και η Αγία Αναστασά εις τους Τσουκαλάδες, κλπ.».  (Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών Επετηρίς Η’ 1995 Παν. Ροντογιάννη, Σεισμολόγιο …).

Από αυτές τις δυο πληροφορίες η Αγία Αναστασά δεν αναφέρεται ως μονή ή καθολικό μοναστηριού.

Για την εκκλησία ο αείμνηστος ιστορικός Παν. Ροντογιάννης στα «Ιστορικά του χωριού Τσουκαλάδες Λευκάδος» γράφει:

«Η Αγία Αναστασά. Στο χωριό υπάρχουν δυο εκκλησίες: Η Παναγία των Εισοδίων της Θεοτόκου και η «Αγία Αναστασά», το εξωκκλήσι Αϊ Γιώργης και η μικρή εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους στο νεκροταφείο του χωριού. Η δεύτερη αναφέρεται για πρώτη φορά κατά τον σεισμό του 1625. Αναφέρεται στην καταγραφή αυτού του σεισμού, ότι έπεσε η Αγία Αναστασά στους Τσουκαλάδες και η Παναγία στους Κήπους (στο Καλαμίτσι). Αναφέρεται έπειτα η εκκλησία στο σεισμό του 1704. Καθώς δε μεγάλωσε ιδιαίτερα στα κατοπινά χρόνια και ως σήμερα, φαίνεται ότι ήταν ένα εκκλησάκι – «καθολικό» μικρής μονής, κάποιας μεγαλύτερης μονής μετόχι, ίσως της Παναγίας της Επισκοπής στο Κάβαλλο Σφακιωτών.

Πιθανώς ακολούθησαν περιπέτειες που δεν τις ξέρομε, γιατί στο σημείωμα που περιέχει τα περιουσιακά στοιχεία της εκκλησίας και το χρονολογήσαμε γύρω στα 1800 σημειώνεται ως ναός jus patronato private = ιδιωτικού πατρωνικού δικαίου που δείχνει πως κάποιοι ιδιώτες -ή κάποιος ιδιώτης- έχτισαν το ναό κάποτε ή έγιναν νοικοκυραίοι του ναού και τον προίκισαν -μπορεί κι άλλοι κατόπιν- με κτήματα. Αυτοί και οι κληρονόμοι τους είχαν ωρισμένα δικαιώματα επί του ναού και ωρισμένες γι΄ αυτόν υποχρεώσεις. [……] Ποιοι οικοδόμησαν αυτόν το ναϊσκο, αν αυτός δεν ήταν μετόχι, είπαμε ότι μένει άγνωστο. Πάντως δεν πρέπει να ήταν από τους κατοπινούς Τσουκαλαδιώτες στους οποίους δεν ξέρω, πως πέρασε. Οι παλιές εικόνες στο τέμπλο του ναού ήταν γύρω στο 1800. (σελ. 158 – 9)».

Στις παραπάνω πληροφορίες για τις καταστροφές από τους σεισμούς και σ΄ όσα έγραψε και σχολίασε ο Παν. Ροντογιάννης για το ναό της Αγίας Αναστασάς στο χωριό Τζουκαλάδες από συμβολαιογραφική πράξη της 11 Αυγούστου 1712 έχουμε:

«1712 Αυγούστου 11 εις την αμαξικήν την σήμερον ενεφανίστησαν εν τω κάγγελο εμού νοταρίου από το ένα μέρος ο πανωσιότατος παπά ιωάνης γγιώλμας ηγούμενος του μοναστηριού της αγίας αναστασάς κίμενω εις χορίο τζουκαλάδες, και εκ τω έτερον ο κυρ ιωάννης σταματέλος από το άνοθεν χωρίο τα οπία μέρη εσινφόνησαν ος κάτοθεν. Θέλομεν εξεκαθαρίση ήγουν εξουσιάζοντας το αυτό μοναστίρι ένα κομάτι χοράφι τεταρτίον διό ημίσι ιντίρκα εις τόπον λεγόμενον φλαμπουλάρι όπου έχι αφιερωμένο η ποτέ ανθούλα θιγατέρα του ποτέ ανδρέα νικοπολίτι σινιρίζι περ λεβάντε γιοργγούλας σταματέλος και αντώνις ροντογιάνις και από μαΐστρο ράχι και έτερα μέρη τόπος αγριος, το δίνη θελιματικός τρόπου ο άνοθεν ιγούμενος του άνο γεγραμένου σταματέλου δια να το φιτέψη αμπέλι και ούτος αυτός ιπόσχετε να το δουλέψη καλογεοργίση και φιτέψη το αμπέλι με κόπους και έξοδον εδική του, να το δουλέβη χρόνους εφτά πρότους ερχόμενους, και από το φρούτο όπου ίθελε κάμη εις αυτόν κερόν να πέρνι το μοναστίρι τέταρτο μερτικό, και τελιόνοντας οι εφτά χρόνοι να μεράζουν εις τη μέση το αμπέλι ίσα και όμια δια να εξουσιάζι και κάνη το μερτικό του ο άνοθεν κυρ Ιωάννης σταματέλος ομού με τους κληρονόμους του ως θέλη και βούλεται χορίς καμίαν εναντιότητα και να δουλέβη από εκή και μπρός μόνον την πάρτι του, και όχι εκίνι του μοναστηριού και ομίος το μοναστίρι να εξουσιάζι το μερτικό του, εξεκαθαρίζοντας ίτη το κάθε κερό όπου ήθελε χαλάση και ξαμπελόση το αμπέλι να αναμένη πάντα η γής του μερτικού του αυτού σταματέλου εις το μοναστίρι ως και πρότερον και να ίνε ακόμα ιποσχόμενος να δίνη τη δεκατιά του μοναστηρίου ο άνοθεν σταματέλος εις εκίνη την ποσότητα το κρασί όπου το μερτικό του ίθελε κάμη και ακόμα ότη δένδρα ήθελαι γένουν μέσα εις το αυτό χοράφι που μέλι να φιτέψη αμπέλι να μεράζονται και αυτά ως άνοθεν και τόσω επίησαν και έμιναν τα μέρη ευχαριστιμένα και θέλουν να έχη το στέρεο και αμετάτρεπτο και βεβεόνουν υπό χιρός τους.

ιωάννης γκιολμάς βεβεόνο τα ανοθεν.

Ιω σταματέλος βεβεώνο τα άνοθεν.»

Την επομένη πληροφορία έχουμε μέσα από συμβολαιογραφική πράξη του έτους 1713 στην οποία γράφονται τα εξής:

«Εν χριστού ονόματι αμήν: 1713: Εν μηνί αυγούστου 21 κατά το παλεό εις την αμαξικήν: εκαλέστην εγώ ο νοτάριος και οι παρόντες παρασταθέντες αξιόπιστοι μάρτυρες από μέρος της κυράτζας πούλος χήρα του ποτέ ανδρέα νικοπολίτη εις τον οίκον αυτής όθεν ευρίσκεται άρρωστη κοιτάμενη εν τη κλίνη, η οποία κυράτζα πούλο έχοντας χάριτη θεού σώον τον νούν, τας φρένας και πάντας τας αισθήσεις του σώματος φοβούμενη τον αιφνίδιον θάνατον ποιεί την παρούσαν αυτής διαθήκην και υστερνήν διόρθωσιν και πρό παντός εις χείρας θεού τω πνεύματι παρατίθητι το οποίο παρακαλεί να δεχθεί ως ελεήμων και εύσπλαχνος, αφίνη δε εις πάσις τοις ορθοδόξοις χριστιανοίς την εν θεώ αγάπην και τέλειαν συγχώρησιν την οποίαν παρακαλεί και αυτή λάβειν, είτα ερωτήθη εάν αφήνει κανένα πράγμα εις σε οσπιτάλε, φυλακή σκλάβους και ορφανά και είπεν ουχί: έτη λέγει αφήνω της εγγονιάς μου ονόματι ακριβή το σπίτι όπου κατοικώ κείμενο εδώ εις την αμαξικήν και πέντε ρίζες ελιές, οι τέσερις κείμενες μέσα εις το αμπέλι του ποτέ παπά ανδρέα ανατόλη από χωρίο φρύνι, και εις το μοναστήρι ονομαζόμενο αγία αναστασά κείμενο εις το χωρίο τζουκαλάδες με τα ποστατικά του, μετά τον θάνατό μου αφήνω επίτροπον με την παρούσαν μου διαθήκην τον γαμπρό μου τον κυρ Ιωάννη Κατζαΐτη ο οποίου δίνω βάρος και ήθελε ασιστέρι της άνωθεν εγγονιάς μου εις όλα τα χρειαζόμενα, και από το συνφέρο του άνωθεν μοναστήριο να έχει την ζωοθροφήν της και το περισσότερο να τις απλικάρει ο άνωθεν επίτροπος εις ότι πράμα της λείπει και είναι χρειαζόμενο δια την προίκα της [………] και ότι άλλο ήθελε της ανβιστάρει ο άνωθεν επίτροπος από το συνφέρο του μοναστηρίου: το οποίο μοναστήρι από τις παντρευτεί η άνωθεν εγγονιά μου να είναι και αγρικιέται εις αυτό κλερονόμες οι τέσερις οι εγγονιές μου, ήγουν η προειρημένη κεράτζα ακριβή, η κεράτζα σινιόρα συμβία του άνωθεν κυρ ιωάννη κατζαΐτη, η κεράτζα πολυχρονία συμβία του κυρ παναγιώτη πυροκάλου και η κεράτζα αλέξω γυνή του κυρ ιωάννη κόγγα και να πηγαίνει από κληρονομιά εις κληρονομιά και κάθε μια από αυτές να πέρνει όμοιο μερτικό από το συνφέρο του αυτού μοναστηρίου: έτι λέγει αφήνω […….] εξεκαθαρίζει ακόμα ότι τα άνω γεγραμμένα εικοσιτέσσαρα τζαπράζια ασημένια ηβρίσκονται σημάδι εις τα χέρια του κυρ βασίλη θεριανού δια ρεάλια δέκα το οποίο χρέος είναι του ευλαβέστατου παπά κυρ ιωάννη γγιόλμα που την επαρακάλεσε και του έκαμε την χάρη, όμως αυτός να πλερώνει το αυτό χρέος και το διάφορο να εξαγοράζει το σημάδι και να το δίνει εις χείρας του άνωθεν επιτρόπου […….]

αναστασιος κατζαύτις μαρτυρο τα άνοθε

παναγιώτης πολίτης μαρτηρό τα άνοθεν.

* Ιστοριοδίφης, πρώην Δήμαρχος Απολλωνίων

(Συνεχίζεται)

–