Από τις ανασκαφές του Νταίρπφελντ στη Λευκάδα τότε και σήμερα
Ο Νταίρπφελντ αναζητώντας την Ομηρική Ιθάκη άρχισε τις ανασκαφές του στη Λευκάδα το 1901 και τις συνέχισε με μικρές διακοπές ως το 1913. Η έρευνά του επικεντρώθηκε στην πεδιάδα του χωριού Νυδρί. Στα δυτικά της πεδιάδας του Νυδριού, στην περιοχή Στενό που βρίσκεται στη στενή διέξοδο της θάλασσας του όρμου του Βλυχού, έφερε στο φώς 33 τάφους που τους ονόμασε «βασιλικούς» γιατί μεταξύ των κτερισμάτων που ανευρέθηκαν ήταν χρυσά και αργυρά κοσμήματα. Οι 33 βασιλικοί τάφοι του Στενού ανήκουν στην Πρώιμη (3200-1900 π.Χ.) και στις αρχές της Μέσης Εποχής του Χαλκού (1900-1600 π.Χ.). Οι κυκλικοί τύμβοι έχουν μέση διάμετρο 4,5-6,5 μέτρα. Περικλείονται από έναν εξωτερικό τοίχο που είναι φτιαγμένος με σειρές πλακών. Στη μέση του τύμβου βρισκόταν οι τάφοι που ήταν τεσσάρων τύπων: χτιστοί, κιβωτιόσχημοι, ταφές σε πιθάρια και απλοί λάκκοι.
Οι πιο κάτω ασπρόμαυρες φωτογραφίες είναι από το δίτομο σύγγραμμα Alt Ithaka (Αρχαία Ιθάκη) του Γερμανού αρχαιολόγου Γουλιέλμου Νταίρπφελντ (Wilhelm Dörpfeld) που εκδόθηκε για πρώτη φορά στα Γερμανικά το 1927. Κατέχω και έχω διαβάσει την επανέκδοση του βιβλίου που έγινε το 1965 από τον εκδοτικό οίκο Otto Zeller στο Όσναμπρυκ. Στο σύγγραμμά του ο Νταίρπφελντ περιγράφει λεπτομερέστατα τη θεωρία του για τη Λευκάδα ως ομηρική Ιθάκη βασιζόμενος κυρίως στα τοπογραφικά γνωρίσματα του Ομήρου. Καταγράφονται επίσης τα αποτελέσματα των πολυετών ανασκαφών του στο νησί. Μέρος του βιβλίου μεταφράστηκε στα Ελληνικά από το Λευκαδίτη Βασίλειο Φραγκούλη, που είχε σπουδάσει στη Γερμανία Ναυπηγική και είχε διατελέσει αργότερα Καθηγητής και Πρύτανης στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Η μετάφραση δημοσιεύτηκε στην Επετηρίδα της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών, τόμος β”, 1972. Η εν λόγω Εταιρεία που ιδρύθηκε το 1970, έχει να επιδείξει έκτοτε ένα πλούσιο έργο στη συλλογή και δημοσίευση του λαογραφικού, γλωσσικού και ιστορικού υλικού που σχετίζεται με το νησί της Λευκάδας. Ο Φραγκούλης υπήρξε και ο πρώτος πρόεδρός της.
[Στη φωτογραφία απεικονίζεται το περίκτιστο τείχος των κυκλικών τάφων R 12, R 1 και R 3. Ο άνδρας με το καπέλο που στέκεται όρθιος πάνω στον κυκλικό τάφο R 12 είναι ο ίδιος ο Νταίρπφελντ]
[Στην πρώτη φωτογραφία άποψη των κυκλικών τάφων R 1 μέχρι R 7 από τα Δυτικά – Στη δεύτερη φωτογραφία διακρίνεται από τα Δυτικά ο τετράπλευρος οικογενειακός τάφος F με κιβωτιόσχημους τάφους – Στη τρίτη φωτογραφία φαίνεται ο κυκλικός τάφος R 1 και άλλοι κυκλικοί τάφοι με εργάτες και επισκέπτες των ανασκαφών]
[Αριστερά ο τάφος τύπου πίθος R 13 C και R 13 B – Στο κέντρο ο κιβωτιόσχημος τάφος R 26 B και ο σκελετός του τάφου R 26 c – Δεξιά ο τάφος τύπου πίθος R 13 D με τον κιβωτιόσχημο τάφο R 25 a και τον τάφο τύπου πίθος R 25 b]
Το 1976 έγινε μετά από χρόνια η αποχωμάτωση των τύμβων που μετά την ανασκαφή τους είχαν καλυφθεί με επιχώσεις. Επισκέφτηκα την περασμένη άνοιξη τους τύμβους που όπως αναφέρθηκε ονομάστηκαν από τον Νταίρπφελντ «βασιλικοί τάφοι R». Μια επιγραφή όπου αναγράφεται στην ελληνική και αγγλική γλώσσα «Ταφικοί Τύμβοι Πρώιμης Εποχής Χαλκού» (Early Bronze Age Tumuli), λίγο πιο έξω από το Νυδρί, στα δεξιά του δημόσιου δρόμου που οδηγεί στο χωριό Βλυχό, παραπέμπει τον επισκέπτη στους τάφους που εφάπτονται του δημόσιου δρόμου. Δεν φαίνονται πολλά πράγματα και χρειάζεται να διαθέτει κάποιος φαντασία και να είναι γνώστης του συγγράμματος του Νταίρπφελντ για να μπορέσει να τους αναπαραστήσει στο μυαλό του. Ο απλός και αδαής επισκέπτης το μόνο που θα διακρίνει είναι έναν σωρό πέτρες να σχηματίζουν κατά κάποιο τρόπο διάφορους κύκλους. Στον αρχαιολογικό χώρο δεν υπάρχει καμία επεξηγηματική πινακίδα, καμία φωτογραφία. Ο επισκέπτης που θα ήθελε να δει τους τάφους θα πρέπει να πάει εκεί «διαβασμένος». Ο χώρος είναι μεν περιφραγμένος, αλλά οι τάφοι δεν φέρουν σκέπαστρο. Με λίγα λόγια ο χώρος δεν έχει αναδειχτεί όπως θα έπρεπε ώστε να βοηθήσει και τον πολιτιστικό τουρισμό στον τόπο μας.
Οι παρακάτω φωτογραφίες δείχνουν τη σημερινή κατάσταση του αρχαιολογικού χώρου. Την πρώτη φορά που επισκέφτηκα τους τάφους βρήκα το πορτόνι κλειστό με ένα λουκέτο. Τη δεύτερη φορά στάθηκα περισσότερο τυχερός και το βρήκα ανοιχτό γιατί κάποιος είχε βάλει, όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες, τα πρόβατά του μέσα στον αρχαιολογικό χώρο για να βοσκήσουν.
Αναφέρουμε τέλος, χωρίς να σταθούμε στα όποια θετικά ή αρνητικά στοιχεία της θεωρίας του Νταίρπφελντ, την αντιστοιχία των ονομάτων των νησιών και των τοποθεσιών που κάνει. Με μικρά γράμματα αναγράφονται οι σημερινές ονομασίες και με κεφαλαία γράμματα αυτές που αντιστοιχούν κατά τον Νταίρπφελντ στις ομηρικές περιγραφές: Ζάκυνθος – ΖΑΚΥΝΘΟΣ, Ιθάκη – ΣΑΜΗ, Κεφαλληνία – ΔΟΥΛΙΧΙΟΝ, Λευκάδα – ΙΘΑΚΗ και όρος Ελάτη – ΝΗΡΙΤΟΝ, όρος Σκάροι – ΝΗΙΟΝ, πεδιάδα του Νυδριού και κόλπος του Βλυχού – ΟΜΗΡΙΚΗ ΠΟΛΗ ΜΕ ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ, εκεί που χύνεται στη θάλασσα το Δημοσάρι – ΡΕΙΘΡΟΝ, στην τοποθεσία στου Πασά – ΚΗΠΟΣ ΤΟΥ ΛΑΕΡΤΗ, στα Σύβοτα – ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΦΟΡΚΥΝΟΣ (όπου έβγαλαν οι Φαίακες τον Οδυσσέα), νησί Αρκούδι – ΑΣΤΕΡΙΣ (όπου είχαν στήσει καρτέρι οι μνηστήρες στον Τηλέμαχο που επέστρεφε από την Πύλο, Εύγηρο – ΣΤΑΥΛΟΙ ΤΟΥ ΕΥΜΑΙΟΥ. Δηλαδή, σύμφωνα με τον Νταίρπφελντ, η Λευκάδα είναι η Ομηρική Ιθάκη. Έχασε το ομηρικό της όνομα με τη Δωρική μετανάστευση όταν οι κάτοικοί της εκτοπίσθηκαν από τους Δωριείς και έφυγαν στην γειτονική Σάμη όπου και ίδρυσαν μια νέα πόλη που την ονόμασαν «Ιθάκη» δίνοντας της το όνομα της πατρίδας που εγκατέλειψαν.
