Έξπρεσιονισμός (Μέρος 3ον)

Erich Heckel, Scene at the Sea, 1912

Του Θεόδωρου Αραβανή

(Συνέχεια από το Μέρος 2ον)

Η μεγάλη μιλιταριστική προπαγάνδα με τίτλο «Drang nach Osten» (πίεση προς Ανατολάς) και η ιδέα την ίδια εποχή, την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, ήταν το αντίδοτο απέναντι στην λαϊκή δυσαρέσκεια που εμπλουτίζονταν με τα πρώτα σημάδια της καπιταλιστικής ανάπτυξης.

Φωτογραφία της Αλεξάντερπλατς στο Βερολίνο  το 1903

Δεκαέξι έως δεκαοχτώ εκατομμύρια μισθωτοί κυρίως στην βιομηχανία πιέζονταν στην καθημερινότητα της δουλειάς και της ζωής. Βασικό χαρακτηριστικό υπήρξε η έλλειψη στέγης που θα υποστήριζε την εργασιακή βιομηχανική κινητικότητα, οι συνθήκες κοινωνικής εξαθλίωσης, η απουσία ελαχίστων συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, που τόσο τα είχαν ανάγκη οι εργαζόμενοι στην βιομηχανία στην Γερμανική κοινωνία.

Georg Gross, Δρόμος του Βερολίνου

Μια απόπειρα οικονομικής μεταρρύθμισης το 1909, σε συνδυασμό με τον περιορισμό της πολιτικής και συνδικαλιστικής δράσης (από το 1901 έως το 1907 είχαν επταπλασιαστεί τα μέλη των εργατικών συνδικάτων), δεν μπόρεσε να λύσει το πρόβλημα των ανέργων υπολογιζόμενοι τότε σε 1,5 έως 2 εκατομμύρια, με αποτέλεσμα την αύξηση των εμμέσων φόρων, που οδήγησε στη μείωση του εργατικού εισοδήματος και το πλήθος των μαζών (εργαζομένων και μη) προς τ΄ αριστερά και την σοσιαλδημοκρατία. Το σοσιαλιστικό δημοκρατικό Γερμανικό κόμμα είχε μορφοποιηθεί με το σημερινό του όνομα SPD και χαρακτήρα το 1890, μετά την συγχώνευση των δύο διαφορετικών σοσιαλδημοκρατικών τάσεων, επαναστατικής και δημοκρατικής, περίπου από την δεκαετία αρχικά του 1860-1870.

Georg Gross, Οι στυλοβάτες της κοινωνίας, 1926

Τα αιτήματα των μεγάλων απεργιών της εποχής στην Γερμανία, κάτω από τον απόηχο και τα μηνύματα της Ρωσικής επανάστασης του 1905, ήταν για την καθιέρωση του καθολικού εκλογικού συστήματος στην αυταρχική Πρωσία και σε όλα τα Γερμανικά εδάφη. Ήταν η εποχή που ολοκληρώνονται οι προετοιμασίες για τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και συγκροτούνται οι δύο αντίπαλοι συνασπισμοί Γερμανία, Αυστρία, Ιταλία και απέναντι ο συνασπισμός της Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία).

Ernst Kirchner, Σκηνή δρόμου στο Βερολίνο, 1913

Μέσα σε αυτό το κλίμα των ανταγωνισμών και της πολεμικής ουσιαστικά προετοιμασίας, κάθε έννοια κοινωνικής, πολιτικής, οικονομικής και αισθητικής θετικότητας, μέσα στο ως τότε πλαίσιο κοντά 150 χρόνων διαφωτισμού, εξοβελίζεται και οι υπόγειοι τριγμοί για την επερχόμενη ταχέως καταστροφή είναι εμφανείς.

Η εναντίωση στον ανταγωνισμό για την κυριαρχία στον κόσμο, «ο εικοστός αιώνας θα είναι ο κλασσικός αιώνας του πολέμου που επιφυλάσσει να παραστούμε στον ανταγωνισμό για την κυριαρχία στον κόσμο», όπως όριζε ο Nietsche, απετέλεσε τον προάγγελο και προπομπό της αντίθεσης στον θετικισμό, που αποτελεί και πυρήνα της εξπρεσιονιστικής σκέψης.

Erich Heckel, Πορτραίτο

Κεντρικό στοιχείο στον εξπρεσιονισμό ήταν η ορμή και το πάθος της άρνησης αυτού που παρουσιάζονταν τότε ως θετικιστική συνέχεια, προετοιμάζοντας την επερχόμενη μεγάλη σφαγή (Μεγάλο πόλεμο), ζητώντας έτσι η εξπρεσιονιστική κουλτούρα να καταστραφεί κάθε τι το απαρχαιωμένο ετοιμόρροπο, και εμφαίνοντας στην αναζήτηση του καινούργιου ανθρώπου και ιδεαλιστικά, τονίζοντας την βούληση και το πάθος. Που με την σειρά τους οδηγούσαν στον υποκειμενισμό και στην αυτάρκεια. Και εδώ η Καντιανή -κατ΄ εξοχήν Γερμανική- άποψη αυτή που έδωσε αυτάρκεια στα υποκειμενικά στοιχεία της αισθητικής σφαίρας είναι παρούσα.

Χωρίς αυτή την αναγωγή του κατ΄ εξοχήν Γερμανικού πνεύματος και της Γερμανικής κουλτούρας, δεν είναι κατανοητός ο εξπρεσιονισμός.

Max Beckmann

Ο εξπρεσιονισμός ήταν μια κουλτούρα και σκέψη εναντίωσης, που υπερέβαινε το πνεύμα της εποχής, ξεπερνώντας τις ως τότε ακαδημαϊκές φόρμες και αισθητικά ρεύματα (νατουραλισμό και ιμπρεσιονισμό) και αναζητώντας ένα νέο περιεχόμενο.

Και γι΄ αυτό το νέο περιεχόμενο (ως πραγματικότητα) που αναζητούσε ο εξπρεσιονισμός, ο Βασίλι Καντίνσκι (Kandinsky) ήταν σαφής συνεκτικός: «ο εξπρεσιονισμός δεν ήταν φυγή από την πραγματικότητα, δεν είχε καμιά σχέση με την ρομαντική αντίληψη. Όμως δεν του έφτανε η υπάρχουσα υλική πραγματικότητα και έτσι όπως ξετυλίγονταν μπροστά του. Το αντικείμενο χάνεται όμως όχι μέσα απ΄ την υποτίμηση του πραγματικού, αλλά από την πρόθεση υπέρβασης της παραδοσιακής αντίληψης για την πραγματικότητα».

Emil Nolde, Crucifixion

Οι εξπρεσιονιστές, και κάτω από το προφανές και κοινά αποδεκτό στην Γερμανική κουλτούρα και παράδοση, την αίσθηση της κοσμοθεωρίας (Weltanschaung), αναζητούν τον μεγάλο σκοπό, και σε επίπεδο τέχνης επιζητούν μια τέχνη διδακτική -όχι αναπαραστατική- και χρήσιμη στον άνθρωπο.

(Συνεχίζεται)

Αναφορές – Βιβλιογραφία:
-Πάπυρος Πρες
-Πάπυρος Λαρούς
-Πήτερ Γκαίυ, Η πνευματική ζωή στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης (Γερμανία 1919-1933)
-Περιοδικό Διαβάζω
-Συλλογή δοκιμίων για την γερμανική επανάσταση και την παγκόσμια πολιτική των ετών 1918-1922. Troeltsch, Ernst, Spektator-Briefe, επιμ. Hans Baron (1924)
-Bayer, Alfred H, Jr, Cubism and Absstract Art (1936)
-Bayer, Herbert, Ise Gropius και Walter Gropius. Bauhaus 1919-1928
-Και διάφορα ιστορικά τεύχη και αναφορές.

Ευχαριστώ και τον φίλο Λευκάδιο μεταφραστή πολλών κειμένων, ο οποίος δεν θέλησε να αναφερθεί το όνομα του.

Διαβάστε ακόμη: