Έξπρεσιονισμός (Μέρος 5ον)

Τυπολογία και Ιστορία

Του Θεόδωρου Αραβανή

(Συνέχεια από το Μέρος 4ον)

Στον όρο εξπρεσιονισμός αναγάγονται δύο εννοιολογικές διαστάσεις: η τυπολογία και η ιστορική διάσταση.

Εννοιολογικά ως τυπολογία, αναφερόμαστε στον ορισμένο -και συγκεκριμένο πολλές φορές- τρόπο σύνθεσης του καλλιτεχνικού ή πνευματικού έργου του εξπρεσιονισμού. Και στην ιστορική διάσταση αναφερόμαστε στο κατά πόσο τα χαρακτηριστικά του εξπρεσιονισμού εξυπηρετούν την ταξινόμηση και την σύγκριση, ώστε να μπορούμε να κρίνουμε και παλαιότερα έργα (άλλων ιστορικών περιόδων) τέχνης ή σκέψης και να πούμε ότι είναι εξπρεσιονιστικά.

Γερμανοί στρατιώτες στα χαρακώματα στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο

Εδώ είναι απαραίτητο να αναφερθεί ότι, όταν η τυπολογική άποψη ενσωματώνεται ή προσπαθεί να επιβληθεί πάνω στην ιστορική, τότε υπάρχει ο κίνδυνος της υποταγής της ιστορίας στην τυπολογία. Και η ιστορία γενικότερα να μεταβληθεί σε αισθητική.

Το καλύτερο που μπορεί να γίνει, για να αποφεύγεται ο παραπάνω κίνδυνος, είναι να καθορίζονται με σαφήνεια και να κωδικοποιούνται τα χαρακτηριστικά κάθε ρεύματος τέχνης και σκέψης και να διακρίνονται τα μπολιάσματα του ρεύματος αυτού ως κεκτημένο της ιστορίας.

Otto Dix, Τρίπτυχο, Πόλεμος

Ο εξπρεσιονισμός δεν κατανοείται σαν καλλιτεχνικό ρεύμα -και ρεύμα σκέψης-, αν δεν κατανοηθεί η αναγκαιότητα αυτονομίας της σκέψης και ιδιαίτερα της αισθητικής έκφρασης του ευρωπαϊκού Βορρά απέναντι στην αισθητική κυρίως του ευρωπαϊκού Νότου.

Το Βερολίνο το 1909

Η αναφορά σε προηγούμενο κείμενο, για την Καντιανή αυτάρκεια στα υποκειμενικά στοιχεία της αισθητικής σφαίρας, είναι ο πυρήνας αυτής τούτης της αυτονομίας και σε επίπεδο έκφρασης που υπονοεί και ένα τοπίο σκέψης. Και μέσα σε αυτούς τους εσωτερικούς -υποκειμενικούς χώρους- του εξπρεσιονιστή σκεπτόμενου και καλλιτέχνη, μορφοποιήθηκε και εκφράσθηκε το εξπρεσιονιστικό όραμα. Πού για να εκφραστεί (αυτό το όραμα) δημιούργησε και τα δικά του εργαλεία – κριτήρια και φόρμες έκφρασης, ως μια αισθητική ολότητα στην ιστορική εξέλιξη που αναζητούσε ένα νέο κοινωνικό περιεχόμενο.

Βερολίνο, 1920

Ο χώρος που τελείτο εργαλειακά η εξπρεσιονιστική σύνθεση -είτε επρόκειτο για σκέψη είτε κυρίως για την τέχνη- ήταν ο υποκειμενικός χώρος του σκεπτόμενου, του διανοούμενου, του καλλιτέχνη. Σε αυτόν το χώρο διαμορφώνονται και οι σημασίες που πρέπει να φέρουν οι φόρμες έκφρασης για την ερμηνεία του εξπρεσιονιστικού έργου.

Otto Dix, Three Prostitutes on the Street, 1925, ιδιωτική συλλογή

Η πνευματική αγωνία για το κοινωνικό στοιχείο της εποχής, η ανάγκη έκφρασης του ανθρώπου του Βορρά ως στοιχείο αυτής της αγωνίας της εποχής του, γενικά η θέαση και όχι η ομοιότητα ή η αναπαραγωγή, η αποκάλυψη και όχι η επιβεβαίωση, για την υπέρβαση του κοινωνικού και αισθητού, προς ένα νέο περιεχόμενο κοινωνικό και αισθητικό, είναι το πρόταγμα, το ιστορικό πρόταγμα του εξπρεσιονισμού.

Otto Dix, Ανάπηροι απ΄ τον πόλεμο χαρτοπαίχτες, 1920 – Ernst Ludwig Kirchner, Nollendorfplatz

Η άποψη του Βασίλυ Καντίνσκυ σύμφωνα με την οποία «την στιγμή που κλυδωνίζονται η θρησκεία, η επιστήμη, η ηθική (τότε την αρχή του εικοστού αιώνα απ΄ το δυνατό χέρι του Nietzsche), ο άνθρωπος αποστρέφει το βλέμμα από τον εξωτερικό κόσμο και στρέφεται στον ίδιο του τον εαυτό», μπορεί να έχει και κάποια αξία για τις μέρες μας.

Cabaret στο Βερολίνο

Απ΄ αυτή την εσωτερίκευση και την επεξεργασία μέσα στον εσωτερικό κόσμο των άγρυπνων μαχόμενων «σπάνιων ψυχών» προέκυψε το εξπρεσιονιστικό ιστορικά πρόταγμα, ως μεγάλο σημείο στάσης και αναφοράς της ιστορικής εξέλιξης και του πολιτισμού. Και για την σκέψη και για την τέχνη και εν τέλει για την κοινωνία.

(Συνεχίζεται)

Αναφορές – Βιβλιογραφία:
-Πάπυρος Πρες
-Πάπυρος Λαρούς
-Πήτερ Γκαίυ, Η πνευματική ζωή στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης (Γερμανία 1919-1933)
-Περιοδικό Διαβάζω
-Συλλογή δοκιμίων για την γερμανική επανάσταση και την παγκόσμια πολιτική των ετών 1918-1922. Troeltsch, Ernst, Spektator-Briefe, επιμ. Hans Baron (1924)
-Bayer, Alfred H, Jr, Cubism and Absstract Art (1936)
-Bayer, Herbert, Ise Gropius και Walter Gropius. Bauhaus 1919-1928
-Και διάφορα ιστορικά τεύχη και αναφορές.

Ευχαριστώ και τον φίλο Λευκάδιο μεταφραστή πολλών κειμένων, ο οποίος δεν θέλησε να αναφερθεί το όνομα του.

Διαβάστε ακόμη: