Ένα άγνωστο κείμενο του Νίκου Σβορώνου για τα 10 χρόνια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου

Του
Γιάννη Σ. Βλάχου

Ανατρέχοντας στην εργογραφία – βιβλιογραφία του τόμου «ΝΙΚΟΣ ΣΒΟΡΩΝΟΣ-ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΕΥΚΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΛΕΥΚΑΔΙΤΕΣ» της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών -έκδοση 2011- την οποία με ιδιαίτερη φροντίδα και λεπτομέρεια έχει επιμεληθεί ο Κώστας Γ. Τσικνάκης, στο έτος 1983, αριθμείται στη 201η σειρά ένα κείμενο του διακεκριμένου Λευκαδίτη ιστορικού το οποίο χαρακτηρίζεται ως ανυπόγραφο με τον τίτλο «10 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου».

Το κείμενο αυτό είχε ζητηθεί «ως παράκληση» από τον τότε γενικό διευθυντή των ΕΛΤΑ κο Κώστα Τσίμα να γραφτεί για το πληροφοριακό έντυπο, σε 100.000 περίπου αντίτυπα, που θα συνόδευε την φιλοτελική έκδοση όταν το Διοικητικό Συμβούλιο του Οργανισμού αποφάσισε την έκδοση μιας σειράς γραμματοσήμων αφιερωμένης στα «10 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ». Ο γενικός διευθυντής είχε ζητήσει από τον Νίκο Σβορώνο ένα περιεκτικό, πλήρες νοήματος κείμενο το οποίο «να μην ξεπερνά τη μισή δακτυλογραφημένη σελίδα, σχετικό με το θέμα των γραμματοσήμων της ανωτέρω σειρά».

Το 2010 o Ειδικός Λειτουργικός Επιστήμων Εθνικό ίδρυμα ερευνών (Τομέας Βυζαντινών Ερευνών) Κώστας Γ. Τσικνάκης, δημοσιεύει ένα άρθρο στο περιοδικό «Αναδρομές» τεύχος 1, με την ιδιότητα εκτός αυτή του συντάκτη και μέλους της συντακτικής επιτροπής. Υπεύθυνος της έκδοσης του περιοδικού ήταν ο γνώριμος Λευκαδίτης οικονομικός επιστήμονας Θανάσης Καλαφάτης. Το περιοδικό εξέδιδε (δεν γνωρίζω αν συνεχίζεται η έκδοσή του) η Εταιρεία Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας.

Τα γεγονότα της δημοσίευσης του σύντομου αυτού κειμένου, τα τεκμήρια, το ίδιο το κείμενο του Λευκαδίτη ιστορικού, το οποίο τις μέρες αυτές που τιμούμε τα 50 χρόνια από την μεγαλειώδη φοιτητική και λαϊκή εξέγερση το νοήματα του ενσαρκώνονται, παρατίθενται στην εκτενή αναφορά του Κώστα Γ. Τσικνάκη παρακάτω. Καθώς επίσης και τα δυο αφιερωματικά γραμματόσημα που κυκλοφόρησαν με τις λεπτομέρειες της έκδοσής τους.

Ένα άγνωστο κείμενο του Νίκου Σβορώνου για τα δέκα χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου

Το 1983, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης δέκα χρόνων από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, πραγματοποιήθηκαν αρκετές επετειακές εκδηλώσεις σε όλο τον ελληνικό χώρο. Η γενικότερη πολιτική ατμόσφαιρα της εποχής ευνοούσε την ανάληψη τέτοιου είδους πρωτοβουλιών.

Εικόνα 1: Δοκίμιο γραμματοσήμου για την επέτειο της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Έτος 1983. ΦΤΜ-2755. Χάραξη: Β. Κατράκη. Εκτύπωση: Αλ. Ματσούκης

Ανάμεσα στους επίσημους φορείς που δραστηριοποιήθηκαν για να τιμήσουν την επέτειο ήταν και τα Ελληνικά Ταχυδρομεία. Γενικός Διευθυντής τους την περίοδο εκείνη ήταν ο Κώστας Τσίμας (1936-2005), που είχε αναπτύξει έντονη αντιδικτατορική δράση, μέσα από τις τάξεις του Πανελλήνιου Απελευθερωτικού Κινήματος (ΠΑΚ). Στο πλαίσιο του εορτασμού, αποφασίστηκε η έκδοση αναμνηστικής σειράς γραμματοσήμων με θέμα το Πολυτεχνείο. Παράλληλα με την κυκλοφορία των γραμματοσήμων, σύμφωνα με την ώς τότε πρακτική του κρατικού φορέα, θα τυπωνόταν σχετικό διαφημιστικό φυλλάδιο απευθυνόμενο στους φιλοτελιστές. Σε αυτό θα δημοσιευόταν σύντομο κείμενο για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

Ως συντάκτης του κειμένου επιλέχθηκε ο Νίκος Γ. Σβορώνος (1911-1989). Έχοντας επαναπατριστεί το 1975 στην Ελλάδα, ύστερα από τριάντα χρόνια απουσίας στη Γαλλία, ήταν ο γνωστότερος έλληνας ιστορικός της εποχής. Απολάμβανε την αναγνώριση από τον επιστημονικό, και όχι μόνο, χώρο. Το διάστημα εκείνο ο Νίκος Σβορώνος δίδασκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Παράλληλα, ήταν πρόεδρος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

Εικόνα 2: Μνήμη Πολυτεχνείου. Ελεύθερη σύνθεση του Παναγιώτη Γράββαλου

Σχετική επιστολή για το ζήτημα έστειλε στις 16 Μαΐου 1983 ο Κώστας Τσίμας προς τον Νίκο Σβορώνο. Παρατίθεται το κείμενό της:

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΑ
ΑΠΕΛΛΟΥ 1, ΑΘΗΝΑΙ 111 – ΤΗΛΕΦ. 3243311 – TELEX 6381 – ΤΗΛΕΓΡ.
ΔΙΕΥΘ.: ΕΛΤΑ

ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ
ΥΠΟΔ/ΝΣΗ ΤΑΧ. ΕΝΣΗΜΩΝ & ΦΙΛ/ΣΜΟΥ
ΤΟΜΕΑΣ ΕΝΣΗΜΩΝ
ΑΙΟΛΟΥ 100 ΑΘΗΝΑΙ (131)
ΑΡΙΘ. ΠΡΩΤ. 49202/242.2

Αθήνα 16 Μαΐου 1983
Πληροφ: Σ. Χαλκιαδάκης
Τηλέφωνο: 3243.311/332

ΠΡΟΣ: Τον Κύριο Νίκο Σβορώνο
Καθηγητή Πανεπιστημίου Κρήτης

Ρέθυμνο

ΘΕΜΑ: «Διαφημιστικά έντυπα γραμματοσήμων».

Κύριε Καθηγητά,

Σας πληροφορούμε, ότι το Διοικητικό Συμβούλιο του Οργανισμού μας αποφάσισε την έκδοση μιας σειράς γραμματοσήμων αφιερωμένης στα «10 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ», η οποία προβλέπεται να κυκλοφορήσει μέσα στο δεύτερο εξάμηνο του 1983.

Η σειρά αυτή θα συνοδεύεται και από ένα πληροφοριακό έντυπο, σε 100.000 περίπου αντίτυπα, γραμμένο στην Ελληνική, Γαλλική, Αγγλική και Γερμανική γλώσσα, το οποίο εκτός των άλλων θα περιλαμβάνει ένα κείμενο, που δεν πρέπει να ξεπερνά τη μισή δακτυλογραφημένη σελίδα, σχετικό με το θέμα των γραμματοσήμων της ανωτέρω σειράς.

Θα σας είμαστε πολύ υποχρεωμένοι, αν είχατε την ευγενή καλωσύνη να συντάξετε το ανωτέρω κείμενο, για να προχωρήσουμε έγκαιρα στην εκτύπωση των γραμματοσήμων.

Με τιμή

Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ
ΚΩΣΤΑΣ ΤΣΙΜΑΣ

Ο Νίκος Σβορώνος ανταποκρίθηκε αμέσως, όπως έκανε πάντα, στο αίτημα που του υποβλήθηκε. Έτσι, συνέταξε σύντομο κείμενο και το έστειλε στους υπευθύνους των Ελληνικών Ταχυδρομείων.

Λίγο πριν από την κυκλοφορία των γραμματοσήμων τυπώθηκε από την Υπηρεσία Φιλοτελισμού των Ελληνικών Ταχυδρομείων τρίπτυχο πληροφοριακό έντυπο. Σε αυτό, σχετικά με τα δύο γραμματόσημα που επρόκειτο να κυκλοφορήσουν, σημειωνόταν ότι «θα πωλούνται από τα Ταχ. Γραφεία μέχρι 16 Νοεμβρίου 1984, εκτός αν εξαντληθούν νωρίτερα». Θα εκδίδονταν επίσης φάκελοι πρώτης ημέρας κυκλοφορίας, που θα είχαν για παράσταση τη φωτογραφία με τίτλο «Το τανκ προχωρεί», οι οποίοι θα πωλούνταν προς 57 δρχ. ο καθένας.

Στις 17 Νοεμβρίου 1983 πρωτοκυκλοφόρησε η αναμνηστική σειρά γραμματοσήμων «10 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου». Πιο συγκεκριμένα, κυκλοφόρησαν δύο κλάσεις. Η πρώτη, δρχ. 15, σε 6.200.000 τεμάχια με την παράσταση «Αφιέρωμα στο Πολυτεχνείο», και η δεύτερη, δρχ. 30, σε 800.000 τεμάχια, με την παράσταση «Η έξοδος από το Πολυτεχνείο». Η πρώτη κλάση βασιζόταν σε αφίσα της Βάσως Κατράκη, που ήταν αφιερωμένη στην πρώτη επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, και η δεύτερη κλάση αποτελούσε ελεύθερη σύνθεση του Παναγιώτη Γράββαλου (βλ. εικόνες).

Στο φυλλάδιο δημοσιευόταν ανυπόγραφο κείμενο για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου σε τέσσερις γλώσσες (ελληνικά, γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά). Το κείμενο παρατίθεται όπως ακριβώς είναι δημοσιευμένο στο φυλλάδιο της Υπηρεσίας Φιλοτελισμού των Ελληνικών Ταχυδρομείων:

Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου αποτελούν σταθμό στη νεώτερη ιστορία της Ελλάδας. Με αυτά κορυφώνεται η αντίσταση ολόκληρου του ελληνικού Λαού ενάντια στην ξενοκίνητη δικτατορία.

Στη συγκέντρωση του Πολυτεχνείου της 14 Νοεμβρίου 1973 συμμετέχουν φοιτητές όλων των Πανεπιστημιακών Σχολών και όλων των πολιτικών αποχρώσεων. Η φωνή του ραδιοσταθμού που οι φοιτητές θέτουν σε λειτουργία συγκινεί την Αθήνα που κατεβαίνει στους δρόμους αλληλέγγυα με το κίνημα των παιδιών της.

Οι καταλήψεις των Πανεπιστημιακών Σχολών επεκτείνονται στην Πάτρα και τη Θεσσαλονίκη. Το φοιτητικό κίνημα γίνεται το έναυσμα ενός γενικότερου ξεσηκωμού και χτυπιέται άγρια από τη χούντα. Πολλοί οι νεκροί, εκατοντάδες οι συλλήψεις. Το αντιστασιακό κίνημα μαζικοποιείται και οργανώνεται. Η Δικτατορία καταρρέει.

Το πείραμα της διακυβέρνησης ενός ελεύθερου Λαού με ξενοκίνητες στρατιωτικές χούντες απότυχε.
Η θυσία της ελληνικής νεολαίας βρήκε δικαίωση.

Το Πολυτεχνείο, δέκα χρόνια μετά, παραμένει στη συνείδηση του Λαού μας φωτεινό σύμβολο αγώνα και θυσίας, δίπλα στα τόσα άλλα που έχει να δείξει η ιστορία μας.

Λίγους μήνες μετά την έκδοση του φυλλαδίου και την κυκλοφορία της αναμνηστικής σειράς γραμματοσήμων ο Νίκος Σβορώνος παρέλαβε από τον Κώστα Τσίμα την ακόλουθη επιστολή:

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΑ
ΑΠΕΛΛΟΥ 1, ΑΘΗΝΑΙ 111 – ΤΗΛΕΦ. 3243311 – TELEX 6381 – ΤΗΛΕΓΡ.
ΔΙΕΥΘ.: ΕΛΤA

ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ
ΥΠΟΔ/ΝΣΗ ΤΑΧ. ΕΝΣΗΜΩΝ ΚΑΙ ΦΙΛ/ΣΜΟΥ
ΤΟΜΕΑΣ ΕΝΣΗΜΩΝ
101 88 ΑΘΗΝΑ
ΑΡΙΘ. ΠΡΩΤ. 5195/210.0

Αθήνα 10 Φεβρουαρίου 1984
Πληροφορίες: Γ. Σκούταρης
Τηλέφωνο: 3243.311/332

ΠΡΟΣ: Τον κ. Νικόλαο Σβορώνο
Καθηγητή Πανεπιστημίου Κρήτης
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών
Βασ. Κωνσταντίνου 48
116.35 Αθήνα

ΘΕΜΑ: «Σειρά γραμματοσήμων “10 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ”».

Κύριε Καθηγητά,

Παρακαλούμε να δεχθείτε, μαζί με την έκφραση των ευχαριστιών μας, για το κείμενο που συντάξατε και το οποίο καταχωρήθηκε στο διαφημιστικό έντυπο της αναμνηστικής σειράς γραμματοσήμων «10 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ», και τις εσώκλειστες δύο σειρές, καθώς επίσης κι ένα ζευγάρι φακέλους πρώτης ημέρας κυκλοφορίας των γραμματοσήμων αυτών.

Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ
ΚΩΣΤΑΣ ΤΣΙΜΑΣ

Η κυκλοφορία από τα Ελληνικά Ταχυδρομεία της αναμνηστικής σειράς γραμματοσήμων με την ευκαιρία της συμπλήρωσης δέκα χρόνων από την εξέγερση του Πολυτεχνείου προκάλεσε αίσθηση. Τα σχόλια, στον τύπο της εποχής, ήταν εγκωμιαστικά. Δεν ήταν όμως ευρύτερα γνωστός ο συντάκτης του σύντομου αλλά τόσο περιεκτικού ανυπόγραφου κειμένου που συμπεριλήφθηκε στο διαφημιστικό έντυπο.

Με το κείμενο αυτό, ο κατάλογος δημοσιευμάτων του Νίκου Σβορώνου, που έχει καταρτιστεί από τον συγγραφέα του παρόντος, αυξάνεται.

Η ταυτότητα του συντάκτη του ανυπόγραφου κειμένου αποκαλύφθηκε κατά την καταγραφή του Αρχείου του Νίκου Σβορώνου που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα. Η καταγραφή της Βιβλιοθήκης και του Αρχείο του γνωστού έλληνα ιστορικού, που βρισκόταν στο σπίτι όπου διέμενε μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, σύντομα ολοκληρώνεται. Το σχετικό υλικό θα μεταφερθεί στη συνέχεια στη Λευκάδα ώστε να ενοποιηθεί με το τμήμα της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου του Νίκου Σβορώνου του Παρισιού, και να αποτελέσουν τμήμα της Βιβλιοθήκης Νίκου Σβορώνου που θα ξεκινήσει να λειτουργεί στο νησί.

ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΤΣΙΚΝΑΚΗΣ