Μια περιπετειώδης διαφυγή στο Θιάκι μετά τη Μάχη της Λευκάδας – Η σφαγή στον Κάβο της Νηράς
Αντιγραφή από το βιβλίο «Αφιέρωμα στην Ιθάκη της Αντίστασης» (1994) του δημοσιογράφου Λευτέρη Ελευθεράτου:
«Τρεις Κιονιώτες, οι Πάνος Καλλίνικος, Γιώργος Κουτσουβέλης (Κοντηλάτος)1 και Μίμης Δευτεραίος2, συμμετείχαν στην επιχείρηση της Λευκάδας της οποίας η έκβαση υπήρξε τραγική για τους αντάρτες και οι επιπτώσεις της οδυνηρές για το αντιφασιστικό κίνημα του νομού γενικά.
Τον Ιούνιο του 1944 δυνάμεις του ΕΛΑΣ από τη Δυτική Στερεά, Καφαλονιά – Ιθάκη και τη Λευκάδα εξαπέλυσαν συντονισμένες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον των συνεργατών των Γερμανών που καταδυνάστευαν και τρομοκρατούσαν το λαό του νησιού, ο οποίος στο μεγαλύτερο μέρος του ανήκε στις ΕΑΜικές οργανώσεις.
Παρ” όλες τις αρχικές επιτυχίες της επιχείρησης αυτής, τελικά λόγω ορισμένων σφαλμάτων της ηγεσίας των ανταρτών αλλά και ιδιαίτερα λόγω της άμεσης επέμβασης γερμανικών δυνάμεων, τα τμήματα του ΕΛΑΣ αναγκάστηκαν να αποσυρθούν με βαρειές απώλειες.
Το τμήμα του ΕΛΑΣ Κεφαλονιάς – Ιθάκης αριθμούσε πάνω από 40 άντρες. Οι τρεις Κονιώτες ήταν οι μόνοι Θιακοί που πήραν μέρος στην επιχείρηση αυτή. Οι δύο απ” αυτούς. οι Καλλίνικος και Κουτσουβέλης ήταν μεταξύ των ελάχιστων αντρών του ΕΛΑΣίτικου τμήματος του νομού που επέζησαν από τη μάχη και τη σφαγή που ακολούθησε την ήττα των ανταρτών. Γλίτωσαν φτάνοντας στις απέναντι ακτές της Ιθάκης πάνω σε μια σχεδία που έφτιαξαν με σανίδες τις οποίες ξήλωσαν από το πάτωμα του φάρου που βρίσκεται στο ακρωτήρι. Ο Δευτεραίος εκτελέστηκε μαζί με τους περισσότερους Κεφαλονίτες3 συναγωνιστές του πάνω στο ακρωτήρι της Νηράς, στις νότιες ακτές του νησιού, στις 18 Ιουνίου 1944.
Να πως περιγράφει τη φυγή τους από τον τόπο της σφαγής ο Κουτσουβέλης, καθώς και την τραγική ατυχία του Δευτεραίου:
|
«… Απελπισμένοι ανεβαίνουμε στο φάρο και με μεγάλη προσπάθεια βγάζουμε ένα κομμάτι από το πάτωμα και την πίσω πόρτα και σιγά σιγά τα πάμε στη θάλασσα. Κυριολεκτικά «σανίς σωτηρίας» που λένε. Επάνω ανέβηκα εγώ και ο Δημήτρης Δευτεραίος παίρνοντας μαζί μας ένα παγούρι με νερό και μια αδειανή χειροβομβίδα γεμάτη ψάρα για φαγητό. Με λίγες ελπίδες σωτηρίας και σπρώχνοντας τη σχεδία αρχίσαμε να απομακρυνόμαστε από τους άλλους συντρόφους. Ο Πάνος ήταν στον βράχο και χαιρετούσε, όταν ο Μίμης του είπε «μου δίνεις τις αρβύλες σου να καθήσω εγώ έξω και να έρθεις εσύ με το Γιώργο;» Αυτή είναι τύχη φίλε μου! (Οι άλλοι αντάρτες μας απέκλεισαν να είμαστε και οι τρεις Θιακοί στη σχεδία, ώστε να μην ξεχάσουμε αυτούς, κανένας όμως Κεφαλονίτης δεν ήθελε να έρθει κοντά μας). Βγήκε ο Μίμης και ήρθε ο Πάνος μαζί μου, η ώρα θα ήταν περίπου δέκα. Κολυμπώντας και σπρώχνοντας τη σχεδία αρχίσαμε να απομακρυνόμαστε από τη Νηρά, τώρα αφ” ενός μεν το αεράκι, αφ” ετέρου τα ρεύματα μας απομάκρυναν γρήγορα-γρήγορα από το φανάρι. Δεν είχαμε μιλήσει καθόλου στο διάστημα αυτό του ταξιδιού, το μόνο κοιτούσαμε τα βράχια του Θιακιού και σπρώχναμε τη σχεδία με όσες δυνάμεις μας είχαν απομείνει κολυμπώντας». |
«Πάντα στο νου σου νάχεις την Ιθάκη / Το φθάσιμον εκεί είν” ο προρισμός σου» λέει ο Καβάφης και τα λόγια του, στην κυριολεκτική τους έννοια, βρήκαν εφαρμογή στην προσπάθεια των απογόνων του Οδυσσέα να γυρίσουν στην πατρίδα. Κόντρα στις συμβουλές του μεγάλου ποιητή όμως οι δύο ταλαιπωρημένοι νεαροί Θιακοί εύχονταν νάναι κοντινός ο δρόμος του πηγαιμού, χωρίς άλλες περιπέτειες. Τέτοιες είχαν ζήσει ήδη πολλές κατά τη διάρκεια της πολυήμερης εκστρατείας τους στο γειτονικό νησί. Και το βασανιστικό πέρασμα με τη σχεδία δεν ήταν η τελευταία περιπέτειά τους…
|
«Όταν πλέον πλησιάζαμε προς τα βράχια και βλέποντας τη θάλασσα να σπάζει στους βράχους έκανα μια εκτίμηση αποστάσεως, δεν απείχαμε περισσότερο από 700-800 μέτρα από τη στεριά απέναντι από τις Αφάλες και προς τον Άγιο Γιάννη στην Πούντα», συνεχίζει ο Κουτσουβέλης και προσθέτει: «Δεν πέρασαν όμως είκοσι λεπτά όταν είδαμε μια μικρή βάρκα με δύο Γερμανούς από το Φισκάρδο να μας πλησιάζει… Τώρα εάν αφήναμε τη σχεδία ίσως προφταίναμε κολυμπώντας να φτάσουμε στο βράχο μα προτιμήσαμε να μείνουμε να μας πιάσουν οι Γερμανοί και εν ανάγκη να τους μπατάρουμε με τη βάρκα και εάν γλυτώναμε έχει ο Θεός. Πλησιάζοντας, ο ένας που ήταν Αυστριακός -δύο μέτρα άντρας- μας βοήθησε ν” ανεβούμε στη βάρκα και μας μίλησε με γλυκό τρόπο, φιλικό, κλείνοντας το μάτι του. Εμείς του είπαμε ότι είμαστε για ψάρεμα και μας βούλιαξε η θάλασσα τη βάρκα, αυτός γέλασε φιλικά… Τελικά μας πήγαν στο Φισκάρδο. Εκεί ο Αυστριακός μας έφερε ψωμί, μαρμελάδα, Βούτυρο και τσιγάρα… Επίσης τηλεφώνησε στη διοίκηση στο Αργοστόλι ότι βρήκαν δύο ψαράδες στη θάλασσα και η διοίκηση διέταξε να μας αφήσουν ελεύθερους. Μια βάρκα με οκτώ κουπιά ήταν έτοιμη, μέσα είχε μια κόφα με ζεστό ψωμί και τυρί….και μέσα σε μια ώρα μας είχαν περάσει στην Πόλη του Σταυρού… Είχαμε γλυτώσει». |
Κι ενώ οι δύο Θιακοί αγωνιστές κολυμπούσαν προς τις ακτές της Ιθάκης και τη σωτηρία τους, «οι Γερμανοί, με φίλους «Έλληνες» και με τον Γάκια αρχηγό, αποβιβάστηκαν εις τη Νηρά και καλώντας κάποιον απ” το χωριό του ο Γάκιας που ήξερε ότι είναι πάνω στη Νηρά ανάγκασε και τους άλλους να βγουν από τις σπηλιές που ήταν κρυμμένοι. Αυτό ήταν. Χωρίς μεγάλη διαδικασία, τους έβαλαν στον ψηλό και απότομο βράχο ύψους περίπου 150 μέτρων (βράχος Σαπφούς) και τους εκτέλεσαν, τους αποκεφάλισαν».
Μεταξύ αυτών που έπεσαν την αποφράδα εκείνη μέρα ήταν και ο επικεφαλής του ΕΛΑΣίτικου τμήματος Κεφαλονιάς – Ιθάκης μόνιμος ανθυπολοχαγός Γεράσιμος Αλυσανδράτος από το Ληξούρι. «Έπεσε πολεμώντας ηρωικά έως την τελευταία στιγμή…» γράφει ο καθηγητής Σπύρος Λουκάτος σύμφωνα με μαρτυρίες των οκτώ ΕΛΑΣιτών που διασώθηκαν».
Σημειώσεις:
1: Σύμφωνα με μαρτυρίες του Κώστα Κολυβά (Μπερδεμπέ), ο οποίος τραυματίστηκε στη μάχη στο Λαϊνάκι (Μάχη της Λευκάδας), ο Γιώργος Κουτσουβέλης (Κοντηλάτος) ήταν στο ίδιο τμήμα με αυτόν. Το τμήμα αποτελούνταν από 28-30 άτομα. Οι περισσότεροι ήταν Κεφαλονίτες. Οι Λευκαδίτες που συμμετείχαν στο τμήμα ήταν οι: Κώστας Κολυβάς (Μπερδεμπές), Σταύρος Ν. Βρεττός (Σταυράκης, από τα Κολυβάτα, σφάχτηκε μετά τη μάχη, στις 17.06.1944, από τους «οπλαρχηγούς»), Χρήστος Βλάχος, Τζαβέλαινα (Κωνσταντίνα Κατωπόδη-Μικρώνη) και Τζαβέλας (άντρας της Κωσταντίνας Κατωπόδη). Ο σύνδεσμος που τους είχε δοθεί, έφυγε κρυφά τη νύχτα και πρόδωσε τις θέσεις τους στους αντίπαλους. Ξημερώνοντας δέχτηκαν αιφνιδιαστικά πυρά. Ο Γιώργος Κουτσουβέλης που είχε το οπλοπολυβόλο δεν μπόρεσε να το χρησιμοποιήσει γιατί έπαθε εμπλοκή και αχρηστεύτηκε. Αυτός ήταν που βοήθησε και τον Κώστα Κολυβά μετά τον τραυματισμό του. Τον επισκέφτηκε κάποτε στην Νικιάνα. Έχει βγάλει και κάποιο βιβλιαράκι ή έχει καταθέσει γραπτά τις μαρτυρίες του (απ” όπου και τα πιο πάνω που περιγράφει) για τα γεγονότα αυτά και όσα ακολούθησαν, που δεν έχει όμως πέσει στα χέρια μας ως ώρας.
2: Στην εδώ ανάρτηση και στο βιβλίο «μνήμες – κρίσεις * Από την κατοχή και την Αντίσταση της Ιθάκης» (Αθήνα 1984) του Πάνου Μαρκαντώνη (Δάσκαλος – Εθνοσύμβουλος) αναφέρεται εσφαλμένα ως Μίμης Δευτεραίνος.
3: O Πανταζής Ν. Παπαδάτος αναφέρει στο βιβλίο του «Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας», Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1982, τους εξής Κεφαλονίτες αγωνιστές που έπεσαν μαχόμενοι στη μάχη του Λαϊνακίου στις 16 με 18 Ιούνη του 1944: Γεράσιμος Σπ. Γαβριελάτος, Ευάγγελος Δημ. Χριστοφοράτος, Διονύσιος Κ. Χριστοφοράτος, Μακρής Φ. Χριστοφοράτος, Κοσμάς Χριστοφοράτος, Μιχαήλ Π. Λουκάτος και Σπύρος Χαραλαμ. Σιμωτάς, σημειώνοντας ότι «ο αριθμός των Κεφαλονιτών αγωνιστών, που σφάχτηκαν με το μαχαίρι και αυτών που ρίχτηκαν στην Τρύπα του Αλάτρου από τους συνεργάτες των Γερμανών, είναι πολύ πιο μεγάλος, αλλά δεν στάθηκε δυνατό να σημειωθεί εδώ με ακρίβεια».
Ο Ζώης Τ. Κουτσαύτης, στο βιβλίο του «Η Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα – Ιταλική και Γερμανική Κατοχή», Έκδοση Π.Ε.Α.Ε.Α. Λευκάδας, Αθήνα 1991, αναφέρει τα ίδια ονόματα ανταρτών Κεφαλονιάς που βρήκε στο ληξιαρχείο Λευκάδας, σημειώνοντας ότι χρειάζεται ειδική έρευνα, χωριό το χωριό, στην Κεφαλονιά ώστε να αεξακριβωθεί ο ακριβής αριθμός των θυμάτων.
Τέλος, στο νεκροταφείο του Αγ. Νικολάου στα Κολυβάτα Λευκάδας βρίσκεται θαμμένος κάποιος Κεφαλονίτης αντάρτης, αγνώστων στοιχείων, που σκοτώθηκε στους Σκάρους μέρες μετά τη μάχη.
Φώτο: Ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ Κόρακας (Παντελής Λιότσος, δικηγόρος). Ήταν καπετάνιος στη μάχη της Λευκάδας που έγινε στο Λαϊνάκι στις 15-18 Ιουνίου 1944.
