Αστροφωτογράφηση στη Λευκάδα: Οι εντυπωσιακές φωτογραφίες του Σπ. Αρέθα και του Πάνου Κούστα

Του Γιάννη Θεριανού

Έχει γραφτεί και άλλη φορά ότι ο ερασιτέχνης συνδυάζει πολλές φορές όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά: περίσσεια αγάπη, επιμονή, όρεξη για μάθηση, κέφι και μεράκι, που τον κάνουν να υπερτερεί καμιά φορά και του επαγγελματία ακόμη του είδους, που είναι αναγκασμένος να βλέπει ρουτινιάρικα και με καθαρά επιστημονικά κριτήρια τα πράγματα.

Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για την αστροφωτογραφία, μία ενασχόληση που απαιτεί μεθοδικότητα υπομονή και επιμονή, να αφιερώνει κανείς πολύ από τον ελεύθερο χρόνο του αλλά και να βάζει βαθιά το χέρι στην τσέπη του για την προμήθεια και τον εκσυγχρονισμό του απαραίτητου εξοπλισμού. Δεν είναι τυχαίο που πολλές ανακαλύψεις ουρανίων σωμάτων έχουν γίνει από ερασιτέχνες αστρονόμους. Η ανταμοιβή των ενασχολούμενων στο πεδίο αυτό είναι η η εμβάθυνση στο θαυμαστό κόσμο του σύμπαντος και κάποιες εντυπωσιακές φωτογραφίες.

Δυο απ΄ αυτούς τους ερασιτέχνες αστροφωτογράφους είναι και οι συντοπίτες μας Σπύρος Αρέθας, Πολιτικός Μηχανικός, και Πάνος Κούστας, Ηλεκτρολόγος-Μηχανολόγος. Όπως οι ίδιοι ομολογούν: «Κλειδί επιτυχίας στην όλη προσπάθειά μας είναι ο σκοτεινός ουρανός που δυστυχώς λόγω της διάσπαρτης φωτορύπανσης είναι πλέον δυσεύρετος. Οι καλύτερες περιοχές κοντά στη Λευκάδα βρίσκονται στις ορεινές περιοχές νότια του Καλαμιτσίου ή νοτιοανατολικά της Πλαγιάς. (Δες εδώ).

Οι εντυπωσιακές αστροφωτογραφίες που ακολουθούν, μαζί με μια σύντομη περιγραφή τους, και που λες και βγήκαν από τα τηλεσκόπια της NASA, λήφθηκαν τον Δεκέμβριο του 2016 και τον Ιανουάριο του 2017 στον Άγιο Ηλία Σφακιωτών και στο Τρίκορφο Αιτωλοακαρνανίας.

Το Νεφέλωμα του Ωρίωνα, γνωστό και ως Μέγα Νεφέλωμα του Ωρίωνος (μια ακριβέστερη ονομασία, καθώς στον αστερισμό Ωρίωνα υπάρχουν αρκετά άλλα νεφελώματα), αλλά και ως Μεσιέ 42 (Μ42), είναι ένα διάχυτο νεφέλωμα νότια από τη Ζώνη του Ωρίωνα. Είναι ένα από τα φαινομενικώς φωτεινότερα νεφελώματα, ορατό με γυμνό μάτι σε σκοτεινό ουρανό. Το M42 απέχει από εμάς 1.344 ± 20 έτη φωτός. Περιλαμβάνει την κοντινότερη στη Γη περιοχή παραγωγής νέων αστέρων. Η πραγματική του διάμετρος εκτιμάται σε 24 έτη φωτός. (Πηγή: el.wikipedia.org).

Πλειάδες ή Πλειάς ή Μ45 στην αστρονομία ονομάζεται ένα ανοικτό αστρικό σμήνος, που ανήκει στον αστερισμό Ταύρο. Από τους αστέρες του σμήνους των Πλειάδων είναι ορατοί με γυμνό μάτι μόνο έξι ή οκτώ, ενώ με το τηλεσκόπιο αποκαλύπτεται ότι το σμήνος αποτελείται από 2.500 περίπου αστέρες μέχρι του 17ου μεγέθους. Οι λαμπρότεροι από αυτούς έχουν ιδιαίτερα ονόματα και είναι οι κόρες του Άτλαντα και της Πλειόνης: Αλκυόνη, Μαία, Μερόπη, Ηλέκτρα, Κελαινώ, Ταϋγέτη και Στερόπη. Όλοι οι αστέρες των Πλειάδων παρουσιάζουν την αυτή ιδία κίνηση, που καταμαρτυρεί την κοινή φυσική καταγωγή και ύπαρξη και άλλων φυσικών δεσμών μεταξύ τους. Επίσης, οι αστέρες αυτοί περιβάλλονται από διάχυτη νεφελώδη ύλη που καλείται συνολικά «νεφέλωμα των Πλειάδων». Οι Πλειάδες απέχουν από τη Γη περίπου 440 ως 480 έτη φωτός. Τα ονόματά τους δόθηκαν από τις επτά Πλειάδες από την Ελληνική μυθολογία.

Γνωστό επίσης και ως αντικείμενο Μπάρναρντ 33 στο νεφέλωμα εκπομπής IC 434, είναι ένα σκοτεινό νεφέλωμα στον αστερισμό του Ωρίωνα. Το νεφέλωμα βρίσκεται ακριβώς νότια του αστέρα Αλνιτάκ, του ανατολικότερου στη Ζώνη του Ωρίωνα και αποτελεί τμήμα του πολύ μεγαλύτερου Συμπλέγματος μοριακών νεφών του Ωρίωνα.

Το νεφέλωμα απέχει περίπου 1.500 έτη φωτός από τη Γη. Είναι ένα από τα πιο γνωστά νεφελώματα, επειδή το στροβιλιζόμενο νέφος σκόνης και αερίου, από το οποίο αποτελείται, μοιάζει με κεφάλι αλόγου όταν παρατηρείται από τη Γη.

Το σκοτεινό αυτό νέφος σκόνης και αερίου είναι μία από τις περιοχές του Συμπλέγματος Νεφών του Ωρίωνα όπου λαμβάνει χώρα αστρική γένεση. Αυτό το «αστρικό μαιευτήριο», όπως αποκαλούνται οι περιοχές αυτού του είδους, ενδέχεται να περιέχει πάνω από εκατό είδη οργανικών και ανόργανων αερίων, καθώς και σκόνη που αποτελείται από μεγάλα και σύνθετα οργανικά μόρια.

Η κόκκινη/ροζ λάμψη προέρχεται από αέριο υδρογόνο που βρίσκεται κυρίως πίσω από το νεφέλωμα και ιονίζεται από το κοντινό άστρο Σίγμα Ωρίωνα. Μαγνητικά πεδία που υπάρχουν στην περιοχή διαμορφώνουν τα αέρια που διαφεύγουν από το νεφέλωμα σε διακριτά ρεύματα, που αποτυπώνονται ως γραμμές στο ροζ φόντο. Στα όρια του τεράστιου νέφους βρίσκεται μία λαμπρή λωρίδα αερίου υδρογόνου. Οι πυκνότητες των αστέρων είναι αισθητά διαφορετικές στις δύο πλευρές της.

Οι περιοχές υψηλής συγκέντρωσης σκόνης στο Νεφέλωμα της Αλογοκεφαλής και το γειτονικό Νεφέλωμα του Ωρίωνα είναι τοπικά εντοπισμένες, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται εναλλασσόμενοι τομείς σχεδόν απόλυτης διαφάνειας και αδιαφάνειας. Το ίδιο το νεφέλωμα είναι σκοτεινό κυρίως λόγω της πυκνής σκόνης, που απορροφά το φως των άστρων που βρίσκονται πίσω του.

Καθετί που βλέπουμε στον ουρανό μπορεί να αποτυπωθεί. Το θέλγητρο της αστροφωτογραφίας είναι η ικανότητά της να αποτυπώνει λεπτομέρειες και χρώματα σε αντικείμενα που φαίνονται αμυδρά και ασπρόμαυρα όταν παρατηρούνται ζωντανά είτε με γυμνό οφθαλμό είτε με τη βοήθεια τηλεσκοπίου.
Η φωτογράφιση με φιλμ είναι παρελθόν. Για την απεικόνιση των ουρανίων σωμάτων χρησιμοποιούνται πλέον ψηφιακές (digital) μηχανές SLR (DSLR) ή αστρονομικές κάμερες (charge coupled devices, CCD).

Η ομορφιά τους έγκειται στο ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη φωτογράφιση οποιουδήποτε αστρονομικού θέματος από λήψεις ευρείας γωνίας για τον γαλαξία μας έως τηλεσκοπικά κοντινά πλάνα αντικειμένων του βαθέως ουρανού.

Οποιαδήποτε φωτογραφική μηχανή DSLR αποδίδει πολύ καλά στην αστροφωτογραφία αρκεί να έχει τη δυνατότητα μακράς λήψης, από ένα έως και δέκα λεπτά (Bulb). Αυτή τη δυνατότητα την έχουν πλέον οι περισσότερες φωτογραφικές μηχανές οι οποίες πρέπει να συνοδεύονται από γρήγορους φωτογραφικούς φακούς (f2, f2.8).

Η πρώτη δυσκολία που αντιμετωπίζουμε όταν στόχος μας είναι ο νυχτερινός ουρανός, πέραν από τον προσανατολισμό των στόχων, είναι η εστίαση η οποία πρέπει να γίνει χειροκίνητα και με μεγάλη ακρίβεια και όχι με το autofocus. Οι σημερινοί φακοί αυτόματης εστίασης ξεπερνάνε το άπειρο του οποίου η ένδειξη μπορεί να μην είναι το σημείο βέλτιστης εστίασης για τον ουρανό. Η χρήση της μεγέθυνσης 5Χ ή 10Χ της φωτογραφικής μηχανής μας βοηθά για την βέλτιστη δυνατή εστίαση του στόχου ώστε να μην έχουμε θολή φωτογραφία ή φωτογραφία με κυανή ή πορφυρή άλω η οποία προκαλείται από το χρωματικό σφάλμα που υπάρχει σε όλους τους φακούς.

Για μεγαλύτερες μεγεθύνσεις η μηχανή προσαρμόζεται στον εστιαστή τηλεσκοπίου το οποίο χρησιμοποιείται πλέον σαν φωτογραφικός φακός μεγάλου εστιακού μήκους (π.χ 600-1500mm).

Το τηλεσκόπιο τοποθετείται πάνω σε μηχανισμό (Ισημερινή στήριξη) ο οποίος το οδηγεί (περιστρέφει) επακριβώς αντίστροφα με την περιστροφή της γης ώστε κατά το διάστημα που εκτελούμε την αστροφωτογράφιση οι αστρικοί σχηματισμοί, γαλαξίες, νεφελώματα, υπολείμματα υπερκαινοφανών αστέρων, αστεροειδείς, πλανήτες και λοιποί στόχοι να «φαίνονται» ακίνητοι. Η περιστροφή του τηλεσκοπίου και της φωτογραφικής μηχανής επομένως γίνονται με άξονα τον άξονα περιστροφής της γης ο προσδιορισμός του οποίου βασίζεται σε πρώτη φάση στον εντοπισμό του Πολικού αστέρα. Ακολουθεί λεπτομερέστερη διαδικασία «Πολικής ευθυγράμμισης» από την οποία εξαρτάται έως ένα σημαντικό βαθμό η τελική ποιότητα της αστροφωτογράφισής μας. Απαιτείται αυξημένη ακρίβεια τάξης ενός χιλιοστού της μοίρας καθ’ όλη την αστροφωτογράφιση η οποία μπορεί να διαρκέσει αρκετές ώρες.

Το ζητούμενο είναι να ληφθούν καλά εστιασμένες και καλά οδηγημένες φωτογραφίες με χρόνους έκθεσης όσο πιο μεγάλους επιτρέπει ο ουρανός και ο εξοπλισμός μας ώστε να μεγιστοποιείται ο λόγος σήματος προς θόρυβο. Για να μειωθεί ο θόρυβος, η καλύτερη μέθοδος είναι η αποτύπωση του αντικειμένου όχι με μία αλλά με περισσότερες φωτογραφίες οι οποίες με κατάλληλη επεξεργασία επισσυσωρεύονται ώστε να δημιουργηθεί η τελική φωτογραφία καθώς και η λήψη σκοτεινών καρέ τα οποία αφαιρούνται από τις κυρίως φωτογραφίες. Η όλη διαδικασία, αρκετά χρονοβόρα, γίνεται με τη βοήθεια ειδικού λογισμικού.

Για περισσότερες πληροφορίες:
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CF%89%CF%84%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AF%CE%B1
https://en.wikipedia.org/wiki/Astrophotography
http://www.skyandtelescope.com/astronomy-resources/astrophotography-tips/deep-sky-with-your-dslr/