Published On: Τρ, Μαρ 7th, 2023

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ | By Θοδωρής Γεωργάκης

Η χρυσοχέρα Καρσάνα κεντήστρα! (Αφιέρωμα για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας) – Του Θοδωρή Γεωργάκη

Kεντήστρες! Πίνακας Τέτας Κούρτη – Πελεκούδα

Γράφει
ο Θοδωρής Γεωργάκης

(Εδάφιο απ’ το ανέκδοτο βιβλίο του με τίτλο: «Λευκαδίτισσα Γυναίκα! Όσο θυμάμαι ζεις…»)

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΚΕΝΤΗΣΤΡΑΣ

Mια εξαιρετική περίπτωση πρώιμης γυναικείας χειραφέτησης, θαλέγαμε με σημερινούς φεμινιστικούς όρους, είναι αυτή που προέκυψε μεταπολεμικά κυρίως, στα χωριά της Ορεινής Λευκάδος με επίκεντρο την Καρυά, όταν συστηματοποιήθηκε η περίφημη Καρσάνικη Βελονιά στο κέντημα και πέρασε επαγγελματικά στις Λευκαδίτισσες, οι οποίες κεντούσαν βάσει παραγγελιών από εργολάβους άλλες γυναίκες, που εν συνεχεία πωλούσαν αυτά τα κεντήματα στα αστικά νοικοκυριά! Αυτή η οικονομική ενίσχυση, που έφερε στο σπίτι η Λευκαδίτισσα γυναίκα, δεν ήταν απλά μία δυνατή οικονομική ένεση στον γλίσχρο οικογενειακό κορβανά, αλλά της προσπόρισε αυτόματα και οικογενειακή αναβάθμιση ουσιαστική, αφού αποκτούσε κυρίαρχο ρόλο μέσα στο σπίτι! Συγχρόνως η κοινωνική της θέση μεταβάλλονταν θεαματικά, μετατρεπόμενη σε κεντήστρα πλήρους απασχόλησης, με αποτέλεσμα την αποκοπή της απ’ τις αγροτικές δουλειές! Αυτή την εξαιρετική περίπτωση της αυτοδίκαιης μετάβασης της Λευκαδίτισσας απ’ την ηθική στην πρακτική πρωτοκαθεδρία μέσα στο σπίτι της θα εξετάσομε στην παρούσα ενότητα. Και είναι μια άκρως ενδιαφέρουσα περίπτωση…

To Λευκαδίτικο επίτευγμα και δημιούργημα της Καρσάνικης Βελονιάς, πέραν απ’ το χρηστικό και το οικονομικό του περιεχόμενο, προσέδωσε στην Λευκαδίτισσα κεντήστρα και μάλιστα σε καιρούς χαλεπούς, την κοινωνική αναβάθμισή της και την καθιέρωσή της σαν πρωταρχικός οικονομικός πυλώνας του νοικοκυριού! Τη νέα αυτή θέση της γυναίκας κεντήστρας, της αγρότισσας Λευκαδίτισσας, με την πολυποίκιλη συγκέντρωση οικογενειακών αρμοδιοτήτων στο πρόσωπό της, θα εξετάσομε πως αυτή διαμορφώνεται, μέσα απ’ την στρατηγικής σημασίας αναβάθμισή της, όχι μόνο στον στενό οικογενειακό κύκλο, αλλά και στον ευρύτερο κύκλο των μικρών κοινωνιών του νησιού.

Γυναίκα Αγρότισσα! Δύο λέξεις με πολλαπλούς ρόλους, σύνθετο περιεχόμενο και βαθιά νοήματα! Η προσφορά της μοναδική, η αξία της διαχρονική, η αυτοθυσία της παραδειγματική, το σθένος της απαράμιλλο, η αγάπη της ανυπόκριτη, ο ρόλος της στην κοινωνία πολύπλευρος! Tου βίου μαχήτρια, κύτταρο ζωής, στυλοβάτης της φαμελιάς, πρωταγωνίστρια της οικογενειακής οικονομικής ζωής! Ο αφανής ήρωας, που ανέτρεψε τα κοινωνικά στερεότυπα και με το σπαθί της αυτοαναγορεύθηκε σε καθοριστικό οικογενειακό πόλο, πέριξ του οποίου συνυφάνθηκε το μεγαλύτερο κομμάτι της συνολικής οικογενειακής βιωτής!

Γυναίκα Αγρότισσα και Κεντήστρα! Ένας ακόμη καθοριστικός ρόλος της ξωμάχας Λευκαδίτισσας! Αυτός της κεντήστρας, με ότι συνεπάγεται, όπως θα αναπτύξομε στην συνέχεια, και για την προσωπική της κοινωνική ανέλιξη, αλλά, κυρίως για την προκοπή του νοικοκυριού της! Η κεντήστρα μπόρεσε να απαιτήσει και να πετύχει την υπέρβαση των στερεοτυπικών πατριαρχικών αντιλήψεων. Βρήκε, μέσα απ’ το προσοδοφόρο εργόχειρό της, την ταυτότητά της και ακολούθησε μέσα στην οικογένεια, με τον κυρίαρχο ρόλο, που της προσπόρισε η απόκτηση χρημάτων, ένας νέος ρόλος διανθισμένος με στρατηγική χροιά, στα πλαίσια της πολλαπλής οικογενειακής διαβίωσης. Ο παραδοσιακός χαρακτηρισμός της στα «συμβοηθούντα άτομα» του νοικοκυριού, αναβαθμίστηκε στο επίπεδο της ενεργούς και αποδοτικής μόνιμης οικονομικής απασχόλησης, μια αναβάθμιση που οδήγησε και σε κοινωνική ανέλιξη μέσα στην οικογένεια, αλλά και στην μικρή κοινωνία των Λευκαδίτικων χωριών γενικότερα! Έπαψε να είναι «θύμα» πιθανών ενδοοικογενειακών διενέξεων, ανέβηκε κατακόρυφα η αίγλη της και ο «λόγος της» στα μάτια των οικείων της, μα κυρίως των παιδιών της, τα οποία αντίκριζαν μια μητέρα έτοιμη να προσφέρει σημαντικά στον γλίσχρο οικογενειακό κορβανά των εποχών εκείνων, που τα χρήματα ήταν δυσεύρετα…

Το κέντημα, για την γυναίκα κεντήστρα, αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα διαμόρφωσης αυτοδιάθεσης της εργασιακής της δύναμης και νομής του προϊόντος που παρήγαγε, αυτοδιάθεση που συνύφανε το αυτεξούσιο και αυτόνομο της ύπαρξής της, αισθήματα που η ίδια κατανοεί και αντιλαμβάνεται θριαμβευτικά, άσχετα αν ο κοινωνικός περίγυρος των εποχών αυτών, εξακολουθεί να θεωρεί την γυναίκα, όπως προαναφέρθηκε, στα συμβοηθούντα οικογενειακά μέλη. Πολλές, μάλιστα, ήταν οι περιπτώσεις, όπου ο διαχειριστικός οικονομικός προγραμματισμός και ο έλεγχος περιέρχονταν στα χέρια της γυναίκας, σαν λογική απόρροια αυτής ακριβώς της ηγεμονεύουσας θέσης, που διαμόρφωνε η μοναδική οικονομική της συνεισφορά! Και δεν είναι λίγες αυτές οι περιπτώσεις, όπου η μετατόπιση οικογενειών, απ’ τα πατριαρχικά σε μητριαρχικά στερεότυπα ήταν αρκούντως ανιχνεύσιμα σε πολλά νοικοκυριά κεντηστριών γυναικών. Αυτή η κοινωνική μεταβολή, δηλαδή ο αυτοπροσδιορισμός, αλλά και επίσης ο αντικειμενικός προσδιορισμός της γυναίκας σε θέση ηγεμονεύουσα μέσα στο σπίτι, μετατόπιζε και την συνολική κοινωνική της κατάσταση, με συνακόλουθη απόρριψη του συνηθισμένου και παραδοσιακού της ρόλου, αυτόν του θηλυκού με τις πολλαπλές υποχρεώσεις και αρμοδιότητες… Ένας νέος μονοδιάστατος ρόλος, ως εκ τούτου, προέκυπτε για την γυναίκα κεντήστρα, αυτός της πλήρους απασχόλησης στο εργόχειρό της, στο προσοδοφόρο κέντημα, και ελάχιστη συμβολή στις υπόλοιπες αγροτικές διαδικασίες… Γι αυτό με μεγάλη έκπληξη έχομε ακούσει βιωματικές αρκετές μαρτυρίες κεντήστρων γυναικών, οι οποίες κατηγορηματικά και ρηξικέλευθα επικεντρώνονται στους τίτλους: «Δεν μας έσερναν δεμένες στην ουρά του αλόγου στα χωράφια»! ¨Η: «Απεξαρτηθήκαμε απ’ τον πεθερό, να του απλώνομε συνέχεια το χέρι»! Ή: «Η γυναίκα απόχτησε τακουϊνο, (πορτοφόλι) και δεν είχε κανέναν ανάγκη…»!

Η οικονομική κατάσταση, που επεκράτησε στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, με κύριο χαρακτηριστικό την ελάχιστη χρηματική ρευστότητα, κυρίως στα ορεινά χωριά του νησιού, ήταν ζοφερή. Οι φτωχοί Λευκαδίτες ξωμάχοι, με τους αποκλεισμούς, με τον ελάχιστο γεωργικό κλήρο, με αναποτελεσματικούς και παραδοσιακούς τρόπους καλλιέργειας, και συγχρόνως αντικείμενο εναρμονισμένων εμπορικών ανταγωνισμών, σε ότι αφορούσε τα δύο κύρια προϊόντα λάδι και κρασί, που κρατούσαν χαμηλά τις τιμές, έβλεπαν χρόνο με τον χρόνο το εισόδημά τους να συρρικνώνεται, τα περιθώρια για καλύτερη τύχη των παιδιών τους, επίσης να μικραίνουν… Και τότε άρχισε το μεγάλο ταξίδι της εξωτερικής και εσωτερικής μετανάστευσης, η μεγάλη φυγή, που αφαίρεσε ανθρώπινο δυναμικό απ’ τα χωριά και ελαχιστοποίησε έτι περισσότερο τις ευκαιρίες για μια δημιουργικότερη συνολική αναπτυξιακή πορεία των ορεινών χωριών του νησιού. Η ευρηματικότητα, όμως, του Λευκαδίτη ξωμάχου, το ανήσυχο πνεύμα του, η αποφασιστικότητά του να πάει κόντρα σε κάθε αντιξοότητα, σε κάθε κρατική αβελτηρία, κύριο χαρακτηριστικό αυτών των χρόνων, και να βρει διεξόδους στην ασφυκτική οικονομική του κατάσταση, οδήγησε και την θρυλική, πλέον, Καρσάνα την Μαρία Κ(ου)τσοχέρω, στην συστηματοποίηση, όσο και στην δημιουργία νέων εφαρμογών της Καρσάνικης Βελονιάς, σε τέτοιο βαθμό, μάλιστα, ώστε να ξεπεράσει η φήμη της τα στενά Λευκαδίτικα σύνορα και να βγει στην έξω Ελλάδα, σαν ένα προϊόν υψηλής καλλιτεχνικής και διανοητικής αξίας! Φάνηκε έτσι αχτίδα φωτός στον ορίζοντα, για πολλά
νοικοκυριά, και σαν διέξοδος η παραγωγική διαδικασία και εμπορευματοποίηση της Καρσάνικης Βελονιάς, με την συνακόλουθη προσπόριση κάποιων χρημάτων, τα οποία σίγουρα ενίσχυσαν σημαντικά τον οικογενειακό κορβανά. Αλλά και για την ίδια την κεντήστρα γυναίκα Λευκαδίτισσα το κέντημα αποτέλεσε σταθμό στην ζωή της, αφού ουσιαστικά έφερε τον ανανεωτικό άνεμο και την αισιοδοξία στην οικογένεια, στοιχεία που, τελικά, ανύψωσαν και την ίδια σε υψηλά κοινωνικά επίπεδα!

Καρυά! Υπέροχη κεντήστρα!

Καρυά, κεντήστρες. Το γυναικείο σμάρι της προκοπής!

OI ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΩΡΑΙΟΥ!

Το κέντημα στην Ελλάδα χρονολογείται απ’ το 3000 π.Χ, όταν και ανακάλυψε ο άνθρωπος την βελόνα και το συναντάμε συστηματικά στην μυθολογία και στα Ομηρικά έπη. Στην Μινωική Κρήτη γνωρίζει τεράστια άνθιση, η οποία συμβαδίζει με την απαίτηση να αποτελεί τον διάκοσμο στα περίτεχνα γυναικεία ενδύματα, αφού είδαμε την ύψιστη κοινωνική θέση της γυναίκας στην χώρα του Μίνωα! Απογειώνεται, όμως, κυριολεκτικά το κέντημα στα Βυζαντινά χρόνια, όταν η ανάγκη για τον διάκοσμο των ενδυμάτων των Βασιλέων, του Κλήρου, ανώτατου και κατώτατου, αλλά και των γυναικών, οδηγούν στα χρυσοποίκιλτα κεντητά ρούχα, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί στο Βυζάντιο η λεγόμενη τάξη των «Χρυσοκλαβάριων», μια εξιδεικευμένη τάξη τεχνιτών, που κεντούσαν και διακοσμούσαν όλα τα παραπάνω εξαρτήματα, κεντημένα με κύρια έκφραση τις γιρλάντες με αμπελόφυλλα και άνθη, με ρόδακες, αλλά και εκκλησιαστικά θέματα με απεικονίσεις της Καινής και της Παλαιάς Διαθήκης! Και όλα τούτα, αλλά και μέχρι των ημερών μας σαν άρτιες γεωμετρικές συλλήψεις και όψεις του ΩΡΑΙΟΥ!

Στόχος μας σε τούτο το εδάφιο είναι να ψαύσομε την όλη δομή του Καρσάνικου Κεντήματος με ένα κριτήριο νοητικής, αλλά και αισθητικής αξίας και να αναδείξομε, μέσα απ’ τα τέλεια γεωμετρικά του σχήματα, την τελική αίσθηση της Μαθηματικής Αρμονίας, που αποπνέουν! Είναι γνωστό πως τα μαθηματικά κινούνται στον χώρο της δημιουργικής φαντασίας και υπάρχουν για να επιβεβαιώνουν την αναγκαιότητα ενός φανταστικού κόσμου! Έτσι, η παρουσία της μαθηματικής σκέψης, ακόμη και σε απλοϊκούς ανθρώπους, εν προκειμένω στην αγράμματη ξωμάχισσα Μαρία Κουτσοχέρω, χωρίς κάποια επιστομονική κατάρτιση, είναι ένα φυσικό χάρισμα, που της επέτρεψε να κατακτήσει τον εξωτερικό κόσμο και την λειτουργία του απ’ τα πιο απλά φαινόμενα μέχρι τα πιο σύνθετα δημιουργικά, όπως, αίφνης, την Αρμονία στο κέντημά της, την Καρσάνικη Βελονιά, που μας αφορά! Επομένως, και κάθε γυναίκα κεντήστρα είναι ένας εν δυνάμει φορέας μιας παρόμοιας απλοϊκής μαθηματικής σκέψης, που με παραγωγικούς συλλογισμούς καταλήγει στο ζητούμενο στο εργόχειρό της, που είναι η γεωμετρική απεικόνιση του εσώτερού της κόσμου!

Έτσι, θα ισχυρισθούμε ρηξικέλευθα πως, η φύση και η δομή ενός παραδοσιακού Καρσάνικου κεντήματος, είναι περίπου σαν μια αποκαλυπτική ποίηση! Στοιχεία της φύσης, κυρίως φύλλα και λουλούδια, αλλά και γεωμετρικά σχήματα, όπως τετράγωνα, κύκλοι, τρίγωνα, ρόμβοι, ελικοειδή σχήματα, μαίανδροι κ.τ.λ έχουν ένα κύριο στοχούμενο, την Αρμονική Ρυθμοποίηση στο ανθρώπινο μάτι και νου, πράγμα, που τελικά αποδεικνύει πως, χωρίς μαθηματικά, το κέντημα δεν ξεκινά… Όλες αυτές οι γεωμετρικές εκδοχές, ως εκ τούτου, μας υποψιάζουν μεν για την ύπαρξη στο κέντημα στοιχείων ευφυίας και αυτοπειθαρχίας, αλλά, κυρίως, μαθηματικών στοιχείων, σαν πηγή έμπνευσης και δημιουργίας, τα οποία οδηγούν στην ένοια του Συμβόλου και της Αρμονίας! Αυτή είναι, τελικά, η Καρσάνικη Βελονιά, πέραν από αισθητικό και χρηστικό ζητούμενο, μια διανοητική ανθρώπινη κατάκτηση των όψεων του ΩΡΑΙΟΥ!

Πάνω, Αμφίπολη, τοιχογραφία η Αρπαγή της Περσεφόνης, κάτω, κεντηστική της σύγχρονη γεωμετρική απεικόνιση!

Mαρία η Κ(ου)τσοχέρω 1860 – 1948! Μια δυναμική γυναίκα πρωτοπόρα στην Λευκαδίτικη κοινωνία, η οποία σε χαλεπούς καιρούς μπόρεσε και έδωσε δουλειά σε χέρια και οικονομικές ανάσες σε νοικοκυριά, με την έξοχη μεθοδικότητά της πάνω στην Καρσάνικη βελονιά! Η αγράμματη αυτή, αλλά τόσο ευφυέστατη γυναίκα, άλλαξε την ιστορία, όχι μόνο, της Καρυάς, αλλά ολόκληρου του νησιού της Λευκάδος, αναβαθμίζοντας την Καρσάνικη Βελονιά, την οποία ανήγαγε σε έργο τέχνης υψηλής αισθητικής γεωμετρικής κληρονομιάς! Την αναπηρία της την μετέτρεψε σε ένα δημιουργικό οίστρο και έπλασε την ΚΑΡΣΑΝΙΚΗ ΒΕΛΟΝΙΑ σαν ένα υψηλό διανόημα! Σαν μια αιώνια προσευχή στην Αρμονία και στο Κάλλος!

Καρυά! Από γενιά σε γενιά η χρυσοφόρα βελονιά! (Αρχείο Χαράς Βλάχου)

OΙ ΚΕΝΤΗΣΤΡΕΣ ΤΗΣ ΚΑΡΥΑΣ

Εσείς οι νιοί ακούστε με να σας τα πω λιγάκι
Τις ομορφιές τούτ’ του χωριού σαν ήμουνα παιδάκι

Είχαμε φτώχεια αληθινά δεν είχαμε ψωμάκι
Οι γέροντες και οι γριές δεν είχαν καφεδάκι

Είχαμε όμως μια χαρά και μία ευτυχία
Και απ’ ανθρώπους ήτανε γομάτη η πλατεία

Και όταν επηγαίνανε στη βρύση οι κοπέλες
Με λεβεντιά με κούνημα γιομάτες τις βαρέλες

Όλα τ’ αγόρια του χωριού αθόνταν και κοιτούσαν
Ποια νάτανε η κοπελιά που θε ν’ ακολουθούσαν

Και αν την ακολούθαγαν και πήγαιναν πιο πέρα
Την άλλη μέρα έπρεπε να της φορέσουν βέρα!

(Ποίημα της Καρσάνας λαϊκής ποιήτριας Τασούλας Κατωπόδη).

Mια εικόνα βγαλμένη απ’ το ένδοξο χθες της Καρυάς που τόσο νοσταλγικά προβάλλει! Ηλικιωμένες γυναίκες γυρνάνε τον χρόνο πίσω, τότε που στο χωριό υπήρχαν εκατοντάδες νοικοκυριά και η τέχνη του κεντήματος βρίσκονταν σε πολύ υψηλά επίπεδα, ενώ αποτελούσε οικονομική πηγή σε καιρούς χαλεπούς που το μεροκάματο ήταν ανύπαρκτο, με την κεντήστρα να συμβάλλει αποτελεσματικά και σπουδαία στον οικογενειακό κορβανά. Είναι η τρανότερη απόδειξη της γυναικείας θεάρεστης αποστολής, έτσι όπως μοναδικά την υπηρετεί απ’τα βάθη των αιώνων η Λευκαδίτισσα γυναίκα! Με θρησκευτική ευλάβεια οι κεντήστρες προσηλωμένες στο κέντημα έχουν στα πόδια τους την κοφοπούλα με τις κλωστές, αλλά και το διαμορφωμένο μέρος του κεντήματος!

Γύρνα γοργοπόδαρε χρόνε και τρέξε

τρέξε στις στράτες και στις γειτονιές μας

πλέξε με το βελόνι σου της κεντήστρας το στημόνι

στ’ αγιόχερά της δώσε την πνοή και την λατρεία!

Πόση τους πρέπει στη ζωή!

Μίλησαν με την θεά της τέχνης!

Μίλησαν στης φιλοκαλίας την μαγική θεά!

Το μίτο της πήραν στα χρυσόχερα και πλάνεψαν το κάλλος!

Θ. Γ.

Νυδρί! Μια τέχνη μοναδική! Μια ζωή στο πανί δοσμένη!

Ο ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΕΝΤΗΣΤΡΑΣ!

Μικρό παιδί τη δεκαετία του 1960, στο χωριό μου το Πινακοχώρι Σφακιωτών, κυρίως τα υπέροχα λιτά καλοκαίρια του χωριού, έβλεπα τις γυναίκες, μάνες κι αδερφές, ώρες ολάκερες στις ρούγες μας, να είναι αφοσιωμένες στο κέντημα, να ιερουργούν πάνω στο άψυχο πανί και να του δίνουν πνοή και φως με τα σχέδια και τα μοτίφια, ενώ, συγχρόνως, μιλούσαν και για όλα τα θέματα, του αργαλειού, του ζυμώματος του ψωμιού, του θειαφίσματος και ραντίσματος των αμπελιών, τα ξωμάχικα θέματα, τα κοινωνικά, τα οικογενειακά, του χωριού, της ξενιτιάς, όλα εκείνα που χάραζαν τις ψυχές τους αυτά τα δύσκολα χρόνια, που πάλευαν να αγκαλιάσουν την προκοπή και να αλλάξουν τον ρυθμό μιας ζωής στερημένης, προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα τις τύχες των παιδιών τους, προκειμένου να ξεκολλήσουν απ’ την γλίσχρα οικονομική βιοπάλη… Η μικρή κοινωνία των ανθρώπων του μόχθου και της δημιουργίας, σε μια άλλη έκφανση του πολλαπλού ρόλου της Λευκαδίτισσας γυναίκας… Στον ρόλο της Χρυσοχέρας Κεντήστρας! Αυτή η μυστική ιερουργία των αγνών και τίμιων γυναικών είχε στόχο να δημιουργήσει στο άψυχο πανί, να στήσει πάνω του σύμβολα και γραφήματα, κεντίδια και μοτίφια, όνειρα και προκοπές! Να κεντήσουν, να επινοήσουν, να ψαύσουν το κάλλος και την ομορφιά!

Αρχικά, σαν παιδί, θεωρούσα τη χειροτεχνία τούτη σαν μια έκφανση της ζωής της Λευκαδίτισσας ξωμάχας, σαν μια επί πλέον ιδιότητά της, όπως αυτές τις πολλές που συγκέντρωνε στο πρόσωπό της, της ξωμάχισσας, της φουρνάρισσας, της αϋφάντρας, της λιομαζώχτρας! Έτσι θεωρούσα και τούτη τη θερινή, κατά κανόνα, λειτουργία των γυναικών του χωριού μου, έως ότου, περνώντας τα χρόνια, άκουγα να λένε και να γίνεται αντικείμενο θαυμασμού, πως η τάδε γυναίκα σπούδασε παιδιά μόνο με το βελόνι της!!! Πουθενά δεν υπεισέρχεται η υπερβολή, όπως διαπίστωσα στη συνέχεια, όταν μπόρεσα να δω καθαρά τα νοικοκυριά του χωριού μου και να αξιολογήσω τις οικονομικές τους δυνατότητες… Ειλικρινά αυτή η διαπίστωση, πως υπήρχαν νοικοκυριά που στηρίζονταν βιοποριστικά στο κέντημα, μου κέντρισε πολύ το ενδιαφέρον και άρχισα να ασχολούμαι, όχι συστηματικά ασφαλώς, μα τουλάχιστον είχα ενδιαφέρον να ακούω τις ιστορίες αυτών των γυναικών, που έμαθαν την ΚΑΡΣΑΝΙΚΗ ΒΕΛΟΝΙΑ και μπόρεσαν να βελτιώσουν αισθητά το οικογενειακό τους εισόδημα, μέχρι του σημείου να σπουδάζουν και παιδιά και να συνδιαμορφώνουν, αν όχι να διαμορφώνουν, τον οικογενειακό κορβανά…

Και τούτη η πρωτόγνωρη στα παιδικά μάτια ΚΑΡΣΑΝΙΚΗ ΒΕΛΟΝΙΑ πέρασε σε κάθε σπίτι και των Σφακιωτών και γενικότερα των χωριών του νησιού, έγινε κτήμα σχεδόν όλων των γυναικών, απ’ την σχολική ακόμη ηλικία, και αυγάτεψε τα έσοδα σε κάθε οικογένεια αφού, δύο και τρεις γυναίκες από κάθε σπίτι, κατά κανόνα μάνα και κόρες, ασχολούνταν σχεδόν επαγγελματικά με το κέντημα, με τις γυναίκες εργοδηγούς απ’ την Καρυά να τους φέρνουν τακτικά τα υλικά, πανί, κλωστές και σχέδια, προκειμένου να κεντήσουν, κεντήματα τα οποία, αυτές οι Καρσάνες εργοδηγοί, τα πουλούσαν στα μεγάλα τότε αστικά κέντρα, μα μέχρι και το εξωτερικό! Τι χρώμα και τι χαρά έπαιρνε το χωριό κάθε που η εργοδηγός έφτανε στο χωριό να περνοδιαβεί στις γειτονιές, για τα νιτερέσα της με τις κεντήστρες… Όλα ήταν γιορτινά, το έβλεπες, το ψυχανεμιζόσουν πως ήρθε η νέα σοδειά με τα κεντήματα, αλλά και η αμοιβή ωρών εργασίας και κόπου… Άκουγα, βέβαια, και τις αρνητικές κριτικές, με την μορφή της εκμετάλλευσης των γυναικών, με τις γυναίκες εργοδηγούς – εμπόρους να καρπώνονται το μεγάλο μέρος αυτής της υπέροχης Κεντηστικής δουλειάς… Όμως… Ας ανατρέξομε στις δύσκολες αυτές εποχές της φτώχειας και της στέρησης, όταν το μοναδικό εμπορεύσιμο ξωμάχικο προϊόν ήταν τα σταφύλια και το κρασί, το λάδι ήρθε πολύ αργότερα και μεταπολεμικά, για να φέρουν ελάχιστο εισόδημα στην φαμελιά, να δούμε πόσο πολύτιμα και λυτρωτικά ήταν τα χρήματα της κεντήστρας…

Τραπεζομάντηλα ολόκληρα απλώνονταν στα πόδια των γυναικών, μαζεμένα με τάξη μέσα στην κοφοπούλα, που συνόδευε κάθε μία, και ώρες ατέλειωτες, ακόμη και με το φως του λυχναριού και της λάμπας, σκυφτές στ’ αμόνι του βελονιού, όχι απλά δημιουργούσαν κεντήματα όμοια αραβουργήματα, αλλά κατέθεταν ψυχή σε μια γιγαντιαία προσπάθεια να αλλάξουν τη μοίρα τους και τη μοίρα των παιδιών τους. Για αυτό, μέσα από τούτο το πόνημά μου, σήμερα, εν έτει 2023, έρχομαι, φρονώ, να παρουσιάσω αυτή την άλλη διάσταση, την ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ της ΚΑΡΣΑΝΙΚΗΣ ΒΕΛΟΝΙΑΣ, μέσα από βιωματικές μαρτυρίες σημερινών γυναικών στην Καρυά και στους Σφακιώτες, που ιερούργησαν πάνω σ’ αυτό το «Μικρό Οικοτεχνικό Παραγωγικό Θαύμα», τις περασμένες δεκαετίες! Στόχος μου είναι ολοκάθαρα να δώσω αυτή την άλλη διάσταση, αφού για το κύριο θέμα, την τεχνική, την διαδρομή και την ιστορία της ΚΑΡΣΑΝΙΚΗΣ ΒΕΛΟΝΙΑΣ, έχουν υπάρξει πολλές αναλύσεις και αναφορές εμπεριστατωμένες, από ανθρώπους και δη Καρσάνους ειδικούς, όπως απ’ τον δάσκαλο Ναπολέοντα Δουβίτσα, που σαφέστατα και με γλαφυρό τρόπο εξιστορεί και παρουσιάζει το καταπληκτικό δημιούργημα της «ΜΑΡΙΑΣ ΤΗΣ Κ(ΟΥ)ΤΣΟΧΕΡΩΣ»…

Συνάντησα κάποιες κεντήστρες, σ’ αυτή μου την προσπάθεια, και η κάθε μία είχε να μου πει μια ατάκα, ένα ευφυολόγημα, μια τελικά πραγματικότητα γι’ αυτή την περίφημη ΚΑΡΣΑΝΙΚΗ ΒΕΛΟΝΙΑ, που τόσο βοήθησε τις μικρές και κατά κανόνα πάμπτωχες Λευκαδίτικες οικογένειες, αφού τους προσπόρισε κάποια οικονομική ανάσα, μα κύρια έδωσε ρόλο και οντότητα στην Λευκαδίτισσα ξωμάχα, η οποία απόχτησε τακουϊνο, όπως έλεγαν οι παλιοί το πορτοφόλι, και ανάσαναν εν μέρει οικονομικά, σε μια προσπάθεια να σπουδάσουν τα παιδιά τους, όπως προαναφέρθηκε, αλλά και να μπορέσουν να δημιουργήσουν τα προικιά των κοριτσιών τους. Τούτο το πονημά μου παρουσιάζω στον σημερινό Λευκαδίτη αναγνώστη, για να γνωρίζει πως, σε τούτο το μικρό περβολάκι της γης, βημάτισαν ιερές μορφές ανθρώπων, πατεράδες, μανάδες και παππούδες, οι οποίοι καθαγίασαν κάθε τους βήμα και λύθρο και ιδρώτα, για να μας παραδώσουν σήμερα, μαζί με τον ακάματο τρυγητό των χειρονακτικών τους δημιουργημάτων και αυτό το τεράστιο αγαθό, εν τέλει, του Λευκαδίτικου Λαϊκού Πολιτισμού!

Υπέροχο κέντημα! (Αρχείο Ελένης Κονιδάρη)

Η ωραιότερη χρωματιστή Λευκαδίτικη Χωριάτικη στολή, στα ωραιότερα χέρια, με πολύτιμο στολίδι το κέντημα! (Αρχείο Μαυρέτας Αρβανίτη).

ΚΕΝΤΗΜΑ! ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟKOINΩΝΙΚΟ ΘΑΥΜΑ!

Στην είσοδό μου στον θαυμαστό κόσμο της ΚΑΡΣΑΝΙΚΗΣ ΒΕΛΟΝΙΑΣ, την οποία, όπως εισαγωγικά σημείωσα, θεωρούσα σαν απλά μια επί πλέον διάσταση στην πολυπράγμονη ζωή της Λευκαδίτισσας ξωμάχας ολιστικά με εισήγαγε η πραγματοποιηθείσα τον Δεκέμβρη του 2016 εκδήλωση στο ΙΔΡΥΜΑ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ στην Πλάκα, εκδήλωση για την Δυναμική και την ιστορία της ΚΑΡΣΑΝΙΚΗΣ ΒΕΛΟΝΙΑΣ! Σαν μου ανατέθηκε, απ’ τους διοργανωτές, η ευθύνη να παρουσιάσω αυτή την δυναμική της πορεία και πέρα απ’ την Καρυά, κυρίως στα χωριά των Σφακιωτών, αρχικά αιφνιδιάστηκα, γιατί είχα μεν τις παραστάσεις και τα ακούσματα, όμως μια παρουσίαση και δη σε συνέδριο είναι μια μεγάλη ευθύνη, κυρίως όταν το αντικείμενο είναι ένα τόσο ευαίσθητο και εξειδικευμένο θέμα…

Ξάφνου ένας αταβιστικός οίστρος φώλεψε στην καρδιά και στο μυαλό, αφού η ενασχόληση με ένα ένδοξο παρελθόν πάντα οιστρηλατεί το νου σε μέρη ευφραντικά. Αυτή η απόφασή μου με θάρρος και σθένος να μπω σε αυτό το απίθανο και αστείρευτο μονοπάτι της ΚΑΡΣΑΝΙΚΗΣ ΒΕΛΟΝΙΑΣ, θαρρώ, τελικά, πως με αντάμειψε και μου άνοιξε νέο τρόπο σκέψης και ερμηνείας σχετικά με τα επιτεύγματα μιας παιδεμένης μεν γενιάς των προγόνων μας, αλλά με δημιουργικά εξόχως στοιχεία… Μου έδωσε την ευκαιρία να έρθω πιο κοντά στον πυρήνα του θέματος της ΚΑΡΣΑΝΙΚΗΣ ΒΕΛΟΝΙΑΣ, να μπω στην σφαίρα του και να προσπαθήσω να ιθαγενοποιήσω και τα ακούσματά μου και τις καλοκαιριάτικες κεντηστικές παραστάσεις στις γειτονιές του χωριού μου, για τις οποίες έκανα λόγο εισαγωγικά. Συγχρόνως, φρονώ πως αρτιώθηκα και τεχνικά πάνω σε ένα εξειδικευμένο θέμα, ώστε να προχωρήσω και στην έκδοση του παρόντος πονήματος…

Η ΟΜΙΛΙΑ ΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ

Κύριε Πρόεδρε της Βουλής των Ελλήνων

Κυρία Πρόεδρε της Ένωσης Επτανησίων Ελλάδος

Κυρίες και Κύριοι

Βρισκόμαστε εδώ σήμερα σ’ αυτή την πρωτοποριακή εκδήλωση, με βαθιά συγκίνηση και νοσταλγία, να βαδίσουμε στα ίχνη μιας άλλης εποχής, μιας άλλης Ελλάδας, μιας άλλης Λευκάδας της δημιουργίας και της προκοπής. Βρισκόμαστε εδώ για να πραγματοποιήσουμε όχι απλά μια νοερή αναδρομή, αλλά μια ειλικρινή επιστροφή στις γνήσιες ρίζες μας. Ολοένα και περισσότερο αυτή η επιστροφή, στις καθάριες πηγές της παράδοσης και του λαϊκού μας πολιτισμού, λειτουργεί δημιουργικά, μα και λυτρωτικά, στην εμβρόντητη και αλαφιασμένη, απ’ την παρατεταμένη οικονομική κρίση σημερινή μας κοινωνία, (2016), μια κρίση που νομοτελειακά θρονιάστηκε στο κατώφλι μας και η οποία, για τους βαθείς γνώστες και αναλυτές, δεν είναι μια ξερή οικονομική κρίση, αλλά ένας πολιτισμικός σεισμός! Χάσαμε την ψυχή μας! Η απώλεια αυτή ήρθε μέσα από μακρόχρονες και αλυσιδωτές αστοχίες, παραλείψεις, αβελτηρίες, ανεπάρκειες, ωχαδερφισμούς, μικρόνοιες, κακόνοιες. Μας ξεστράτισε σε μια τεράστια χοάνη, μας οδήγησε σ’ έναν ατέρμονα δρόμο προς τον προσωπικό ευδαιμονισμό, τον αχαλίνωτο καταναλωτισμό, δομικά υλικά τα οποία δημιούργησαν ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΟΝΟΜΕΡΕΙΑΣ! Ορθώσαμε τείχη και φραγμούς και μπήκαμε στον δικό μας μικρόκοσμο της προσωπικής ευμάρειας, απεμπολήσαμε το από έσπαλαι ελληνικό φιλότιμο και τον αθρωποκεντρισμό μας και τώρα, στη δίνη της κρίσης, κινούμαστε έολοι και ανερμάτιστοι, σε μια θολή και διατεταγμένη παγκοσμιοποίηση, όπου χάσαμε, επαναλαμβάνω, την ψυχή μας!

Τώρα παλεύουμε «να μνησθώμεν ημερών αρχαίων», να γυρίσουμε στην παράδοση και στον λαϊκό πολιτισμό μας, ελπίζω και όλοι ελπίζουμε, αυτή η επιστροφή να είναι προϊόν μιας ενδοσκόπησης ειλικρινούς και να μην ξαναχρησιμοποιήσουμε τα δυo αυτά αγαθά σαν φολκλορική και μόνο πασαρέλα, όπως τα κακοποιούσαμε την εποχή της ευμάρειας… Η ειλικρινής αυτή επιστροφή, θα βάλλει τις προϋποθέσεις της εθνικής ανάκαμψης, γιατί έχει εσώκλειστες, η παράδοση και ο λαϊκός μας πολιτισμός, εκείνες τις αστείρευτες δυνάμεις, που μπορούν να μας ξανανιώσουν, όπως ακριβώς την Ήρα, όταν βουτούσε στα νερά της μυθικής Κανάθου! Με αυτό το σκεπτικό αντιμετωπίζω την σημερινή εκδήλωση, είναι μια ευκαιρία να διδαχθούμε και να φωτισθούμε απ’ την μοναδική δημιουργία και επινόηση της Μαρίας της Κουτσοχέρως ή Κουτλής, κατά την Λευκαδίτικη ντοπιολαλιά, αυτού του θηλυκού… «Μικρού Βαλαωρίτη», αφού το δημιούργημά της, η Καρσάνικη Βελονιά, είναι μια υμνολογία, μια ποίηση, προς το κάλλος και την αρμονία, την καλλιτεχνική και την αισθητική απόλαυση! Για την δημιουργία, την πορεία και την τεχνική της Κ.Β, τις επόμενες μέρες της εκδήλωσης, θα έχετε την ευκαιρία να σας μιλήσουν άτομα με βιωματική αντίληψη για την βελονιά αυτή, όπως ο Καρσάνος κ. Δουβίτσας, οποίος έχει συγγράψει και σχετικό βιβλίο.

Η δική μου ομιλία θα κινηθεί σε δύο άξονες.

Πρώτον. Επιφορτίσθηκα απ΄τους διοργανωτές με την ευθύνη να μιλήσω για την δυναμική εξάπλωση της Κ.Β και στα υπόλοιπα χωριά αυτού του γεωγραφικού τμήματος του νησιού που σήμερα αποκαλούμε ΟΡΕΙΝΗ ΛΕΥΚΑΔΑ, χωριά γειτονικά στην Καρυά, όπως τα χωριά των Σφακιωτών, την Εγκλουβή, τον Αλέξανδρο, τα Πλατύστομα, τη Βαυκερή και τους Πηγαδισάνους. Σ’αυτά τα χωριά βρήκε πρόσφορο έδαφος η Κ.Β. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε για τα κεντήματα της προίκας, αλλά, εν συνεχεία, έγινε προσφιλής ενασχόληση βιοπορισμού για πολλές γυναίκες των χωριών αυτών. Δεύτερον. Θα προχωρήσω ένα βήμα παραπέρα, για να σας παρουσιάσω το σύνολο των πτυχών, και των εκφάνσεων, που προσδιορίζουν και νοηματοδοτούν το εξαίρετο πνευματικό πόνημα της Κουτσοχέρως. Θα σας δώσω την πνευματική, την καλλιτεχνική, την αισθητική, την κοινωνική και την βιοποριστική διάσταση, που προσπόρισε στον κόσμο του νησιού, αλλά και στο Πανελλήνιο γενικότερα και μάλιστα σε χαλεπούς καιρούς, που το μέλημα των ανθρώπων ήταν ένας σκληροτράχηλος αγώνας για την επιβίωση. Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα, μπορώ να σας βεβαιώσω πως έχω βιωματική αντίληψη, για όσα θα σας περιγράψω, αφού τα έζησα μικρό παιδί, την δεκαετία του 1960 και 1970 στο χωριό μου, το Πινακοχώρι των Σφακιωτών.

Αν αναλογισθούμε πως, το εξαίσιο δημιούργημα της Κ.Β, έχει τις ρίζες του στις αρχές του 20ου αιώνα, τότε, θα χωρίσουμε τη διαδρομή της σε δύο στάδια, αυτό του μεσοπολέμου και το μεταπολεμικό στάδιο. Στο στάδιο του μεσοπολέμου, όπως άκουσα απ’ τις προγιαστές του χωριού μου, η Κ.Β ήρθε και στα χωριά των Σφακιωτών σαν νεωτερίστικη ανάγκη για την δημιουργία της προίκας των κοριτσιών. Η γειτονική θέση των χωριών με την Καρυά, αφού αναφερόμαστε σε χρόνους που και η Καρυά και τα χωριά των Σφακιωτών αριθμούσαν πάνω από δύο χιλιάδες κατοίκους το καθένα, αυτή η γειτνίαση επέτρεπε την σύναψη πολλών γάμων. Αυτές οι Καρσάνες νύφες ήταν ο καλύτερος δάσκαλος και πρεσβευτής στα χωριά μας, όπου πέρασαν και δίδαξαν την Κ.Β. ‘Ηταν μεγάλο κιάσο, μεγάλο παίνεμα για την μάνα και την νύφη κόρη, όταν στον Κόμπο για τα προικιά, που γίνονταν στα Καρφώματα την Παρασκευή πριν τα στέφανα της Κυριακής, έριχναν σ’ αυτό τον Κόμπο τα ρούχα και τα κεντήματα με την Κ.Β, ήταν το θέμα συζήτησης στους συμπεθέρους οι χρυσοχέρες μάνα και νύφη κόρη. Μεταπολεμικά, αυτή η νέα μόδα της Κ.Β συνεχίστηκε γα την κατασκευή της προίκας, όμως, απ’ τις αρχές της δεκαετίας του 1960 και μέχρι περίπου το μέσον της δεκαετίας του 1980, τώρα η Κ.Β έγινε και τρόπος βιοπορισμού, αφού κεντάνε, πλέον, επαγγελματικά Καρσάνικα Κεντήματα, τα οποία διαθέτουν οι Καρσάνοι έμποροι σε όλη την Ελλάδα.

Δυo ζευγάρια, δυo αντρόγυνα απ’ την Καρυά, οι γυναίκες, μάλιστα, των οποίων κατάγονταν απ’ τους Σφακιώτες, ήταν απ’ τους κύριους έμπορους – διακινητές των Καρσάνικων Κεντημάτων. Πρόκειται για το ζεύγος Πάνου και Σπυριδούλας Κατωπόδη, γνωστός σαν Πάνος ο Μπέλας, και το ζεύγος Πέτρου και Γερασιμούλας Σταύρακα, γνωστός σαν Πέτρος ο Κόκορος. Αυτά τα δυό ζευγάρια είναι οι Λίντερ, θα λέγαμε με σημερινούς τεχνοκρατικούς όρους, είναι οι έμποροι – εργολάβοι κεντημάτων, οι οποίοι αναθέτουν στις κεντήστρες γυναίκες των χωριών, την δημιουργία και μαζική παραγωγή Καρσάνικων Κεντημάτων, τα οποία διακινούν και εμπορεύονται σε όλες τις ελληνικές μεγαλουπόλεις.

Ας δούμε, χαρακτηριστικά, πως παρουσιάζει αυτή την δραστηριότητα η Γερασιμούλα Σταύρακα, η οποία ευγενικά δέχθηκε να μας μιλήσει γι αυτή την θαυμάσια εποχή της Κ.Β. «Είχα την τύχη, μας είπε, μικρή, στο Σπανοχώρι των Σφακιωτών, ο πατέρας μου να με βάλλει να μάθω μοδίστρα, έτσι μπορούσα να κινούμαι με άνεση στον χώρο της κοπτορραπτικής των υφασμάτων, που χρησιμοποιούσαμε για τα κεντήματα. Αυτά τα υφάσματα ήταν τριών ειδών, το ιβουαλάζ, ανώτερης ποιότητας, το λινό ελληνικό και ιταλικό και το εταμίν. Έκοβα τα σχέδια που ήθελα και με μια βαλίτσα τα μοίραζα στις κεντήστρες, εδώ στην Καρυά και στους Σφακιώτες, για να τα κεντήσουν πάνω σ’ αυτά τα σχέδια που η ίδια δημιουργούσα. Τις μεταξωτές κλωστές πήγαινα ένα τεράστιο και πολύωρο ταξίδι στο Σουφλί του Έβρου, όπου αγόραζα τεράστιες ποσότητες σε ματσέτες μεταξωτές κλωστές. Είχα παραγγελίες για Καρσάνικα Κεντήματα σχεδόν από όλη την Ελλάδα, Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Γιάννενα, Πάτρα. Λάρισα. Να φανταστείτε πως τροφοδοτούσα δυό μεγάλα καταστήματα στο κέντρο της Αθήνας, τον ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟ στο Σύνταγμα και τον ΠΙΤΣΟ στην Κολοκοτρώνη. ‘Άλλες εποχές τότε, συνεχίζει η Κα Σταύρακα. Μέσα σ’ εκείνη την οικονομική ανέχεια, όσες ασχολούμαστε με το Καρσάνικο Κέντημα, και εγώ που τα εμπορευόμουν και ο γυναίκες που τα κεντούσαν, βγάζαμε μεροκάματο καλό, μεγαλώσαμε οικογένειες και σπουδάσαμε παιδιά. Στο χωριό σου το Πινακοχώρι είχα δύο πολύ καλές κεντήστρες. Θυμάμαι την Λενιώ την Σκιαδαρέση, του Τσερεβέλα, όπως την λέγατε, και την Λάμπρω την Γεωργάκη, του Μπίλιου. Άξιες και καλές κεντήστρες. Αυτές μου γνώριζαν και άλλες κεντήστρες και έτσι δημιουργούσα το δίκτυό μου σε κάθε χωριό.»

Η άλλη μαρτυρία είναι απ’ την γιατρό Μαρία Κατωπόδη, κόρη του Πάνου και της Σπυριδούλας, που προανέφερα. Θυμάται σήμερα η Μαρία Κατωπόδη. «Ο πατέρας μου ξεκίνησε πρώτος στην Καρυά την εμπορεία του Καρσάνικου Κεντήματος, απ’ το 1957! Όταν παντρεύτηκε την μάνα μου, η οποία κατάγονταν απ’ του Πρεμεντινού των Σφακιωτών και γνώριζε πρόσωπα και πράγματα στα χωριά αυτά, τότε επεξέτειναν το εμπόριο των Καρσάνικων Κεντημάτων και στα χωριά των Σφακιωτών. Σε κάθε χωριό είχαν δυο – τρείς κεντήστρες, που ήταν ο πυρήνας τους, ενώ στην πορεία προστίθονταν και άλλες κεντήστρες. Έπειτα, εκείνα τα χρόνια, που ανθούσε το εμπόριο του Καρσάνικου Κεντήματος, υπήρχαν τρείς Καρσάνοι πλανόδιοι έμποροι, ο Τάκης ο Μάλφας, (Μπαλάσης), ο Ηλίας ο Τούμπας, (Μποροκόνης) και ο Ευγένιος ο Ζαβιτσάνος, οι οποίοι με τις κασελέτες τους γεμάτες είδη προικός, γυρνούσαν στα χωριά. Αυτοί ήταν οι καλύτεροι πρεσβευτές για το Καρσάνικο Κέντημα, αφού όλο και έφερναν στους γονείς μου νέες κεντήστρες! Οι γυναίκες που κεντούσαν έπαιρναν και προκαταβολές απ’ τους γονείς μου, τα δε κεντήματα τα διέθεταν σε όλες τις μεγάλες πόλεις, μέσω επιδείξεων σε σταθερά γνωστά σπίτια. Τις κλωστές τις προμηθεύονταν απ’ το Σουφλί του Έβρου, ολομέταξες και άριστης ποιότητας, το δε ύφασμα το αγόραζαν, κυρίως απ’την μικρή τότε αγορά της Λευκάδος, αν θυμάσθε ήταν το εμπορικό του Ανυφαντή στο οποίο εύρισκες τα πάντα για το κέντημα.»

Ο δεύτερος άξονας, όπως προανέφερα, που θα κινηθώ, είναι αυτός της διάστασης, των πτυχών, της δυναμικής της Κ.Β, της σημασίας που είχε για την ίδια την Καρυά και τα χωριά του νησιού γενικότερα. Είναι η πνευματική διάσταση, η καλλιτεχνική, η αισθητική, η κοινωνική και η βιοποριστική. Η αρχική σύλληψη και επινόηση της Κ.Β, απ’ την Μαρία την Κουτσοχέρω, είναι ένα ανώτερο πνευματικό πόνημα, μια εφεύρεση, θα λέγαμε, από άτομο απαίδευτο μεν, αλλά με μεγάλη δόση ευαισθησίας, αφού κατόρθωσε να μεταφράσει σε κέντημα όλα της τα γήινα ερεθίσματα, και μια εσωτερική παιδεία και παρόρμηση συγχρόνως, που δεν απαιτεί σπουδές και πτυχία, αλλά θέλγεται και ελκύεται από το ταπεινό, το ανθρώπινο, ένα λουλούδι, ένα φύλλο, ένα κλαρί. Όπως διηγούνται οι παλιότεροι Καρσάνοι, τα ερεθίσματά της ακουμπούν στην Παμμήτειρα γή και όσα την στολίζουν, είναι στοιχεία έμπνευσης και δημιουργίας, για την Κουτσοχέρω, που σαν καλός ζωγράφος, με τον χρωστήρα του πνεύματος, τα μεταποιεί σε ζωντανά σχέδια.

Καλλιτεχνικά και αισθητικά η Κ.Β, είναι ένα μείγμα κάλλους και αρμονίας, ένας σιωπηλός ύμνος στην λεπτότητα και στην γεωμετρία, έτσι όπως εκφράζονται μέσα απ’ το νόημα της αρχαίας φιλοκαλίας, είναι μια μορφοποίηση του άκτιστου σ’ ένα τόσο δα πανί, μια δημιουργία αισθητική, όμοια με τα γνωστά Αραβουργήματα, μοναδική και απαράμιλλη, που τέρπει την όραση και ευφραίνει την αίσθηση, σπάνια λαϊκή τέχνη υψηλής καλλιτεχνικής υφής και αξίας, που υποδηλώνει ευγένεια ψυχής και ασύλληπτο δημιουργικό οίστρο. Μα πέραν της καλλιτεχνικής διάστασης της Κ.Β, υπάρχει και η κοινωνική, και κυρίως η βιοποριστική. Αυτός ο πρωτογενής τομέας της παραγωγικής δημιουργίας, αυτή η οικιακή χειροτεχνία, εξύψωσε τον ρόλο της Λευκαδίτισσας γυναίκας σχεδόν σε επίπεδο μητριαρχικής κοινωνίας, αφού την καθιστά το δυναμικότερο μέλος της οικογένειας, που δημιούργησε εισόδημα στο σπίτι και μάλιστα σε χαλεπούς καιρούς, όταν το γλίσχρο οικογενειακό εισόδημα απ’ το λάδι και το κρασί δεν επαρκούσε. Επί πλέον, αυτή η ικανότητα και δεξιότητα της κεντήστρας και συνάμα της αϋφάντρας, ήταν μια πλούσια παρακαταθήκη, ένα δυνατό πακέτο για την κάθε μελλόνυμφη κοπελιά, αφού, οι καιροί εκείνοι, είχαν τα δικά τους κριτήρια επιλογής της μελλονύμφου συζύγου, που ήθελαν να είναι πέραν από εργατική και με ειδικά προσόντα, όπως μοδίστρα, αϋφάντρα και κεντήστρα, να είναι αυτό που έλεγαν ΠΡΟΚΟΜΕΝΗ. Ακόμη, η Κ.Β, έφερε τα χωριά μας πιο κοντά, δημιούργησε σχέσεις στενές, πέραν από κούφιες τοπικίστικες κομπορρημοσύνες που γνωρίσαμε την εποχή της ευμάρειας και των… παχέων αγελάδων, του ανταγωνισμού και ξεσυνερισμού. Έδωσε το Καρσάνικο Κέντημα ζωή στις γειτονιές των χωριών μας! Εκεί, στα καλοκαίρια της δημιουργίας και της προκοπής, όταν η Λευκαδίτισσα ξωμάχα είχε λιγότερες αγροτικές εργασίες, τότε ένα μελίσσι οι γυναίκες κεντούσαν στις γειτονιές, ομορφαίνοντας με την παρουσία τους τις αυλές και τις ρούγες.

Κοντολογίς, αν επιχειρήσουμε μια ευθύβολη και συνοπτική παρουσίαση της Κ.Β, πέραν της καλλιτεχνικής που ανέπτυξα, θα σταθώ στα βιωματικά μου ενθυμήματα: «Είδες, έλεγαν πολλοί στο χωριό μου, η Λενιώ, η Λάμπρω, η Σταμάτα, η Κασιανή και τόσες άλλες γυναίκες, που καλοτυχούσαν για την κεντηστική τους δεξιότητα, μεγάλωσαν και σπούδασαν παιδιά, μόνο με ένα βελόνι!!!».

Θα κλείσω την ομιλία μου, όπως ακριβώς ξεκίνησα. Είναι καιρός να στραφούμε στις πιο καθάριες πηγές της φυλής μας, την παράδοση και τον λαϊκό μας πολιτισμό, να ενωτισθούμε τα σπουδαία τους μηνύματα, να παραδειγματισθούμε απ’ τον δημιουργικό τους οίστρο, να εντρυφήσουμε στη ναματοδότρα θύμησή τους, γιατί μόνο έτσι θα περάσουμε, απ’ το στάδιο της αρειμάνιας ΜΟΝΟΜΕΡΕΙΑΣ και ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ, στο στάδιο της ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ και ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ. Έτσι θα έρθει η ανάπτυξη και πάλι στη χώρα, όχι αναμένοντας αενάως τις… «ορδές των δισεκατομμυριούχων ξένων επενδυτών», που όλο έρχονται, αλλά πάντα ζητούν ανταλλάγματα τέτοια που κονταίνουν την εθνική κυριαρχία και ρημάζουν το εισόδημα του εμβρόντητου Έλληνα.Το μικρό αυτό θαύμα, που ονομάζεται Καρσάνικη Βελονιά, και το οποίο η ιστορία το αδίκησε, αφού ποτέ δεν γνώρισε την πανελλήνια δόξα, όπως, λόγου χάριν, ο Θεσσαλικός συνεταιρισμός των Αμπελακίων κατά την τουρκοκρατία, αυτό το μικρό θαύμα που δημιουργήθηκε μέσα στα χωριά μας, μέσα στα σπίτια μας, που κινητοποίησε, εκείνα τα δύσκολα χρόνια, έναν ολόκληρο κόσμο, πνευματικά και βιοποριστικά, όπως περιγράψαμε, μας δείχνει και σήμερα τον δρόμο της προκοπής και της δημιουργίας…

Φωτό απ’ την εκδήλωση τον Δεκέμβρη του 2016 για την ΚΑΡΣΑΝΙΚΗ ΒΕΛΟΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ, στο Ίδρυμα Χατζημιχάλη στην Πλάκα. Αριστερά ο συγγραφέας του παρόντος Θοδωρής Γεωργάκης, η πρόεδρος της Ένωσης Επτανησίων Ελλάδος Ελένη Κονοφάγου, η γραμματέας της Ενώσεως Κατερίνα Λέκκα, ο Καρσάνος Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων Απόστολος Κακλαμάνης και ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Ηλίας Γεωργάκης. Ήταν μια εκδήλωση δυναμική με μνήμες και αναδρομές στο ένδοξο παρελθόν της Καρυάς, αλλά και ένα μήνυμα στο μέλλον, πως τούτο το Καρσάνικο «Αραβούργημα» θα μείνει στον αιώνα τον άπαντα σαν έργο υψηλής αισθητικής και κοινωνικής αξίας!

ΚΕΝΤΗΜΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Σήμερα η ζάλη των ανθρώπων πάνω απ’ τον ατέλειωτο ορίζοντα της αβεβαιότητας σε μια κοινωνία αλαφιασμένη, που σίγουρα κατατρύχεται και από έκπτωση ηθικών και κοινωνικών αξιών, ο σύγχρονος άνθρωπος πασχίζει με ένα άρτιο, όντως, τεχνικό και πολιτιστικό κεφάλαιο να εδραιώσει μια κοινωνική ηθική, που θα βρίσκεται σε αρμονία με τους τρόπους ζωής που ο ίδιος με κόπο δημιούργησε. Μέσα σε αυτό το διαμορφωμένο, όμως, πλαίσιο των σημερινών κοινωνικών σχέσεων, βλέπομε, τελικά, να προάγεται, αντί της κοινωνικής ομογενοποίησης, την ατομικότητα και το εξ αυτής απορρέον ατομικό συμφέρον… Μπροστά σε αυτό το θέσφατο των καιρών μας, έρχεται σε αντιδιαστολή, αυτή η άλλη εποχή της ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ, με έναν πρωτόγνωρο Δομικό Λειτουργισμό, να μας αποδείξει πως ο άνθρωπος δεν γεννήθηκε μόνο για τον εαυτό του, αλλά για την κοινωνία. Η υπέρμετρη αγάπη για τον εαυτό σου μπορεί να είναι και εγωισμός, ενώ η αγάπη γα τον άλλον, τον συνάνθρωπο, είναι σίγουρα αρετή! Και αυτό ακριβώς φαίνεται να υποστασιοποιεί η περίπτωση της Καρσάνικης Βελονιάς σε ηθικό και κοινωνικό επίπεδο, που εξετάζομε στο παρόν εδάφιο, η οποία, πέραν απ’ τα χρηστικά της γνωρίσματα και κυρίως την απόληψη χρημάτων σε δύσκολες και γλίσχρες εποχές, οδήγησε και την Κοινωνία της Καρυάς σε μα θαυμαστή ομογενοποιημένη ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ, κοινωνικά χαρακτηριστικά που μέχρι σήμερα δίνουν αυτή την άλλη κοινωνική και πολιτιστική ερμηνεία της Καρσάνικης Ιδιαιτερότητας…

Αυτός ο κοινωνικός Δομικός Λειτουργισμός, για τον οποίο κάναμε λόγο παραπάνω, φαίνεται πως διαμορφώνει, με όχημα το κέντημα, μια προηγμένη, σε σχέση με τα άλλα χωριά του νησιού, κοινωνία στην Καρυά, από άποψη νέων κοινωνικών συμπεριφορών και κανόνων, και ειδικότερα σε ότι αφορά τον γυναικείο τομέα. Οι σχολές Κεντηστικής, που δημιουργούνται στο χωριό, δίνουν την ευκαιρία να ξεφύγει η γυναίκα απ’ τα στενά οικογενειακά και αγροτικά της καθήκοντα και να μπει σε ένα μαζικό περιβάλλον, όπου διαμορφώνει νέες διαπροσωπικές σχέσεις πέραν απ’ τις οικογενειακές παραστάσεις. Οι καλοκαιρινές κυρίως συναθροίσεις των γυναικών της Καρυάς, όπως προκύπτει και από πολλές φωτογραφίες της εποχής, στις γειτονιές για ώρες ολόκληρες προάγει και μεγιστοποιεί την κοινωνικοποίηση της Καρσάνας σε ένα γενικότερο επίπεδο του χωριού, αφού, αν θέλομε να δώσομε έναν ορισμό στην κοινωνικοποίηση, θα την περιγράψομε σαν ένα είδος κυριαρχίας του ατόμου στις δεξιότητες και στις συνήθειες της συμπεριφοράς του συνόλου. Έπειτα, το κέντημα, «βγάζει» την Καρσάνα γυναίκα στην πλατεία του χωριού της, να διαπραγματευθεί με τους παράγοντες του κυκλώματος «κέντημα», μα και για λόγους αναψυχής, πράγμα αδιανόητο για τα άλλα χωριά του νησιού στις εποχές αυτές, όπου η γυναίκα γνωρίζει μόνο χωράφια και σπίτι με όλες τις λειτουργικές του δουλειές…

Συνοπτικά, η Καρσάνικη Βελονιά, έχει διαμορφώσει μια άλλη μορφή Λευκαδίτικης Κοινωνίας στο χωριό της Καρυάς, από δεκαετίες σχεδόν, με γνωρίσματα πρωτοπόρα και μάλλον αστικοποιημένα, για εκείνα τα δύσκολα χρόνια, τα οποία κοινωνικά αυτά ομογενοποιημένα γνωρίσματα, και εδώ είναι το εκπληκτικό, κατά την προσωπική μας άποψη, συνεχίζουν να διαπερνούν το ΚΑΡΣΑΝΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΩΜΑ μέχρι και στις μέρες μας, ιδιαιτερότητα για την οποία, δικαιολογημένα, θα πούμε, νοιώθουν τεράστια υπερηφάνεια διαχρονικά οι Καρσάνοι!

Αλλοτινές εποχές… Καρπεροί χρόνοι μιας κοινωνίας με το βλέμμα στραμμένο στην προκοπή! Πετάει ο νους και λαμπαδιάζει φωτερά στις γειτονιές της ζωής, της χαράς και της δημιουργίας! Μια ζωή βγαλμένη απ’ τους πίνακες του Θεόφιλου και του Τσαρούχη! Δεκάδες νεαρά κορίτσια στην Καρυά! Ένα μελίσσι ξαναμμένο. Μια κυψέλη δουλειάς και πολιτισμού που μέσα του φωλεύει η έγνοια της δημιουργίας και της ομορφιάς! Iστορική φωτογραφία της δεκαετίας του 1950 στην Καρυά, απ’ το αρχείο της Όλγας Σταύρακα Μιχαήλ. Διακρίνονται οι γονείς της Βαγγέλης και Ευαγγελία Σταύρακα, αριστερά, με τις γυναίκες και τα κορίτσια τους που μάθαιναν στο σπίτι τους την Καρσάνικη βελονιά.

Παλιά Καρσάνικη γειτονιά μας!

Παλιά κυψέλη της ζωής μας! Θάμπος στα μάτια αλαργινό!

Πόσες φωνές, τόσες ανάσες, τόσα μιλήματα ζωή…

Αγνόπετες Καρσάνες, της ρόκας, της βαρέλας, του ψωμιού!

Και παραδίπλα οι κεντήστρες

Στα χέρια τους ένα κομμάτι τ’ ουρανού!

Τόσο, μα τόσο αγγελικά ιστορημένο στο άψυχο πανί…

Θ. Γ

To κέντημα και η κοινωνία των ανθρώπων! Το κέντημα και η κοινωνία της ζωής και της δημιουργίας! Το κέντημα σαν υπέρτατη γυναικεία καλλιτεχνική, αλλά και βιοποριστική απασχόληση! Ρεκατσινάτα Καρυάς, ό συνοικισμός που ήταν πάνω απ’ την Καρυά και εγκαταλείφθηκε την δεκαετία του 1960, με αποτέλεσμα σήμερα να υπάρχουν μόνο τα παλιά πέτρινα σπίτια ερειπωμένα, φύλακες παραστάτες μιας άλλης εποχής… Εκεί, σε αυτόν τον οικισμό που έσφυζε από ζωή, όπως τόσο εύγλωττα αποκαλύπτει και η φωτογραφία, έζησαν και δημιούργησαν χρυσοχέρες κεντήστρες στα καλοκαιρινά σμάρια των γειτονιών!

Σαν έφτασες στ’ Απρίλη την ηλικία

στα χέρια σου πήρες το μείγμα της ζωής!

Αγνές αναπνοές το έκανες στα στήθια,

Λευκόφιορα λουλούδια στην καρδιά

Χρυσόχερα δημιουργήματα στο νου!

Κεντήστρα ονειρεμένη παρά στην ομορφιά…

Θ.Γ.

ΑΠΟΧΤΗΣΑΝΕ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΑΚΟΥΪΝΟ…

Μια μαθήτρια της Μαρίας της Κτσοχέρως, η οποία είναι ακόμη εν ζωή, είναι Γεωργία Λάζαρη – Σκιαδαρέση, με καταγωγή απ’ τα Λαζαράτα και παντρεμένη στο Πινακοχώρι. Η Γεωργία Λάζαρη ευτύχησε να έχει δασκάλα την ίδια την Κτσοχέρω, απ’ την οποία έμαθε σε όλη της την ζωή να κεντά τα υπέροχα κεντήματα.

Θυμάται η ογδονταεπτάχρονη σήμερα, (2017), Γεωργία Λάζαρη.

«Η μάνα μου η Ουρανία ήτανε Καρσάνα, Κοψιδού, γι αυτό και κάθε καλοκαίρι στα πολύ δύσκολα χρόνια της Κατοχής, μικρή κοπέλα, πήγαινα στην Καρυά και καθόμουν εκεί στα Κοψιδαίικα. Μου άρεσε αυτή η παραμονή στην Καρυά, μαζί με τον αδερφό μου τον Βαγγέλη, γιατί ο πατέρας μου είχε και πολλά παιδιά και περνάγαμε καλύτερα στους παππούδες, που αγαπάγαμε πολύ και βρίσκαμε και ψωμί παραπάνω… Άκουγα απ’ την γιαγιά μου και τις γύρω γειτόνισσες, τότε είχε πολύ κόσμο η Καρυά και μεγάλες γειτονιές, για την Μαρία την Κτσοχέρω, που μάθαινε τις κοπέλες τις Καρσάνες να κεντάνε και μου προκάλεσε και μένα, σαν νέα κοπέλα, το ενδιαφέρον να μάθω να κεντάω. Είχα και την γιαγιά μου από πάνω, που ήθελε να γίνω προκομμένη, όπως έλεγε, να γνωρίζω και να κεντάω και να ράβω και πήγα και εγώ στην Κτσοχέρω να μάθω κέντημα.

Τι να σας πω. Ήτανε μια ηλικιωμένη άγια γυναίκα, παρά το γεγονός πως είχε αναπηρία στα χέρια και γεράματα είχε μυαλό «ξυράφι»! Πάντα με τον καλό λόγο και να δείχνει σε όλες τις κοπέλες πώς να κεντάνε αυτά τα μοτίφια, που η ίδια δημιουργούσε. Την κυρά Μαρία την σεβόντανε όλοι στην Καρυά! Ήτανε πρόσχαρη και καλοκάγαθη γυναίκα! Πάντα με τον καλό λόγο στα χείλη και όχι μόνο να μας δείχνει το κέντημα, αλλά και να μας συμβουλεύει σαν προγιαστή μυαλωμένη και καλοσυνάτη! Το έργο που έκανε και μάλιστα δωρεάν, χωρίς να παίρνει κάτι σαν πληρωμή, έδωσε μεγάλη αξία και στο χωριό της Καρυάς, αλλά και στις γυναίκες της Καρυάς και των γύρω χωριών, που μπόρεσαν με το κέντημα να καλυτερέψουν οικονομικά την οικογένειά τους.

Ξέρεις τι είναι να αποχτήσει η γυναίκα το δικό της τακουϊνο, το πορτοφόλι, που λέμε σήμερα, εκείνα τα δύσκολα τα χρόνια, που τα λεφτά ήταν ελάχιστα; Όχι μόνο βοηθούσε τα παιδιά της να μάθουν γράμματα και να σπουδάσουν παραπέρα, αλλά είχε λεφτά να φτιάνει και τις προίκες για τα κορίτσια της. Εγώ έμαθα να κεντάω και να φτιάχνω και τα κεντήματά μου για τα προικιά μου μόνο, δεν ασχολήθηκα επαγγελματικά με το κέντημα. Άκουγα άλλες κοπέλες, όμως, να κεντάνε σχεδόν επαγγελματικά και να αποχτούν χρήματα απ’ αυτή την δουλειά, αφού είχε ενδιαφερθεί και το κράτος, και οργάνωσε τις γυναίκες, διαθέτοντας τα κεντήματά τους στις μεγάλες πόλεις. Ήτανε θησαυρός για τις γυναίκες αυτό το εμπόριο. Άσε που έδινε στη γυναίκα και κοινωνική αξία, γιατί μέσα στο σπίτι έφερνε λεφτά, ενώ οι καλές κεντήστρες είχανε και μεγάλη ζήτηση σαν νύφες, για να παντρευτούνε και μάλιστα σε νοικοκυρόσπιτα!

Έχω στο μυαλό μου μια περίπτωση, πρώτης ξαδέρφης του άντρα μου απ’ το Πινακοχώρι, που με το κέντημά της, μέρα νύχτα, μπόρεσε και σπούδασε τρία παιδιά! Η Λενιώ η Σκιαδαρέση, μια γυναίκα τόσο προκομμένη και τόσο καλή κεντήστρα, που τη θαύμαζε όλο το χωριό! Μάλιστα! Όσο και να σας φαίνεται περίεργο, μόνο με το βελόνι της έκανε αυτό το θαύμα! Αλλά και τόσες άλλες γυναίκες στα χωριά της Καρυάς και των Σφακιωτών, που μπόρεσαν να ζήσουν στα δύσκολα χρόνια με το βελόνι και μόνο…»

Ύμνος ζωής τα κουρασμένα μου χέρια…

Αστείρευτη όμως παντρειά με σένα ομορφιά και κάλλος

με τα δικά σας πέτομαι πια τα φτερά…

Θ.Γ

Σας κέντησα όνειρα σαν προσευχή μου ένα – ένα…

Ζωή στο άψυχο πανί σας έδωκα και λάμψη…

Ένα, δύο, τρία χειροπελεκητά μοτίφια η λαλιά σας

πόσο της φιλοκαλίας τον οίστρο μολογούν…

Κι ύστερα μνήμες γενήκατε και δρόμοι…

Όλοι στο αγιασμένο χθες με οδηγούν…

Σε γειτονιές π’ αντιλαλούσανε καντρίλιες

κοριτσόπουλων αγνών και τίμιων κεντήστρων γυναικών…

Θ.Γ

ΛΕΥΤΕΡΩΣΕ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΠ’ ΤΟΝ ΠΕΘΕΡΟ…

Μια, ομολογουμένως, τεράστια κοινωνική διάσταση και σημασία για την χειραφέτηση των γυναικών της Καρυάς, μέσα απ΄το κέντημα, μας έδωσε η Ειρήνη Περάτη – Πιέρου, απ’ την Καρυά, που είναι παντρεμένη κι επαγγελματίας σήμερα στα Λαζαράτα. Όντας η ίδια δεινή κεντήστρα στα χρόνια τα παιδικά της, πριν παντρευτεί, δίπλα στην επίσης δεινή κεντήστρα τη μάνα της την Σοφία, μπόρεσε με τρόπο συγκροτημένο, διερευνητικό και λόγιο, θα λέγαμε, να αξιολογήσει το τεράστιο κεφάλαιο, που ονομάζεται ΚΑΡΣΑΝΙΚΗ ΒΕΛΟΝΙΑ και να το ερμηνεύσει οικονομικά και κοινωνικά με έναν τρόπο όντως τεχνοκρατικό και θαυμάσιο!

«Κένταγα, μας τόνισε, από μικρό παιδί δίπλα στην μάνα μου, όπως σχεδόν όλα τα κορίτσια της ηλικίας μου απ’ την Καρυά. Κεντάγαμε και λευτερονόμαστε και κοινωνικά και οικονομικά! Ήτανε για μας τα κορίτσια, στις παλιές κλειστές κοινωνίες των χωριών μας, όχι μόνο διέξοδος οικονομική, μα και κοινωνική. Ξέρεις τι είναι σαν νέο κορίτσι να έχεις δικά σου χρήματα στα χέρια σου; Σαφέστατα και δεν είχαμε τις ελευθερίες και τα περιθώρια των σημερινών παιδιών, είχαμε όμως την αίσθηση ότι κάνουμε κάτι δικό μας, ότι δημιουργούσαμε πράγματα και αποταμιεύαμε κάποια χρήματα, τόσο αναγκαία για τα δύσκολα χρόνια.

Εγώ πιστεύω πως, η ΚΑΡΣΑΝΙΚΗ ΒΕΛΟΝΙΑ, χειραφέτησε, θα πω με σημερινούς όρους, την Καρσάνα, την χειραφέτησε και ανέδειξε τον τεράστιο ρόλο της και στην οικογένειά της μέσα και στην κοινωνία ολάκερη!!! Τις έδωσε την οικονομική δυνατότητα να απεξαρτηθεί απ’ τον πεθερό!!! Ναι την έκανε οικονομικά αυτόνομη και να μην εξαρτάται απ΄τις αποφάσεις του πεθερού!!!! Ξέρετε αυτά τα χρόνια που αναφερόμαστε, σε όλα τα Λευκαδίτικα σπίτια, κουμάντο έκανε ο πεθερός, αφού οι γυναίκες που παντρεύονταν πήγαινα και έμεναν στο σπίτι του γαμπρού με τους γονείς του μαζί. ΄Ετσι ο πεθερός είχε το γενικό πρόσταγμα, αυτός κουμαντάριζε τα πάντα, αυτός διαχειρίζονταν και τα όποια χρήματα υπήρχαν στο σπίτι… Και η νύφη ήταν στην πάντα… Δεν είχε δραχμή να πάρει κάτι που η ίδια είχε ανάγκη και ήθελε, ή να ψωνίσει για τα παιδιά της, ή για τα προικιά των κοριτσιών της… Όλα έπρεπε να περάσουν απ’ τις αποφάσεις του πεθερού..»

Ε, λοιπόν… Αυτό που πέτυχε το Καρσάνικο Κέντημα ήταν να δώσει δουλειά και λεφτά στις γυναίκες της Καρυάς και των γύρω χωριών! Γιατί ολόκληρο το χωριό της Καρυάς ήταν ένα εργαστήρι, μια βιοτεχνία, που παρήγαγε κεντήματα και πουλιούνταν σε όλη την Ελλάδα, έγινε όχι απλά οικοτεχνία, αλλά μια μικρή βιοτεχνία, που έσωσε πολλά σπίτια, σπούδασε πολλά παιδιά, πάντρεψε πολλά κορίτσια, πέραν απ’ το γεγονός ότι έφτασε μέχρι τα πέρατα του κόσμου, ακόμη και στο εξωτερικό η χάρη της Καρσάνικης Βελονιάς! Μέγα και πολιτιστικό γεγονός.

Και κάτι ακόμη… Πήρε τις Καρσάνες μέσα απ’ τα χωράφια, που ολημερίς σερνόντανε πίσω απ’ την ουρά του αλόγου και τις έβαλε κεντήστρες μέσα στο σπίτι, τις έδωσε τεράστια αξία στα μάτια των αντρών, αφού φέρνανε χρήματα στο σπίτι… Δε λέω πως παράτησαν τις αγροτικές δουλειές, αλλά σίγουρα τις λιγόστεψαν, αφού έπρεπε καθημερινά να συνοδεύουν τους άντρες στα κτήματα. Βλέπετε, λοιπόν πως, η ΚΑΡΣΑΝΙΚΗ ΒΕΛΟΝΙΑ, ήτανε ένα μικρό θαύμα για την Καρσάνα και οικονομικά, φέρνοντας χρήματα στο σπίτι, αλλά και κοινωνικά, αφού, θα το ξαναπώ, χειραφέτησε τη γυναίκα την Καρσάνα και της έδωσε πρωταγωνιστικό ρόλο στην οικογένεια!

Χρόνια ολάκερα σπαθίσαμε στην τέχνη

Χρόνια ολάκερα του βελονιού τη μύτη

ανάψαμε στην σπιτική μας στια!

Μια ζωή παρά στο κάλλος κανακεμένη

Κεντήστρες και μανάδες

Τον αιώνιο σέρνουμε της προκοπής χορό…

Θ.Γ

Μια σκηνική παρουσία, που μέσα της κλείνει όλο το Καρσάνικο διαχρονικό μεγαλείο τόσων και τόσων άξιων γυναικών που έκαναν την τέχνη προσευχή και λατρεία…

Και εκτός Καρυάς, στο Σπανοχώρι των Σφακιωτών η Καρσάνικη Βελονιά πέρασε σε άξια χέρια και γιγάντεψε και μπήκε στις ζωές των γυναικών, με την μορφή της προίκας, αλλά και με την βιοποριστκή της ανάσα…

ΔΕΝ ΜΑΣ ΕΣΕΡΝΑΝ ΑΠ’ ΤΗΝ ΟΥΡΑ ΤΟΥ ΑΛΟΓΟΥ

Η σκληρή ζωή της ξωμάχας Λευκαδίτισσας ήταν άρρηκτα συνυφασμένη με την γη της! Από μικρό παιδί ακόμη η μάνα της την μαθαίνει την ανάγκη της επιβίωσης, της μαθαίνει το απόλυτο δόσιμο στην οικογένειά της, την αποκλειστική της μέριμνα για όλες τις δουλειές του σπιτιού, μα και των κτημάτων… Είναι η μοίρα της, για να γυρίσει ο ήλιος της φαμελιάς… Έτσι, πρωτοπόρα και σε αυτή την φροντίδα για τον επιούσιο, είναι αυτή που ετοιμάζει τα πάντα για την έξοδο στα κτήματα, απ’ την ετοιμασία του πρόχειορυ φαγητού για το ξεμόνιο, μέχρι την ετοιμασία του αλόγου για την μετάβαση στα κτήματα. Αυτή η αέναη συνεισφορά της δεν σταματούσε ολόκληρο τον χρόνο, με αποτέλεσμα αυτή η ίδια η γυναίκα περισσότερο, πολλές φορές και απ’ τον άνδρα της, να κρατά στα στιβαρά της χέρια τον βιοπορισμό και την απόληψη των όποων αγαθών απ’ τα κτήματα της οικογένειας. Το κέντημα, όμως, και η αποκλειστική απσχόληση της γυναίκας, αφού έφερνε εισόδημα στο σπίτι, ήταν η μοναδική σχεδόν ασχολία που αποσπούσε την Λευκαδίτισσα απ’ τον τραχύ ξωμάχικο βίο, με αποτέλεσμα τούτες οι γυναίκες κεντήστρες να θεωρούνται τυχερές, γιατί, όπως μας εκμστηρεύθηκε η Λενιώ Σκιαδαρέση απ’ το Πινακοχώρι, μια κεντήστρα προκομένη, με τεράστια δεξιοτεχνία στο κέντημα, όσες κεντούσαμε είμαστε τυχερές… Δεν μας έσερναν απ’ την ουρά του αλόγου στα κτήματα…

«Νοιώθω τυχερή, την ακούσαμε να μολογεί η ίδια εκεί στην ίδια γειτονιά που κατοικούσαμε, που μπόρεσα στο μεγαλύτερο διάστημα της ζωής μου να κάνω αυτό που αγαπούσα, το κέντημα και να εξοικονομώ χρήματα, αυτά τα δύσκολα χρόνια, που βοήθησαν την οικογένειά μου να σπουδάσουμε τρία παιδιά! Ήμουν και διπλά τυχερή, όμως, γιατί αυτή η αποκλειστική ασχολία μου με το κέντημα, δεν μου άφηνε καθόλου χρόνο για τις αγροτικές δουλειές, εκτός, βέβαια, τον χειμώνα στο μάζεμα των ελιών που έπρεπε να βοηθήσω και εγώ… Γιατί θυμάμαι κάποιες άλλες γυναίκες στο χωριό να μην σταματάνε τις αγροτικές δουλειές χειμώνα καλοκαίρι και πραγματικά να σέρνονται απ’ την ουρά του αλόγου τους ολόκληρη την ημέρα… Θυμάμαι άντρες στα καφενεία και τις γυναίκες να παλεύουν και στα κτήματα και στο σπίτι να μεγαλώσουν τα παιδιά τους… Θυμάμαι γυναίκες με την ψεκαστήρα στην πλάτη να ραντίζουν τα αμπέλια και ξεθεωμένες να γυρίζουν να φροντίσουν και την φαμελιά τους… Ακόμη και το καλοκαίρι, θυμάμαι να μην σταματούν. Μέσα απ’ τα άγρια χαράματα να σηκώνονται και να σταματούν τη νύχτα… Από νύχτα σε νύχτα να περνάνε τα πάντα απ’ τα χέρια τους…»

Τότε που το κέντημα ήταν θεσμός κοινωνικός και κοινωνία των πολιτών! Όλα μαζεμένα σε μια χειρονακτική μεν, αλλά τόσο δημιουργική πνευματικά εργασία, που φτέρωνε το νου και στέριωνε τα όνειρα των κοριτσιών! Τότε που οι πόρτες των σπιτιών ήταν όλες ανοιχτές και ο καφές ήταν η αφορμή ν’ αρχίσει ο ξετυλιγμός της ζωής του χωριού…

Και στη γειτονική Εγκλουβή η γυναικεία πανδαισία της προκοπής! Μια διάχυτη όσο και ευλογημένη προκοπή κύριο ζητούμενο της οποίας, στα σκληρά χρόνια της φτώχειας, ήταν η αλλαγή της γλίσχρας ζωής… Έπειτα απ’ την ιερουργία στους Βόλτους και στ’ αλώνια, όπου η γυναίκα είχε ρόλο πρωταγωνιστικό, η ρόκα, το γνέσιμο, το διασίδι για τα προικιά των κοπελλώνε ήταν το μέλημα της ακατάπαυστης Εγκλουβισάνας. Αλλά και το κέντημα για τα νεαρά κορίτσια, μια διέξοδος, μια εργασία που αυγάταινε τα όνειρα και το νου…